4
Krzysztof Kluczyński
PRZEWODNIK
PO PRZEPISACH PRAWNYCH W SPRAWACH NIELETNICH
ZAGROŻONYCH DEMORALIZACJĄ I PRZESTĘPCZOŚCIĄ
Opracowano do wykorzystania przez nauczycieli i pedagogów szkolnych w ramach Wielkopolskiego Programu Prewencyjnego
"Bezpieczna szkoła"
Wydział Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Poznaniu
www.wielkopolska.policja.gov.
Poznań 2003
Materiały zawarte w niniejszym opracowaniu przeznaczone są do wykorzystania przez dyrektorów i pedagogów szkolnych w pracy zawodowej.
Redakcja: Krzysztof Kluczyński
Recenzenci: dr Piotr Górecki Sędzia Sądu Okręgowego w Poznaniu
Projekt okładki: Marek Szewczak
Sławomir Nowak
Konsultacja: mgr Beata Rynkowska Sędzia Sądu Rejonowego Wydział IX Rodzinny i Nieletnich w Poznaniu
mł.insp. Wiesław Dachowski
nadkom. Andrzej Grubba
Wydział Ruchu Drogowego KWP w Poznaniu
Wydano dzięki wsparciu: FUNDACJI DLA DZIECI POKRZYWDZONYCH LOSOWO FILIA NR 2 W POZNANIU
KURATORIUM OŚWIATY W POZNANIU
ZARZĄDU WOJEWÓDZKIEGO NIEZALEŻNEGO SAMORZĄDNEGO ZWIĄZKU ZAWODOWEGO POLICJANTÓW WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO
Egzemplarz bezpłatny
Wydanie I
Poznań 2003 r
Druk i opracowanie Zakład Poligraficzny KONTRA, tel. (061) 814 24 55
Spis treści
Wstęp.............................................................................................................................................. str. 5
Od autora....................................................................................................................................... str. 8
postępowania wobec małoletnich i nieletnich. ........................................................................ str. 12
II. Objaśnienie wyrażeń ustawowych.......................................................................................... str. 14
2.1 Przestępstwo
2.2 Czyn karalny
2.3 Wykroczenie
2.4 Demoralizacja
2.5 Nieletni
2.6 Małoletni
2.7 Pokrzywdzony
2.8 Świadek małoletni
2.9 Pojęcie "dobro nieletniego"
III. Udział Policji w postępowaniu w sprawach nieletnich........................................................ str. 20
3.1 Zakres uprawnień Policji
3.2 Jak i kiedy kontaktować się z Policją
3.3 Czynności wstępne Policji
3.4 Przesłuchanie nieletniego przez Policję
3.5 Zatrzymanie nieletniego
3.6 Zatrzymanie na terenie szkoły
IV. Postępowanie dyrekcji szkoły w przypadku ujawnienia
ucznia zagrożonego demoralizacją i przestępczością........................................................... str. 34
4.1. Algorytm postępowania w przypadku ujawnienia demoralizacji
4.2. Algorytm postępowania w przypadku przestępstwa ściganego z urzędu
4.3. Algorytm postępowania w przypadku przestępstwa ściganego na wniosek
pokrzywdzonego
4.4. Algorytm postępowania w przypadku przestępstwa ściganego z oskarżenia
prywatnego
V. Dodatek - przepisy dotyczące uzyskania karty rowerowej i motorowerowej w szkole…..str. 48
Literatura....................................................................................................................................... str. 50
WSTĘP
Rola i zadania szkoły na tle ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.
W dniu 26 października 1982 r. - po ponad 30 latach przygotowań - doszło do uchwalenia Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (dalej: u.p.n.), która weszła w życie z dniem 13 maja 1983 r. Ustawa z 1982 r. oparta jest przede wszystkim na dwóch naczelnych zasadach, a mianowicie zasadzie kierowania się dobrem dziecka oraz zasadzie indywidualizacji
Jednakże nawet najlepsze rozwiązania ustawodawcze nie będą skutecznym środkiem w walce z przestępczością i demoralizacją nieletnich o ile całe społeczeństwo a szczególnie rodzina nieletniego i szkoła nie wskażą mu odpowiednich zasad moralnych. Zdecydowana większość nieletnich trafiających do sędziego rodzinnego pochodzi z rodzin niepełnych lub niewłaściwie funkcjonujących. Z rodzin, które nie dały dziecku odpowiedniego wychowania. To z kolei nader często leży u podstaw przestępczości nieletnich. W zakresie oddziaływania wychowawczego dużą rolę ma do odegrania szkoła. Zasadnicze znaczenie ma tutaj art. 4 u.p.n., który stanowi:
§ l. Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego. Policji lub innego właściwego organu.
