logika III.docx

BŁĘDY PODZIAŁU LOGICZNEGO:

1. Błędy polegające na mieszaniu podziału logicznego z innymi rodzajami porządkowania
2. Błędy samego podziału logicznego:

a)     Błędy formalne

o       Nierozłączność podziału – występuje wtedy, kiedy podzbiory powstałe w wyniku podziału mają wspólne elementy.

o       Nieadekwatność – występuje, kiedy suma podzbiorów powstałych w wyniku podziału nie jest równa zbiorowi dzielonemu.

o       Niejednorodność – występuje, gdy podział jest przeprowadzony w oparciu o kilka różnych kryteriów podziału.

b)     Materialne

o       Nienaturalne – nie odzwierciedla porządku występującego w świecie

o       Nieprzydatność – jest nieprzydatny ze względu na pewne cele

                                          WARUNKI POPRAWNOŚĆI

TYPOLOGIA

a)      Sposób porządkowania najczęściej występujących w naukach humanistycznych i społecznych. Podział mniej precyzyjny niż podział logiczny, ale w odniesieniu do pewnych elementów rzeczywistości jest to jedyny możliwy sposób porządkowania.

Teoretykami typologii są Max Weber i Tadeusz Pawłowski.

b)     sposób uporządkowania przedmiotów występujący w pewnej dziedzinie ze względu na ich większe lub mniejsze podobieństwo do wybranego wzorca czyli typu.

TYPOLOGIZACJA

Tworzenie typologii przebiega wg następujących kroków:

1. Wybranie dziedziny przedmiotów, które chcemy uporządkować
2. Stworzenie typów, czyli przedmiotów wzorcowych ze względu, na które porządkuje się przedmioty należące do wybranej dziedziny, porównując je z przedmiotami typowymi. Przedmioty typowe ( typy) mogą być dwojakiego rodzaju.

a)      Mogą być przedmiotami empirycznymi ( fizycznymi), które istnieją w konkretnym miejscu i czasie.

b)     Mogą być typami idealnymi, czyli konstrukcjami myślowymi, którym nie odpowiada w rzeczywistości przedmiot istniejący w czasie i przestrzeni.

Tworzenie typów jest związane z ustaleniem cech charakterystycznych, które przysługują przedmiotom typowym w maksymalnym natężenie

3. Porównywanie przedmiotów należących do wybranej dziedziny ze względu na większe lub mniejsze podobieństwo do ustalonych typów.
4. Wyróżnienie wśród przedmiotów porządkowanych podzbiorów przedmiotów skupianych wokół poszczególnych typów.

CZYM SIĘ RÓŻNI TYPOLOGIA OD PODZIAŁU?

1.      Dziedzina przedmiotów, którą się porządkuje

Podział – zbiór musi mieć ostro wyznaczone granice

Typologia – zbiór nie musi mieć ostrych granic

2.      Kryterium porządkowania

Podział – jedno kryterium musi być jedno, precyzyjnie określone; kryteria są cechami niestopniowalnymi

Typologia – jest wiele kryteriów; mogą być cechami stopniowalnymi

3.      Rozłączność

Podział –rozłączność jest warunkiem poprawności

Typologia – z natury nie spełnia tego warunku

                                          DEFINIOWANIE I DEFINICJA

DEFINICJA

Jest to krótkie określenie czegoś.

TYPY DEFINICJI

1. 1. Werbalne (słowne) – środkiem def. są słowa

a)      Definicja normalna (równościowa) – wzorzec definicji, który charakteryzuje się:

·         Definiendum – człon definiowany ( to, co się definiuje)

·         Definiens – człon definiujący ( to za pomocą, czego się definiuje)

·         copula – spójka definicyjna ( to, co łączy definiendum i definiensem)

Najczęściej definiendum = definiens. Takie definicje spełniają warunek przekładalności tzn. w każdym kontekście można poprawnie zastąpić definiendun definiensem. Wyrażenia synonimiczne.

b)     Indukcyjna

c)      Pseudodefinicje

2. Niewerbalne (pozasłowne) – środkiem def. nie są słowa np. gest, obraz. Są to definicje nieprecyzyjne. Nie działa przy przedmiotach abstrakcyjnych

Różnica dotyczy środków definicji.

DEFINICJA REALNA

Definicja, która powstaje w odpowiedzi na pytanie, „co to jest?”/ Definicja, która charakteryzuje pewną rzecz tzn. fragment rzeczywistości pozajęzykowej. Są sformułowane w języku przedmiotowym. np. Fresk to malowidło na ścianie.

