G E O G R A F I A P O L I T Y C Z N A.doc

(200 KB) Pobierz

G E O G R A F I A P O L I T Y C Z N A

Geopolityka = nauka opisowa + nauka społeczna

Projekcja wiedzy politycznej na szeroko pojęte środowisko i procesy polityczne, ich wzajemne relacje, zachodzące prawidłowości.

§ Ujęcie szersze

§ Ujęcie węższe

§ Ujecie historyczne

§ Ujecie globalne

Arystoteles:

Opis przyrody i opis problematyki politycznej i ich wzajemne zależności ( np. między klimatem a polityką).

Czasy Augusta, Strabon :

geografia wykorzystywana praktycznie, do celów politycznych, służy polityce

Geopolityka – z jednej strony zajmuje się procesami przyrodniczymi, a z drugiej procesami społecznymi (również w ujęciu historycznym)

Efekty działalności praw przyrody i działalności społecznej łączy je w jednym ujęciu

Bada zależności między środowiskiem naturalnym człowieka a procesami politycznymi w ujęciu społecznym i politycznym.

Miejsce Geopolityki w systemie nauk:

Na styku geografii i nauk politycznych. Stąd wynika dwojaka metodologia:

ü Metodologia nauk właściwych i ich wpływ na zjawiska polityczne (empiryczna)

ü Metodologia właściwa naukom politycznym, społecznym

W aspekcie ważności:

Wysokie miejsce – bo człowiek to element środowiska

Społeczności ludzkie są w dużej mierze zależne od środowiska, które je stworzyło i które on sam przekształca

§ W skali mikro – słoneczko świeci ludzie się uśmiechają ;)

§ W skali makro

Zakres przedmiotowy

1. badanie obszarów politycznych – sprawdzanie powiązań między polityką a środowiskiem naturalnym we wszystkich jego przejawach

2. badanie państwa – oceniają wpływ środowiska na państwo i jego możliwości oraz funkcjonowanie. To warunki naturalne warunkują funkcjonowanie państwa

podejście behawioralne – przepływ dóbr, usług, wartości, idei na przestrzeni geograficznej

Geopolityka w XIX/XX wieku, główne obszary zainteresowania:

· współistnienie systemów narodowych i politycznych w relacji do ich przestrzennego rozmieszczenia

· wewnętrzna organizacja przestrzenna państwa

· zdolność egzystowania małych państw narodowych (Luksemburg ≠ Nepal, mimo, że powierzchnią są zbliżone)

· płaszczyzna styku między organizmami polityczno-gospodarczymi

· obszary napięć i konfliktów w relacji do czynnika środowiskowego

· stosunek do ideologii, ich przestrzennego rozmieszczeni, przenikanie

· ochrona środowiska naturalnego w polityce międzynarodowej

· geografia praw człowieka

GEOPOLITYKA W POLSCE

à połowa XIX wieku – W. Nałkowski:

stworzył teorię o przejściowości terytorium Polski

brak naturalnych granic, dwa kolosy ścierają się od wieków na terytorium Polski

à E. Romer – 1929 – teoria pomostowości

Polska i jej centralne położenie geograficzne w Europie to korzyść geopolityczna

Nie jest to już „próg Europy, po którym wszyscy depczą”

Jest elementem łączności cywilizacyjnej, i to jest korzystne

à Okres międzywojenny:

Wyeksponowanie czynnika terytorialnego

Przeciwstawienie teoriom niemieckim o sezonowości państwa polskiego

Geopolityka dostarczała argumentacji do polemiki z Lebensraumem

à Podczas ustalania granic państwa polskiego zostało zahamowane zainteresowanie teoriami terytorialnymi

àPowrót geopolityki w latach 80-90

ROZWÓJ GEOGRAFII POLITYCZNEJ (GEOPOLITYKI)

Zależy od środowiska i polityki – rozwój geopolityki, geostrategii

Relacje miedzy geopolityką, geografią polityczną a geostrategią:

Geopolityka – metodologicznie się różnią,

Są to rozległe koncepcje znaczące dla doktryn politycznych dziejowe prawidłowości, np. państwo organiczne, są służebne wobec władzy, determinizm

Geostrategia – utylitarna i konkretne znaczenie, aktualne strategie rządów w odniesieniu do kwestii geograficznej, np. USA – ROS – przez biegun jest bliżej ;)

W zasadzie te trzy oznaczają to samo, tylko w różnych ujęciach, inna perspektywa , metodologia, wnioski.

