Pytania + odp z egzaminów filozofia.doc

1.Co to jest filozofia

Filozofia (– określenie to pochodzi (prawdopodobnie) od matematyka i filozofa Pitagorasa żyjącego w VI wieku p.n.e. Pierwotnie miało sens dosłowny i oznaczało poszukiwanie, umiłowanie mądrości .Obecnie terminu filozofia używa się w różnych znaczeniach. Trudno o definicję, bo zakres rozważań filozoficznych i ich metoda ulegały historycznym zmianom, a rozumienie filozofii jest uzależnione od przyjętej tradycji filozoficznej. W uproszczeniu można powiedzieć, że filozofia zajmuje się ogólnymi, podstawowymi zagadkami świata: naturą istnienia i rzeczywistości, poznawalnością prawdy czy tym, jakie działanie jest pożądane. Dzieli się ją na: ontologię (teoria bytu), epistemologię (teoria poznania), aksjologię (teoria wartości), antropologię filozoficzną i filozofię społeczną.

2.Powstanie filozofii.-( IV w p.n.e.)

Filozofia to wiedza racjonalna, dziedzina ogólnych rozważań opartych na rozumowaniu na temat istoty i struktury bytu (ontologia) człowieka i jego miejsca w świecie (antropologia), tajemnicy istnienia (metafizyka), zasad poprawnego myślenia oraz na temat dobra i zła. Narodziła się w starożytnej Grecji ok VI wieku przed Chrystusem, a podstawowymi czynnikami jej powstania były:

a) Łagodny klimat Grecji kształtujący postawę otwartości wobec zewnętrznego świata
b) Ustrój niewolniczy - grek posiadając liczną służbę mógł oderwać się od przyziemnych zajęć codziennych i oddać teoretycznym rozmyślaniom
c) Uogólnienie konkretnych wiadomości - potrzeba znalezienia racjonalnych odpowiedzi na podstawowe pytania typu: "Jak powstał świat?"
d) Zastąpienie opowieści mitycznych myśleniem racjonalnym

4.Dyscypliny filozoficzne

Główne dyscypliny filozoficzne są następujące: metafizyka (lub ontologia), czyli nauka o bycie, teoria poznania (czyli epistemologia, nauka o źródłach, rodzajach, przebiegu i granicach poznania oraz o istocie wiedzy, prawdy i naukowości), logika (jako nauka o poprawnym rozumowaniu, w dużym stopniu pokrywająca się z logiką formalną, czyli matematyczną), etyka (nauka o moralności, jej naturze i pochodzeniu, o podstawach obowiązywania norm moralnych), estetyka (nauka o pięknie, doświadczeniu estetycznym i twórczości), psychologia (dziś usamodzielniona jako dyscyplina pozafilozoficzna) i historia filozofii (której odrębną gałęzią jest historia filozofii Wschodu, zwłaszcza indyjskiej). Obecnie używa się też często takich określeń, oznaczających rozległe dyscypliny, jak antropologia filozoficzna (filozofia człowieka), aksjologia (teoria wartości), filozofia religii, filozofia dziejów, filozofia polityki. Ta ostatnia tworzy łącznie z etyką tzw. filozofię praktyczną; do dziś żywe jest to ustalenie terminologiczne, wywodzące się jeszcze z pism Arystotelesa.

5.Jońska szkoła filozofii ( Tales, Anaksymander, Anaksymenes)

Tales z Miletu . Był jednym z pierwszych greckich myślicieli, którzy zainteresowali się strukturą świata. Umiał obliczyć odległość okrętu od brzegu, ale nie umiał tego przekazać. Miał wiele zdolności i możliwości technicznych.Wprowadził arche (zasada, która zmienia swoje właściwości) wg niego to woda - ona jest pierwotnym i końcowym żywiołem . Z niej miały powstać wszystkie inne substancje . Z niej wywodziło się życie i ona była źródłem wszelkiego ruchu . Posiadała takie cechy, które pozwoliły rozwinąć się całej przyrodzie . Kosmos jest pełen bogów ,wszystko jest boskie , wszystko co się rusza ma duszę. Twierdził, że siła jest zjednoczona z materią . Uważał też ,że podstawową własnością materii jest jej zdolność do poruszania się.