§ 2. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję.
§ 3. Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję oraz przedsięwziąć czynności nie cierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu.
Art. 4 § l u.p.n. nakłada więc na każdego, kto stwierdził istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego społeczny obowiązek zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego albo właściwe organy (instytucje). Każdy, kto dowiedział się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego ma też społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję a więc organy upoważnione do podjęcia określonych czynności przewidzianych ustawą. Przepis ten zawęża więc zakres obowiązku społecznego do sytuacji, w której dana osoba dowiedziała się o czynie karalnym osoby nieletniej, a z drugiej strony do powiadomienia tylko jednego z dwóch organów - sądu rodzinnego lub Policji. Z treści art. 4 § 3 u.p.n. wynika, że instytucje państwowe i organizacje społeczne mają nie tylko obowiązek zawiadomić o popełnionym przez nieletniego czynie karalnym ściganym z urzędu, ale mają też obowiązek przedsięwziąć czynności nie cierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia przestępstwa czynu, który popełnił nieletni. Czynnościami tymi będzie więc zabezpieczenie miejsca popełnienia czynu, niedopuszczenie w to miejsce osób postronnych i ewentualnie ustalenie świadków zdarzenia. Obowiązek niezwłocznego zawiadomienia sądu rodzinnego lub Policji spoczywa na kierownictwie danej instytucji państwowej czy organizacji. W przypadku szkoły będzie to przede wszystkim jej dyrektor.
Praktyka sądowa wskazuje, że szkoły sporadycznie tylko zawiadamiają sądy rodzinne o trudnościach wychowawczych ze swoimi uczniami. Zwrócić trzeba przy tym uwagę i na to, że informacje uzyskiwane od dyrektorów szkół, wychowawców czy pedagogów szkolnych są niekiedy jedynym źródłem informacji pozwalającym na wszczęcie postępowania wyjaśniającego. W toku dalszego postępowania przeprowadza się szereg czynności dowodowych pozwalających w rezultacie na podjęcie decyzji co do potrzeby zastosowania określonego środka wychowawczego lub środka poprawczego. Jednakże bez stosownej informacji ze szkoły, niemożliwym byłoby prowadzenie jakiegokolwiek postępowania.
Na ogół popełnianie przez nieletnich czynów karalnych poprzedzone jest określonymi trudnościami wychowawczymi, a nawet przejawami demoralizacji. Najczęściej chodzi o wagary, brak postępów w nauce prowadzące często do powtarzania klasy, palenie papierosów, picie napojów alkoholowych, arogancki sposób bycia itd. Niekiedy towarzyszy temu brak kontaktu rodziców ze szkołą Już tylko te okoliczności powinny stanowić dostateczną przesłankę do zawiadomienia najbliższego sądu rodzinnego i nieletnich. Zawiadomienie takie może zostać dokonane w dowolnej formie, a więc na przykład pisemnie, ustnie czy telefonicznie. Wczesne zawiadomienie sądu rodzinnego może przyczynić się do podjęcia skutecznych oddziaływań wychowawczych. Warto wspomnieć, że już sam kontakt dziecka (i jego rodziców) z sądem jest w wielu przypadkach dostateczną dla niego przestrogą na przyszłość. W wielu sytuacjach informacja szkoły może stanowić też podstawę do wszczęcia postępowania opiekuńczego w kierunku ograniczenia bądź pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej.
Niepowiadamianie z kolei sądów przez szkoły o pojawiających się trudnościach wychowawczych z uczniem, prowadzi często do jego dalszej demoralizacji - nawet do popełniania przez niego czynów karalnych. Niemniej jednak sam fakt popełnienia czynu karalnego - o czym warto wspomnieć - nie stanowi podstawy do zastosowania środków wychowawczych czy poprawczych, jeżeli nie wynika z demoralizacji nieletniego. Nie można więc na gruncie u.p.n. mówić o ponoszeniu przez nieletniego odpowiedzialności za czyn Lektura wielu akt spraw dotyczących nieletnich popełniających poważne czyny karalne pozwala stwierdzić, że często już od dłuższego czasu pojawiały się z danym nieletnim znaczące problemy wychowawcze, o których szkoła wiedziała, lecz z niewiadomych przyczyn nie informowała o tym sądu rodzinnego czy Policji.