DEFINICJA NOMINALNA

Rodzaj definicji, która odpowiada na pytanie, „co znaczy dane wyrażenie?”/ jest definicją znaczenia pewnego wyrażenia, czyli charakteryzuje pewien fragment języka. Są sformułowane w metajęzyku. np. „Fresk” jest równoznaczne/ znaczy tyle, co „ obraz na ścianie”.

Dzielą się na: (różnią się funkcją)

·         Definicje sprawozdawcze – rejestruje znaczenie lub znaczenia danego słowa, występujące w danym języku na danym etapie historycznym np. w słowniku języka polskiego

·         Definicje definiujące – projektują znaczenia, są regułami nadawania słowom znaczeń. Służą do kreowania nowych znaczeń.

DEFINICJA INDUKCYJNA

Definicja, która nie ma struktury definicji równościowej ( normalnej) i nie spełnia warunku przekładalności. Natomiast można ją przeformułować w taki sposób, żeby przybrała postać definicji normalnej. Służy do definiowania zbiorów poprzez wskazanie na element pierwszy zbioru oraz relację innych elementów zbioru do elementu pierwszego. np. definicja rodów ( wskazuje się na element pierwszy – protoplastę i pozostałe relacje, np. bycie potomkiem; w matematyce tak definiuje się ciągi).

PSEUDODEFINICJE

Nie mają struktury definicji normalnych i nie dadzą się do tej struktury sprowadzić, a także nie spełniają warunku przekładalności.

·         Definicje przez aksjomaty ( przez postulaty)

·         Definicje abstrakcyjne ( przez abstrakcję)

·         Definicje redukcyjne ( cząstkowe) – zakres tego, co definiowane jest szerszy od zakresu tego, co definiujące. Charakteryzuje się pewną rzecz przez wskazanie jedynie na jej część, a nie na cały zakres. Służą do wprowadzania terminów teoretycznych przez odwołanie się do terminów empirycznych. Definiuje to, co nieobserwowalne sprowadzając to do czegoś, co jest obserwowalne. np. Inteligencja to coś, co mierzą testy.; Człowiek religijny to taki, który uczestniczy we mszy św.

                                                        BŁĘDY DEFINICJI

Błędy formalne ( dotyczą def. równościowych)

a)      Niespełnianie warunku przekładalności:

·         Błędne koło w definiowaniu – polega na tym, że to, co definiujemy jest użyte za razem w definicji, jako środek definiowania. To samo, przez to samo. Masło maślane. np. Logika to nauka o logicznym myśleniu.

·         Definicja za szeroka – zakres definiensa jest szerszy niż zakres definiendum. np. Profesor jest to pracownik uniwersytetu.

·         Definicja za wąska – polega na tym, że zakres definiensa jest węższy niż zakres definiendum, a powinien być taki sam. np. Matka to mężatka, która urodziła dziecko i jest zobowiązana do opieki nad nim.

b)     Błąd przesunięcia kategorialnego – definiendum i definiens należą do różnych kategorii przedmiotów, a powinny należeć do tej samej kategorii. np. Teologia to jest Bóg.

                                          PYTANIA I STAWIANIE PYTAŃ

FUNKCJA PYTAŃ

1. 1. 1. Pytania inicjują (zapoczątkowują) proces badawczy.
      2. Pytania ukierunkowują proces badawczy.

Pytanie wyznacza zakres tego, czego poszukujemy, prowadząc pewne badania, czyli chcąc uzyskać określoną wiedzę.

DEFINICJA PYTANIA

Pytanie jest to wyrażenie, które stanowi językowe sformułowanie pewnego problemu.

Kombinacja pewnej niewiedzy i wiedzy.

SEMOIOTYCZNA BUDOWA PYTANIA

c)      Substrat materialny pytania – ta część, która jest fizycznie, zmysłowo dostępna

d)     Znaczenie pytania – sens pytania, który nazywa się problemem

e)      Problem to inaczej zagadnienie, kwestia.

PROBLEMATYKA

Zbiór pytań, które stawia się w określonej dziedzinie wiedzy.