Anaksymander - Był uczniem Talesa . Jego arche to neutralny bezkres Postrzegał świat jako złożenie przeciwieństw : suchego i mokrego , zimna i gorąca . Jedno nie mogło powstawać z drugiego . Błędem byłoby przyznawanie któremuś z żywiołów roli podstawowej. Uważał , że istnieje pierwotna substancja -apeiron- nieskończony w czasie i przestrzeni , niezróżnicowany neutralny bezkres , który przechodzi w materię. Nieokreślona siła zmienia się w widzialną rzeczywistość. .Apeiron - według Anaksymandra - wypełnia cały świat , z niego powstają i w nim znikają wszystkie inne substancje .Zawarte w nim przeciwieństwa mogą się rozdzielać . Twierdził również, że materia jest połączona z ruchem stanowiąc jedność.

Anaksymenes - Uczeń Talesa. Jego arche to powietrze. Powietrze jako początek , bo wszystko wypełnia , jest we wszystkiego rodzaju materii .Wszystko co żyje oddycha. Powietrze jest najbardziej zmienne , plastyczne i może zmieniać kształty. Powietrze miało być nieskończone ilościowo. Inne substancje mogły powstawać z powietrza w procesie zagęszczania np.: wiatry, chmury, woda , ziemia i pozostałe substancje stałe (poprzez oziębianie) i rozrzedzania (poprzez ogrzewanie np.: ogień )Takie termiczne przemiany filozof wiązał z wiecznym ruchem we Wszechświecie. Próbował wyjaśnić zjawiska meteorologiczne bazując na niniejszych przemyśleniach .Jego wyobrażenie duszy- dusza żyje tchnieniem, powietrzem

6.Heraklit (wariabilizm)

Za podstawę i zasadę istnienia wszechświata uważał ogień i jego przemiany. Był przekonany o zmienności i zjawiskowości w świecie. Twierdził: "panta rhei" ("wszystko jest płynne"), "nie można dwa razy wstąpić do tej samej rzeki, jej wody bowiem się zmieniają, ciągle płyną". Teorię zmienności Heraklita z Efezu nazwano wariabilizmem lub heraklityzmem.

Wariabilizm - pogląd filozoficzny, według którego wszystko jest zmienne, czy też, jak to określił Heraklit z Efezu wszystko płynie (gr. phanta rhei).

Wariabilizm jest poglądem przeciwstawnym do poglądu Parmenidesa z Elei o jedności i stałości bytu.

Filozofia Heraklita głosi, że ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu, zaś stawanie się i przemijanie jest wynikiem nieprzerwanego ścierania się przeciwieństw (dialektyka). Wszelkie zdarzenia wynikają z napięcia powstającego między przeciwieństwami. Jego teorię zmienności nazywa się wariabilizmem lub herakliteizmem (powszechna teoria zmienności), a najlepszym jej obrazem jest rzeka – jej wody ciągle się zmieniają płynąc. Stąd słynne powiedzenia Heraklita: nigdy nie wchodzi się do tej samej rzeki,wszystko co się zdarzy choćby to samo i w tym samym miejscu, nigdy nie zdarzy się o tym samym czasie, rzeka to czas płynący na który nie mamy wpływu, a nie miejsce. Można nawet stwierdzić, że nawet raz nie można wejść do tej samej rzeki.Nie można niczego przewidzieć, zaplanować w stu procentach, świat to jedna wielka zmienna rzeka, która jest metaforą rzeczywistości. Żadna rzecz, wg Heraklita, nie ma własności absolutnie stałych. Człowiek również jest bytem, który się staje, nieustannie wewnętrznie się zmienia.