Geografia polityczna wg Moczulskiego to prekursorka geopolityki.

EWOLUCJA

à Starożytność:

Arystoteles - całość wiedzy i do tego geografia jako część opisu świata.

Strabon - geograf na usługach Starożytnego Rzymu, zaspokajał potrzeby polityki.

Tukidydes, Herodot - wstępne rozważania o geografii politycznej.

à Średniowiecze:

geografia polityczna rozwija się poza Europą, w świecie arabskim , w XIV wieku w Bagdadzie, uogólnienia dotyczące najważniejszych jednostek politycznego świata Europy, zależności między nimi a środowiskiem naturalnym, zwrócenie uwagi na cykliczność rozwoju państw: rozwój à upadek à rozwój - (Prekursorzy teorii rozwoju i upadku mocarstw)

à Renesans, Oświecenie w Europie:

Nawiązanie do Arystotelesa i Strabona

Monteskiusz – krajobraz i klimat a forma rządów, gospodarka rolna, zatrudnienie, forma rządów, skrajny determinista

à XVIII wiek:

G. Buffon - odrzuca determinizm, zależności wzajemne między środowiskiem a człowiekiem, ocenił trafnie rolę człowieka w przeobrażaniu środowiska geograficznego, wyrażając pogląd, że „cała przestrzeń Ziemi nosi dziś na sobie ślady mocy ludzkiej, która jakkolwiek podległa naturze, często uczyniła więcej niż ona.”

à Druga połowa XVIII wieku:

Geografia polityczna – po raz pierwszy pojawia się termin

Robert Jacques Tourreau,

E. Kant – geografia polityczna to nauka zajmująca się zależnościami miedzy jednostkami politycznymi a naturalnym zapleczem, geografia polityczna już nie w zakresie rozważań historycznych i ekonomicznych, tylko wyodrębniona dziedzina

à XIX wiek:

badania nad państwem,

Ewolucja koncepcji państwa organicznego:

* Karl Ritter - 1871 – teza o cykliczności rozwoju państw, teza oparta o rozwój organizmu biologicznego; analogia organizmu żywego i państwa:

Narodziny à rozwój à wzrost à rozwój terytorialny à osiągnięcie dojrzałości à słabnięcie à śmierć

* Ernest Kapp – uczeń Hegla - definiuje przestrzeń niezbędną do życia danej społeczności, prekursorzy Lebensraumu.

* Friedrich Ratzel – w 1896 tworzy 7 praw rozwoju państwa, geograficzne uwarunkowania tworzą teorię polityczną:

1. przestrzeń państwa poszerza się wraz z ekspansją ludności mającej tą samą kulturę

2. terytorialny wzrost następuje za innymi aspektami rozwoju państwa

3. państwo rośnie poprzez wchłanianie mniejszych jednostek politycznych

4. granica to peryferyjny organizm państwa, który określa jego siły i rozwój

5. państwo w trakcie rozwoju szuka terenów nadających się do wchłonięcia

6. kierunek ekspansji przesuwa się od państw bardziej do słabiej rozwiniętych

7. dążenie do ekspansji terytorialnej rośnie w miarę poszerzania się obszaru

- żywotność państwa można mierzyć jego wielkością

- położenie i obszar odgrywają rolę w metodologii badań nad państwem

- przestrzeń nazywana jest przez Ratzela jako Lebensraum

01.03.06

RUDOLF KJELLÉN

- geograf wychodzi poza klasyczną geografię,

- rozważania geopolityczne,

- państwo = geograficzno –polityczno – ekonomiczno - społeczny twór

- Szwed pracujący dla Niemiec,

- po raz pierwszy używa nazwy geografia polityczna do rozważań o państwie

§ pozostaje pod wpływem koncepcji organicznej

§ państwo rozpatrywane z 5 perspektyw:

1. krato-polityka – nauka o sposobie organizacji władzy

2. socjo-polityka – zachowania, potrzeby społeczeństwa w strukturze politycznej

3. Etno-polityka – badanie struktury psychicznej narodów

4. eko-polityka – struktura gospodarcza państwa

5. geo-polityka – środowisko państwa i jego wpływ na państwo

każda z nich powinna być rozpatrywana osobno, ale łączy się je razem, aby zrozumieć państwo

§ upływ ludzi z państwa nie jest dla niego niebezpieczny, ale utracone terytorium jest tak, bo zmienia zdolności państwa, obniża skuteczność działania.

