TYTU�: Kafraria AUTOR: Micha� Boym z misji mozambickiej 11 stycznia roku 1644. Kafraria to ziemia wielce rozleg�a, kt�ra zawiera te� pa�stwo Monomotapy. Rozci�ga si� od Przyl�dka Dobrej Nadziei po Mozambik oraz rzeki p�yn�ce w stron� Goa. Ca�y handel portugalski przypada tej krainie. Wszyscy Kafrowie - m�czy�ni, kobiety, dzieci, chodz� nadzy, bez nakry� g�owy. Mimo to ju� m�czy�ni od pasa do kolan, kobiety za� od piersi do kostek okrywaj� si� barwnymi tkaninami, jakie Turcy sprzedaj� Europejczykom. W�osy ich s� k�dzierzawe; kobiety r�wnie� nie maj� d�ugich w�os�w, je�li za� zdarzy si�, �e urosn�, unosz� je przy pomocy grzebienia na kszta�t kap�a�skiego biretu. Lud jest niewolniczy, cho� utalentowany. S� niewolnikami Portugalczyk�w. Kupowani s� za p��tna, ju� wspomniane, lub za srebro, kt�re tu si� wielce ceni, zwane patacas. Ma�ych Kafr�w wycenia si� na trzy lub siedem scud�w, takie te� jest ich imi�, je�li s� dobrze zbudowani i ro�li cena wynosi dziesi�� lub dwana�cie. Liczni, przychwyceni na kradzie�y, s� sprzedawani przez swoich, inni zn�w przez rodzic�w, niewielu jest pochwyconych na wojnie, s� te� tacy, co za niszczenie prosa skazani zostali na niewol�, jeszcze innych pochwycono na drodze i doprowadzono do Portugalczyk�w. Je�li za� kt�ry z pojmanych rzek�by w obecno�ci kupca, �e jest cz�owiekiem wolnym, b�d� niesprawiedliwie oddanym na sprzeda�, natychmiast zosta�by zabity przez czarnego sprzedawc�. Dlatego to, w dobrej wierze, posiadaj� Luzyta�czycy wielu wolnych ludzi w miejsce niewolnik�w, chocia� wielu, B�g to wie, sk�d si� bierze. Wszyscy Kafrowie s� koloru czarnego, znajduj� si� te� brunatni; siwi i brodaci, ci o rudych w�osach oraz starcy s� okropni z wygl�du. Bardzo ch�tnie nacieraj� si� t�uszczem, od kt�rego b�yszczy im sk�ra. S�o�ce, kt�re tu mocno pra�y nie szkodzi ich g�owom. Kr�l�w czy przyw�dc�w (kt�rych fumu zowi�) maj� wielu, ci prowadz� mi�dzy sob� wojny. Na miasta, a raczej sza�asy, bardzo rzadko si� natrafia. W�druj� grupami i �ywi� si� b�d� znalezionym prosem (kt�re ziarna ma wi�ksze od europejskich), b�d� pochwytanymi, pieczonymi lud�mi. Spytany przeze mnie Kafr, kto go sprzeda�, odrzek�: "inni Kafrowie, kt�rzy chcieli mnie zje��"; "Ty sam, jak cz�sto jad�e� ludzi?", "Dwa razy" rzek� "Raz g�ow� pewnego, innym razem nogi drugiego". Inny opowiada�, �e trzy razy zjad� pieczonego cz�owieka. Noc� rozpalaj� ogromne ogniska, kt�re s� widoczne wok� Mozambiku. Ich naczelny w�adca, zwany Maraviusz, panuje od Przyl�dka Dobrej Nadziei. Gdy umiera, wed�ug obyczaju, cia�o jego wk�adane jest do jamy, do kt�rej wchodz� te� konkubiny w�adcy, krewni, przyjaciele i dru�yna. Ca�kiem niedawno oko�o pi�� tysi�cy, na znak umi�owania kr�la, zgin�o w ten spos�b, zasypanych ziemi�. W�adc� (tak jak maj� zwyczaj czyni� i z innymi Kaframi) zaopatruj� w gar�� prosa i gar�� m�ki. Opowiada� Pilotus, �e przed paru laty, gdy rozbitkowie naprawiali statek przy Przyl�dku Dobrej Nadziei i aby ludzi ze statku zwo�a� bili w dzwon "Zbiegli si�", powiada "liczni Kafrowie na ten dziwny d�wi�k a spo�r�d nich jeden podszed� bli�ej, kiedy� niewolnik pewnego Luzyta�czyka. Odezwa� si� w mowie portugalskiej i rzek�, �e pozna� ludzi, kt�rzy tu s�, �e jest zi�ciem kr�la i �e znalaz� si� tu z powodu burzy, kt�ra rozbi�a statek indyjski [na kt�rym