8.Empedokles z Akragos (doktryna o niezmiennych czterech żywiołach i dwóch siłach)

Empedokles z Akragas (490 - 430 p.n.e.) twierdził, że materia składa się z czterech substancji. Miały nimi być cztery żywioły: ziemia, ogień, woda i powietrze. Żaden z nich nie mógł zmienić się w inny. Wszystkie pozostałe rzeczy, twierdził, zbudowane są właśnie z tych podstawowych rodzajów materii połączonych ze sobą w odpowiednich proporcjach. Na przykład kości składają się z dwóch części ziemi, dwóch wody, czterech ognia. Po połączeniu powstaje nowa substancja, lecz zawarte w niej pierwiastki pozostają niezmienione. Filozof był przeciwny idei próżni. Empedokles postulował istnienie dwóch podstawowych sił - miłości i niezgody - koniecznych do funkcjonowania świata. Siły te działają na zasadzie przyciągania i odpychania. Miłość łączy cząstki podobne, a nienawiść odpycha cząstki różne

9.Anaksagoras i jego obraz świata

Anaksagoras z Kladzomen - uważał, że składniki świata są niezmienne, mogą się łączyć i rozdzielać. Sądził jednak, że każda substancja posiada swój własny rodzaj cząsteczki. Jest ich niezliczona ilość. Nazwał je zarodkami. Zarodki można dzielić w nieskończoność. W każdej cząsteczce zawarte są w różnych proporcjach wszystkie inne rodzaje cząsteczek. Na przykład człowiek jedząc zarodki mięsa zjada jednocześnie zarodki mięśni, kości, krwi, odżywiając w ten sposób swój organizm.

Uważał, że w świecie istnieje nieskończona ilość składników nazywanych zarodnikami. One to łączą się lub rozłączają tworząc nowe byty. Uważał on, że np. człowiek jedząc chleb odżywia swoje mięśnie, krew i kości. Uważał, że zarodki tych elementów czyli mięśni, kości i krwi muszą znajdować się w chlebie. Konsekwentnie wnioskował, że te same zarodki muszą być również w zbożu, a ponieważ zboże wyrasta z ziemi to również ziemia musi je zawierać. Wnioskował stąd iż każda rzecz zawiera wszystkie rodzaje zarodków

10.Atomizm Demokryta

Atomiści uważali, że cały świat zbudowany z materii, która stanowi jedynie istniejącą rzeczywistość. Oznacza to, że poza materią nic nie istnieje. Demokryt wyróżnił następujące zasady dotyczące istnienia świata materialnego:
1. Istnieje niezliczona ilość niepodzielnych atomów , z których zbudowany jest cały świat.
2. Atomy te posiadają właściwości ilościowe, tj. przestrzeń kształt, a nie posiadają własności jakościowych.
3. Atomy te są w ciągłym ruchu, co oznacza, że ruch jest złączony z materią i stanowi jej istotny element.
4. Atomy poruszają się i pozostają w próżni.
Wg Atomistów materia jest ciągła. Wg Demokryta ludzkie zmysły poznają świat materialny niedokładnie gdyż wiele osób patrząc na tą samą rzeczywistość różnie ją postrzega. W ten sposób powstał w filozofii subiektywizm poznawczy, który przejawiał się w relaktywiźmie dotyczących poznania materialnego przez człowieka.
Wg Demokryta człowiek posiada dwa rodzaje wiedzy: prawdziwą i ciemną. Prawdziwa wiedza pochodzi od rozumu natomiast ciemna pochodzi od zmysłów.
Demokryt był przekonany, ze decydującą rolę w świecie odgrywa zasada przyczynowości przejawiającą się w determizmie. Oznacza to, że wszystko co dokonuje się świecie dzieje się z konieczności a nie z przypadku. Demokryt pojmował duszę ludzką podobnie jak ciało, gdyż uważał, że jest ona zbudowana z materii ale bardziej delikatnej i subtelnej. W etyce Demokryt twierdził, że najwyższym dobrem człowieka jest zadowolenie, a środkiem pozyskanie go jest ludzki rozum.