§ Zasadniczą substancja jest terytorium.

§ Państwo stale współzawodniczy z innymi państwami o zasoby, teren i inne…

§ Państwa silniejsze powinny rozciągać swą władzę, opiekę nad państwami słabszymi dla stabilności systemu.

§ Dla stabilności systemu państwo musi mieć swoje strefy oddziaływania (istnienie kilku potężnych mocarstw na świecie zapewnia stabilność systemu).

o Dziś ta teoria to teoria świata wielobiegunowego, państwa i ich strefy wpływów, równorzędne

o Koncepcja organicystyczna à pożywką dla nacjonalizmów (Niemcy, Włochy, Japonia), ideologia mocarstwowa posłużyła Japonii jako przykrywka do agresywnej polityki państwa.

ALFRED THYER MAHAN

- Admirał, oficer marynarki wojennej USA, później służba edukacyjna

- Nie tworzy doktryny porządkującej dzieje świata

- Jest bardziej geostrategiem niż geopolitykiem

- Opierał się na badaniach historycznych i uzupełniał je o elementy geograficzne

- 1890 – „Wpływ siły morskiej na historię 1600 – 1783”

§ Analiza konfliktów wojennych GB

§ Zauważył, że w istocie rzeczy to konflikty rozstrzygały się na morzu, nie na lądzie

§ Kampanie na lądzie były spektakularne, ale ostatecznie zwyciężał tan, kto zwyciężał na morzu

§ GB panowała nad szlakami morskimi komunikacyjnymi, utrzymywała kontakt z koloniami a inne państwa nie potrafiły przełamać jej dominacji nad szlakami komunikacji na morzu – GB była potęgą bo nikt nie złamał jej kontaktu ze swoim imperium

§ I WŚ i II WŚ potwierdzają jego tezy: stałość dostaw z USA i kolonii do GB pozwalała jej wygrać

M O R Z E

o Nie tylko historią się zajmował, opisał również rolę morza w państwie

o Morze to środek transportu, ważne jak państwo wykorzystuje morze

o Propagował budowę floty wojennej, bo posiadanie dobrej floty świadczy o wielkości państwa

o Państwo zwielokrotnia swoje możliwości wykorzystując siłę morza

o Roosevelt pod wpływem koncepcji Mahana

o Ląd też ma znaczenie bo strategicznie związane z morzem

o Lądy decydują o tym jak będzie wyglądała flota i gospodarka morska

o Obszary lądowe mają znaczenie jako punkty końcowe dróg morskich

o Jakie warunki należy uwzględnić, by ocenić co decyduje o potędze morskiej:

Sea Power:

1. położenie geograficzne – czy państwo w ogóle leży nad morzem, czy jest to morze zamknięte czy otwarte, ocean, odległość od dróg komunikacji morskiej.

2. fizyczne ukształtowanie państwa – rodzaj wybrzeża, wygodne ujście rzek, Los Angeles, San Francisco – zachodnie wybrzeża USA – 3 dogodne zatoki ale reszta w zasadzie goła ;) za to wschodnie wybrzeże – dogodne, zatoki osłonięte wyspami, porty, stocznie

3. rozciągłość terytorialna – długość linii brzegowej i czy jest dogodna

4. liczba ludności – praca w stoczniach nad morzem i na morzu

5. charakter narodowy – cechy stanowiące o zdolności kreacji technologii i jej wykorzystania

6. sposób rządzenia, forma rządów – czy polityka rządu sprzyja wykorzystaniu pracowitości ludzi, skuteczny przemysł à in+

po pierwsze – wychodzi z analizy konfliktów zbrojnych

po drugie – analiza geograficznych warunków i jej wpływ na morze

wnioski utylitarne

klasyka geopolityki, geostrategii

HALFORD JOHN MACKINDER

- Geograf, członek Towarzystwa Geograficznego

- Geografia w klasycznej formie wyczerpuje swój przedmiot

- Powinno się sięgać do badań w kontekście historycznym, historia w kontekście geografii