p�yn��] u tych wybrze�y; gdy wszyscy zaton�li on jeden ocala�, porzucony na brzegu, gdzie wreszcie znale�li go Kafrowie i gdzie, gdy zatroszczono si� o niego, odzyska� zdrowie. Nadto, poniewa� potrafi przepowiada� burze, wiatry i deszcze jest ceniony i drogi kr�lowi i sta� si� jego zi�ciem. Tak wi�c co wy tu robicie i czego chcecie? Wtedy owi [rozbitkowie] za��dali kr�w i byk�w; gdy nie odm�wili zwyk�ej zap�aty obieca� im to wszystko. Dali 40 sztabek spi�u, albowiem z�oto tu nie jest cenione, z powodu niewiedzy. Nieoczekiwanie doprowadzonych zosta�o 40 kr�w. W ko�cu przyby� sam kr�l, nak�oniony przez swego zi�cia, kt�ry oznajmi� mu, �e Luzyta�czycy s� jego krewnymi, co potwierdzi� powierzonymi mu przez nich pieni�dzmi, albowiem w tych stronach nawet �ona nie powierza pieni�dzy swojemu m�owi. Kr�l wci�� przypatrywa� si� dzwonkowi, podziwiaj�c jego d�wi�k zawiesi� go sobie na szyi i, uderzaj�c we� z wielk� w�asn� i swoich ludzi lubo�ci�, obszed� ob�z Portugalczyk�w. W ko�cu, przyjrzawszy si� z podziwem armatom i przestraszywszy si� grzmotu, jaki wydaj�, odszed�". Wojny prowadz� pieszo. Bro� ich stanowi azagalha (jest to prosty kij z �elaznym ostrzem na ko�cu, na kszta�t szerokiej dzidy), �uk (zagi�ty drzewiec, z poci�gni�t� woskiem lin�), strza�y z trzciny, bez pi�r (te bowiem dla ozdoby, z jakiegokolwiek ptaka, r�wnie� z kury, wtykaj� sobie we w�osy na g�owie). Strza�y zako�czone s� �elaznym ostrzem, a poniewa� s� walcowate, bardzo szybko lec�. Czasem je zatruwaj�. Sam widzia�em przymocowany do �uku korze� i otrzyma�em od pewnego czarnego kawa�ek w zamian za medalik. Jest to doskona�y lek dla rannych, nawet dla uk�szonych przez w�a, s�u�y na wszelkie zatrucia. Starty kamieniem lub �uty korze� �w (zwany mitambo), zaaplikowany w ci�gu trzech do czterech dni leczy cz�owieka z ka�dej rany �miertelnej. Tak wi�c, gdy Kafr poczuje, �e ugodzi�a go strza�a lub azagalha, je�li nie umrze od razu, sam, b�d� osoby b�d�ce w pobli�u, aplikuj� owo remedium, a ten z pewno�ci� unika �mierci. S�dy sprawuj� w taki spos�b. Gdy umiera komu� ojciec lub matka natychmiast biegn� do czarownika b�d� wied�my i m�wi�, i� rodzic ich zmar� i, �e z tym i owym by� w nieprzyja�ni. Czarownik rzuca losy (czasem, zanim jeszcze przyby�y wyjawi swoj� spraw�, publicznie o�wiadcza ludziom z czym �w przyszed�), nast�pnie wr�y i podaje imi� zab�jcy. Kafr udaje si� tedy do fumu, a wi�c do w�adcy, i oskar�a wroga swego ojca. Wyszukiwane jest w lesie zio�o truj�ce, zwane moabi, kt�rym w�adca nakazuje oskar�onego napoi�. Je�li wypije i po 24 godzinach, dzi�ki wymiotom wychodzi [z pr�by] zdrowy, og�asza si� jego niewinno��. Je�eli odm�wi, mog� pozbawi� go d�br, przewa�nie jednak zostaje zamordowany, b�d� w nied�ugim czasie umiera otruty i jest rzecz� w�a�ciwie niemo�liw� nawet chrze�cija�skich Kafar�w przekona�, i� s�dzenie w ten spos�b jest niesprawiedliwe. Czasem, zgromadzeni przez swego fumu, poluj� na bawo�y i lwy, z wielka swoich strat�. W takich okoliczno�ciach, ca�kiem niedawno, bardzo dziki lew zosta� otoczony przez Kafr�w i gdy zabi� wielu i szuka� wyj�cia, fumu, aby nie sprowadzi� na sw� dru�yn� jeszcze wi�kszej straty, nakaza� uczyni� przej�cie w tej cz�ci, do kt�rej zbli�a�o si� zwierze, �w jednak, gdy to spostrzeg�, rzuci� si� w ty� gdzie by� najwi�kszy t�um