LOGICZNA STRUKTURA PYTANIA

a)     Partykuła pytajna – ta część pytania, która symbolizuje niewiedzę, która ma być uzupełniona przez odpowiedź na pytanie.

b)     Dana pytania ( osnowa pytania) – część pytania, która zawiera ( symbolizuje) wiedzę zawartą w pytaniu. Zawiera założenia pytania. Założenia te są zdaniami w sensie logicznym tzn. są prawdziwe albo fałszywe. / Założenia to zdania, które muszą być przyjęte jako prawdziwe, żeby można było sensownie postawić dane pytanie.

c)      Znak zapytania – znak interpunkcyjny symbolizujący, ze mamy do czynienia z pytaniem.

np., Kto jest obecnym prezydentem Polski?

Tezy w osnowie:

·         W Polsce jest prezydent

·         Prezydent się zmienia

Niepoprawne pytanie – np. Jak ma na imię król Polski.

PROBLEM WARTOŚCI LOGICZNEJ PYTAŃ

Pytanie bezpośrednio nie może być kwalifikowane, jako prawdziwe albo fałszywe, natomiast pośrednio można oceniać wartość logiczną założeń pytania i w ten sposób stwierdzać, czy jest ono poprawnie zadane, bo opiera się na prawdziwych założeniach czy też jest niepoprawnie zadane, bo opiera się na założeniach fałszywych.

TYPY PYTAŃ:

a)      Ze względu na cel stawiania pytań:

o       Wiedzotwórcze – stawia się w celu uzyskania nowej wiedzy

·         Teoretyczne – mają na celu ustalenie jak jest (najważniejsze w nauce)

·      (ze względu na rodzaj wiedzy) faktograficzne- pytania typu „czy coś istnieje?”, „Jakie coś jest? → Nastawione na opis

·         Eksplanacyjne (wyjaśniające) typu:, „dlaczego coś jest, dlaczego jest takie, jakie jest?” → Chcemy uzyskać wyjaśnienie rzeczywistości

·         Ocenne (wartościujące) typu, jaką coś ma wartość, czy coś ma wartość, czy coś jest bardziej lub mniej wartościowe od czegoś innego → chcemy uzyskać ocenę pewnej rzeczywistości

b)     Ze względu na przedmiot:

·         Egzystencjalne ( o istnienie)

·         esencjalne (o istotę, o naturę) typu co to jest, czym coś jest?

·         Atrybutywne ( o cechy przedmiotów) typu jakie coś jest lub było?

·         praktyczne – mają na celu ustalenie jak działać albo jaką decyzję podjąć

c)      Niewiedzotwórcze – w innym celu niż pozyskanie nowej wiedzy

d)     Ze względu na schemat właściwych odpowiedzi i ich ilość

·         Otwarte - nie mają z góry wyznaczonego schematu lub ilości możliwych odpowiedzi. Pytania eksplanacyjne -dlaczego, narracyjne – jak.

·         zamknięte – mają z góry wyznaczony schemat lub ilość odpowiedzi ( np. pytania rozstrzygnięcia odp. To tak lub nie) stawiane przy użyciu partykuły typu „czy”, kto, gdzie , kiedy, ile.

e)      Ze względu na rodzaj partykuły pytajnej i ilość możliwych odpowiedzi:

·         Rozstrzygnięcia – typu czy

·         Dopełnienia – przy użycia partykuły innej niż czy:

o       Prostego dop. - Zamknięta

o       Złożonego dop. - otwarte (np. narracyjne – typu jak i eksplanacyjne, – dlaczego)

WARUNKI POPRAWNIE POSTAWIONEGO PYTANIA

1. Poprawności syntaktycznej – pytanie jest poprawne syntaktycznie, kiedy jest zbudowane zgodnie z zasadami składni danego języka. np. Gdzie iść wczoraj?
2. Poprawności semantycznej – nie narusza reguł sensu funkcjonujących w danym języku. Chodzi o reguły sensu dosłownego. np. O czym myślą drzewa?
3. Jednoznaczności – pytanie powinno mieć dokładnie jedno znaczenie tzn. nie powinno dopuszczać wielu interpretacji.
4. Trafność, – kiedy pytanie nie opiera się na fałszywych założeniach i nie prowadzi do prawdziwych konsekwencji np. Jak ma na imię król Polski?
5. Zasadność – istnieje dostateczna pozytywna racja postawienia pytania tzn. kiedy istnieje zidentyfikowana luka w wiedzy/ jest zasadne kiedy istnieją co najmniej dwie możliwe odpowiedzi./ Kiedy naprawdę chcemy uzupełnić lukę w wiedzy....