11.Pitagoras i członkowie związku pitagorejskiego (harmonia liczb)

Stworzył system poglądów naukowych, nazwanych jego imieniem. Był to prawdopodobnie rezultat pracy wielu uczonych, określanych powszechnie mianem pitagorejczyków. Z literatury filozoficznej Greków wynika, że Pitagoras jako pierwszy użył określenia filozofia w rozumieniu "miłość mądrości", dla zaznaczenia, że mądrość jest rzeczą boską, a jedynie umiłowanie jej dostępne jest dla ludzi.
Pitagoras był kontynuatorem i reformatorem religii orfickiej, którą później zaczęto nazywać pitagoreizmem. Wprowadził pojęcie podobieństwa figur oraz ideę przeprowadzania systematycznych dowodów w geometrii.
Przeprowadził dowód twierdzenia nazwanego twierdzeniem Pitagorasa (znanego wcześniej jako reguła bez dowodu), odkrył niewspółmierność boku i przekątnej kwadratu, przypisywał magiczne własności liczbom, wierzył w harmonię w kosmosie

12.Poglądy filozoficzne sofistów

·   sensualizm – pogląd filozoficzny głoszący, że wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych (empiryzmu);

·   relatywizm poznawczy, subiektywizm – prawda jest zależna od punktu widzenia, każdy widzi wszystko inaczej, więc każdy będzie postrzegał inną prawdę (obiektywnej);

·   pragmatyzm (praktycyzm) – Ważna jest ta prawda która jest praktyczna, nawet jeśli wydaje się absurdem. Praktyka jest kryterium prawdziwości twierdzeń

·   konwencjonalizm – Nie ma prawd powszechnych, są tylko umowy, że jakaś prawda jest powszechna.

·   izostenia - koncepcja równosilności sądów, każdemu twierdzeniu można przeciwstawić inne twierdzenie z nim równosilne.

13.Sokrates (metoda elenktyczna i maieutyczna)

Wypracowanie metody dochodzenia do prawdy, a tym samym do cnoty: jest nią specjalnego rodzaju dyskusja, zwana dialektyką. W swoich rozmowach z Ateńczykami Sokrates posługiwał się dwiema metodami:

- metoda elenktyczna - sprawdzanie i zbijanie twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym (aporii);((wysługiwał i obalał poglądy; rozmówca uświadamiał sobie że nic nie wie)

- metoda majeutyczna (dosł. położnicza) - polega na dopomożeniu uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, którą już posiada, poprzez umiejętne stawianie pytań; wg Sokratesa tylko ludzie brzemienni posiadali wrodzone intuicje o wiedzy. ((lepiej nic nie wiedzieć niż mieć wiedzę pozorną)

·                     Według świadectwa Arystotelesa Sokrates stosował metodę indukcyjną: ustalał definicję np. odwagi, uogólniając i szukając wspólnych cech poszczególnych wypadków odwagi. Ten pogląd nie jest jednak zgodny z innymi poglądami Sokratesa, znanymi nam z pism Ksenofonta i Platona.

14.Sokrates (nauka o cnotach, intelektualizm etyczny)

- Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty. Sokrates głosił, że cnota (gr. arete, starożytne pojęcie oznaczające tężyznę życiową, szlachetność, dzielność) jest dobrem bezwzględnym, czym przeciwstawiał się relatywizmowi sofistów. Jest też dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią ("Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza?").

- Tożsamość dobra i wiedzy. Według Sokratesa cnota jest wiedzą ("Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym."). Ludzie czynią źle z niewiedzy, czy raczej wiedzy pozornej. Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym. Wynika z niego, że cnoty można się nauczyć,a gdy posiądziemy tę wiedzę, samoistnie wybierzemy życie zgodnie z nią. (intelektualizm etyczny- wiedza to to samo co cnota, cnota była ideałem. Nikt kto zdobył wiedzę nie może żyć niegodziwie. Oskarżono go o bezbożność i psucie młodzieży).

15.Platon (świat idei)

Platon pochodził z rodziny arystokratycznej po dziadku nazywał się Arystokles. Nauczyciel gimnazjum nadał mu przydomek Platon. Założył Akademie- od gaju akademosa. I dziełem- obrona Sokratesa. Główne poglądy dotyczyły metafizyki. Rodzaje bytu; na początku istniały chaos, demiurg i idee. Boski demiurg utworzył świat z chaosu wzorując się na ideach.