ludzi, wielu porani� i zabi�. W ko�cu jednak, ugodzony przez jakiego� Kafra strza��, pad� martwy. Na s�onie poluj� w taki oto spos�b. Idzie do lasu 6 lub 8 z azalgaha, to znaczy dzidami; dw�ch z ty�u, dw�ch po bokach, dw�ch z przodu, z pewnej odleg�o�ci, aby s�o� nie m�g� ich dosi�gn��, zabiegaj� go i tak m�wi� do zwierza: "Wiemy, pot�ny s�oniu, �e nie�atwo ci� pokona�, my jednak pragniemy sprawdzi� tw� si�� i moc. a wi�c bro� si�". W tym samym czasie dw�ch podbiega i wra�a w niego strza�y lub w��cznie, gdy �w zwr�ci si� w stron� rany i b�lu [jaki ta sprawia]: zwrot ten jest dla niego trudny, albowiem brak mu kr�g�w do tego przystosowanych; wtedy owi Kafrowie, kt�rzy stali z przodu przek�uwaj� mu boki, gdy ten odwr�ci si� by ich zabi�, ci, co byli po bokach, powalaj� go. I tak, biedaczysko, pada z wycie�czenia i zostaje zabity. Dwa k�y, kt�rych nieraz i dw�ch m��w nie�� nie jest w stanie, wyrywaj�, mi�so za�, kt�re, jak powiadaj�, jest niesmaczne, zjadaj�. W�osie z ogona, kt�re jest do�� grube, wyrywaj� i nosz� jako naramienniki. Jest u nich w zwyczaju, tak�e w�r�d najubo�szych, nosi� na szyi szklane paciorki, b�d� wieniec, kobiety za� przystrajaj� si� czarnymi, k�kami z ko�ci s�oniowej, b�d� z�otymi i srebrnymi. Chrze�cijanie zawieszaj� na szyi medaliki b�d� relikwiarze, kt�re niezwykle ceni�. Dlatego to, je�eli s�o� wyczuje tego rodzaju ludzi, umyka w najg��bsze ost�py le�ne, wyrywaj�c drzewa z korzeniami. Mozambik to ma�a wyspa, kt�rej obw�d mierzy jedn� mil� w�osk�. Obfituje w piasek i s�on� wod� morsk�. Rosn� tu palmy, kt�re wydaj� kokosy, inaczej zwane orzechami indyjskimi (napisano o tym obszernie w atlasie Jansona przy Cejlonie). Sam kokos jest jak moja g�owa, nie ma w �rodku j�dra jak nasze orzechy, lecz kiedy owoc jest jeszcze niedojrza�y, posiada jeden kielich wody s�odko- kwaskowej. Na upa�y pod wiecz�r nap�j to orze�wiaj�cy, zwany lagna. Gdy dojrzeje nazywaj� go kokosem. Zawiera mi��sz, z kt�rego uzyskuj� olej i troch� wody, kt�ra jest ciep�a. Z kory robi� nici i liny, �agle za� wyrabiaj� z li�ci. Zanim uformuj� si� owe orzechy, wyrasta z pnia krzew, w postaci konaru czy ro�ka obfito�ci, rdze� jego jest bia�y i s�odki; otrzymuj� z niego p�yn, kt�ry zowi� sura i kt�ry pe�ni rol� alkoholu. Zapalony zajmuje si� ogniem, wystawiony na s�o�ce zmienia si� w ocet. Li��mi palmy zdobi� i okrywaj� ko�cio�y. Nie ma na Mozambiku domu, kt�ry by nie by� pokryty suchymi li��mi palmy jak s�om�. Jest to znakomita przyn�ta dla ognia. Sza�asy Kafr�w s� uformowane w okr�g, wok� wkopanego dr�ga, czasem wylepiane glin�, aby dziur nie by�o wida�. Biedna to mie�cina, nie ma wody s�odkiej; je�li pszenicy, prosa czy ry�u sk�d� nie otrzyma, przymiera g�odem. Posiada trzy, cztery cysterny zbieraj�ce wod� deszczow�. Jednak bardzo rzadko tu pada, raz, najwy�ej dwa razy w miesi�cu. Wszelkich innych owoc�w, jakie s� w Europie, nie posiada. Po przeciwnej stronie, kt�r� nazywaj� Cabacera i kt�ra nale�y do kontynentu Afryki, rosn� z�ote jab�uszka i melogranaty. Obfituje ona w lasy pe�ne zwierza. Mieszka�c�w Mozambiku jest co najwy�ej 60-ciu, s� to Luzyta�czycy, ojcowie rodzin. Nie ma tu rzemie�lnik�w, jedynie krawiec i fryzjer. Buty sprowadza si� z Goa. Poza tym bardzo rzadko jedz� mi�so, albowiem brak zawodowego rze�nika. �yj� samym...
cegwaldek1978.78