Zwrócić nadto trzeba uwagę, że sąd rodzinny może w każdej sprawie toczącej się w myśl ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich wezwać na rozprawę lub posiedzenie „przedstawiciela szkoły" (art. 30 § 5 u.p.n.). Stosownie do potrzeb sąd rodzinny może wysłuchać takiego przedstawiciela (np. nauczyciela) celem uzyskania określonych informacji niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy,
Przedstawione w niniejszym opracowaniu wybrane tylko problemy związane z rolą i zadaniami szkoły na tle ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich mogą stanowić walor informacyjny. Walka z przestępczością nieletnich polegać bowiem musi na rozumnej polityce społecznej, ekonomicznej i edukacyjnej, nastawionej na eliminację przyczyn przestępczości. Nie ulega też wątpliwości, że szkoła stanowi ważne ogniwo w przeciwdziałaniu demoralizacji i przestępczości nieletnich.
dr Piotr Górecki
Adiunkt w Katedrze Postępowania Karnego
Wydziału Prawa UAM w Poznaniu
Od autora.
Publikacja ta przeznaczona jest dla nauczycieli, pedagogów szkolnych, rodziców, oraz wszystkich osób, które zainteresowane są problematyką bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.
W opracowaniu przedstawiłem wybrane zagadnienia prawne z zakresu ujawniania i zapobiegania przestępczości i demoralizacji nieletnich, procedur postępowania, uprawnień i obowiązków Policji w sprawach dzieci i ich rodzin.
Przewodnik jest publikacją, która została opracowana w ramach Wielkopolskiego Programu Prewencyjnego "Bezpieczna Szkoła".
W trakcie licznych spotkań z dyrektorami szkół podstawowych i gimnazjalnych stwierdziłem, że istnieje potrzeba opracowania zbioru przepisów prawnych dot. problematyki nieletnich, które pozwolą, przede wszystkim nauczycielom i rodzicom, na właściwe postępowanie względem dzieci i młodzieży przejawiających symptomy niedostosowania społecznego.
Podejmowanie właściwych decyzji zgodnych z obowiązującymi procedurami prawnymi w sprawach dzieci i ich rodzin przyczyni się do wypracowania jednolitych standardów w zakresie współpracy szkoły z Policją. Takie działania powinny skutecznie wpłynąć na jakość i efektywność realizowanych przedsięwzięć w zakresie problematyki nieletnich.
Policja w ramach swoich ustawowych uprawnień dokonuje rozpoznania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń, w tym popełnionych z udziałem osób nieletnich, wykonuje czynności: operacyjno - rozpoznawcze, dochodzeniowo - śledcze i administracyjno - porządkowe.
Szczególną rolę w zapobieganiu demoralizacji i przestępczości nieletnich spełnia policjant na stanowisku specjalisty ds. nieletnich umiejscowionym w komendach miejskich, powiatowych oraz większych komisariatach Policji na terenie województwa wielkopolskiego.
Do jego zadań należy koordynowanie działań wszystkich służb policyjnych w zakresie problematyki nieletnich w jednostce, jak również wypracowanie form współpracy ze szkołami i innymi instytucjami działającymi na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.
Tylko poprzez wspólne działanie Policji i szkoły możliwe jest wypracowanie jednolitych standardów postępowania – informowania o uczniach i ich rodzinach zagrożonych demoralizacją i patologiami. Poprzez takie postępowanie możemy wpłynąć na efektywniejsze rozpoznanie i zapobieganie tym zjawiskom, a tym samym przyczynić się do ograniczenia przestępczości nieletnich.
W rozdziałach I i II przewodnika przedstawiłem podstawowe akty prawne i objaśnienia wyrażeń ustawowych dotyczących problematyki nieletnich. Pozwoli to Państwu na poszerzenie wiedzy w tym zakresie i pomoże w pracy przy podejmowaniu decyzji w sprawach, które wymagają użycia odpowiednich sformułowań i zastosowania właściwych podstaw prawnych.
Rozdziały III i IV zawierają informacje o uprawnieniach Policji w zakresie postępowania z nieletnimi. Ponadto opisałem w nim procedury postępowania Dyrektora szkoły w przypadku ujawnienia ucznia zagrożo...
migotka1313