Przyczyna sprawcza: Demiurg (dążył do idei a wzorował się na chaosie)

Przyczyna celowa: idee

Przyczyna materialna; chaos

Rodzaje bytów: byty materialne; rzeczy i świat idealny.

Prawdziwym światem jest świat idei a świat materialny- świat zmysłowy, marne odbicia świata idei.

Platon posługiwał się parabolą jaskini: odwołał się do jaskiniowców, jaskiniowcy są przykróci do skały ich światem jest jaskinia od czasu do czasu przez szczelinę dociera obraz z tamtego świata. Ludzie żyją w świecie materialnym są jak jaskiniowcy.

Platon patrzył na człowieka; światem idei jest dusza; ciało należy do świata materialnego. Ciało dla duszy jest więzieniem.

Rodzaje poznania:

-poznanie rozumowe (epistema)

- poznanie zmysłowe – niedoskonałe (doksa).

Do świata idei wnikamy za pomocą rozumu. Platon przedstawiciel idei, skrajny racjonalizm, tylko rozum się liczy.

16.Platon (poglądy na państwo)

platon wyszedł od ciała, ciało podzielone jest na 3 części: głowa, pierś, podbrzusze, każdej części odpowiada dusza.

Głowa- rozum

Pierś- wola

Podbrzusze –pożądanie, dusza zmysłowa. Każdej części przypisana jest idea.

Rozum- mądrość

Wola- okazywać męstwo

Pożądanie – należy nad nim panować. Jeśli te 3 cz. Są to człowiek jest sprawiedliwy.

Idealne państwo jest hierarchiczne, składa się z:

- władcy (dusza rozumna) powinni rządzić w państwie, kierując się mądrością; wymaga ascezy.

- strażnicy (dusza impulsywna) maja chronić państwo przed niebezpieczeństwem

- rzemieślnicy (dusza zmysłowa) oni mogą posiadać dobra, od nich się nic nie wymaga.

Platon był wrogiem demokracji uważał że:

- lepsze są rządy arystokratyczne

- zbiorowość jest ważniejsza od jednostki

- posiadanie rodziny dzieli ludzi.

Twórca komunizmu – platon. Etyka – celem SA dobra idealne. Władza ma prowadzić lud do świata idei.

17.Arystoteles (krytyka idei Platona, filozofia przyrody)

Arystoteles uczeń Platona urodził się w Stragirze., pozostał w akademii aż do końca życia mistrza. Później krytykował idee Platona. Założył liceum, nazwa pochodzi od arystotelese  liklejon – liceum. Uczniowie jego nazywali się perypatetycy, a szkoła perypatetyka, czyli się spacerując.

Andronigos z Rodos podzielił dzieła na: fizykę, metefizyke, przyrodnicze.

Skrytykował teorie idei, wszystko odwrócił, to co było prawdziwym światem dla platona nie jest dla Arystotelesa. Dla Arystotelesa prawdziwym światem jest świat materialny, idea to jedynie pojecie, idea nie istniała realnie. Poznanie zmysłowe- docieramy poprzez zmysły.

Teoria hilemorfizmu wg. Arystotelesa rzeczywistość składa się z rozmaitych, konkretnych rzeczy, które stanowią jedność materii i formy.

Materia- materiał z którego dana rzecz jest zrobiona, nie może istnieć samodzielnie bez formy (rzecz-byt) istnieją tylko zespoły form.

Forma- szczególne właściwości rzeczy, gdyby nie było formy to materia byłaby nieokreślona.

Człowiek= forma (dusza); materiał (ciało).

Teoria Boga- utworzył świat z chaosu.

Bogiem Arystotelesa – pierwszy poruszyciel – ten kto I poruszył coś, a sam się nie poruszał.( I poruszycie- człowiek- zwierzęta)

Etyka Arystotelesa: stworzył koncepcję środka, cnota to usposobienie zachowujące środek np. nie powinno się być ani rozrzutnym ani skąpym.

18.Arystoteles (poglądy na państwo)

Polityka: 3 formy ustrojowe:

A-rządy jednego

...