1988-17 - Dymy na przedpolach.pdf - Żółty Tygrys - kolekcja PDF - jankalwin

Janusz Figura

Andrzej Wesołowski

DYMY NA PRZEDPOLACH

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

Warszawa 1988

Okładkę projektował: Konstanty M. Sopoćko

Redaktor: Eugeniusz Stanczykiewicz

Redaktor techniczny: Anna Lasocka

MOBILIZACJA

Noc z 25 na 26 sierpnia 1939 roku była duszna i upalna. Fiat-508 prowadzony wprawną ręką kpr.

Józefa Sadłeckiego mknął pustą szosą w stronę Szczercowa. Jego pasażer, kapitan broni pancernej Tadeusz

Witanowski, od niedawna dowódca 41 kompanii czołgów rozpoznawczych, spieszył, ażeby zameldować się

u dowódcy 30 dywizji piechoty, do której jego oddział został przydzielony. Po drodze w myślach

rekapitulował ostatnie wydarzenia...

Około godziny czwartej nad ranem 24 sierpnia oficer służbowy 10 batalionu pancernego w Łodzi

odebrał pilny telefon. Dzwonił oficer ze sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu IV. Chciał rozmawiać z

dowódcą batalionu. Ppłk Michał Piwoszczuk, który od czasu zarządzonego przed dwoma dniami stanu

czuwania nocował na miejscu w koszarach, podchodzi do telefonu. Po krótkiej wymianie zdań odkłada

słuchawkę. Poleca oficerowi służbowemu ogłosić alarm w batalionie oraz wezwać całą kadrę do koszar. Do

dalej mieszkających wyjeżdżają samochody i gońcy na motocyklach.

W kancelarii oficera mobilizacyjnego zarządzona zostaje krótka odprawa. Dowódca batalionu informuje

zebranych o ogłoszeniu mobilizacji, jeszcze nie powszechnej, lecz tylko alarmowej na imienne karty

powołania.

— Nasz batalion — mówi ppłk Piwoszczuk — wystawia dla armii „Łódź” dwie kompanie czołgów

rozpoznawczych, czterdziestą pierwszą i czterdziestą drugą, ponadto czterdziesty pierwszy stały park broni

pancernej, kolumnę samochodów osobowych o tym samym numerze, cztery kolumny samochodów

ciężarowych i dwie sanitarnych. W dalszej kolejności formowane będą krajowe kolumny samochodowe dla

potrzeb naszego DOK. Początek mobilizacji, czyli godzinę „A”, ustalam na szóstą zero zero. Po odprawie

każdy z panów otrzyma teczkę „mob” z dokładnym rozpisaniem czynności. Pytania są?

Nikt z obecnych nie zabrał głosu.

— A zatem wszystko jasne — skwitował tę ciszę dowódca batalionu. — Ze swej strony chciałbym

jeszcze dodać, że pod nieobecność kapitana Witanowskiego, który lada chwila powinien wrócić z kursu w

Rembertowie, pan porucznik Herniczak zajmie się mobilizacją czterdziestej pierwszej kompanii. W ciągu

jednej doby musi być zorganizowana.

Już po chwili por. Zygmunt Herniczak, przewidziany na dowódcę plutonu techniczno-gospodarczego,

pokwitował odbiór teczki z napisem: „41 kompania czołgów rozpoznawczych TK ”. Na kilku pierwszych

stronach zawarty był etat tego niewielkiego oddziału. W jego skład miał wchodzić poczet dowódcy z

gońcami motocyklowymi, drużyną łączności i sekcją pionierów. Razem: 1 oficer, 7 podoficerów i 21

szeregowców, 1 czołg (dowódcy kompanii), 1 samochód osobowo-terenowy, 2 samochody z radiostacjami

N2 , furgonetka i 4 motocykle. W członie bojowym kompanii znajdowały się dwa plutony czołgów TK , w

każdym: 1 oficer, 7 podoficerów i 7 szeregowców oraz 6 tankietek, 1 motocykl i 1 przyczepa towarzysząca.

Ostatnim pododdziałem był pluton techniczno-gospodarczy, złożony z drużyny technicznej, drużyny

gospodarczej, załóg zapasowych i taboru. Łącznie: 1 oficer, 13 podoficerów, 18 szeregowców, 5

samochodów ciężarowych, warsztat samochodowy, cysterna, motocykl, transporter czołgów, 2 przyczepy

paliwowe i kuchnia polowa. Razem w zmobilizowanej kompanii miało być: 4 oficerów, 34 podoficerów, 53

szeregowców, 13 czołgów TK , 12 samochodów różnego przeznaczenia i 7 motocykli. Oddział był zatem

niewielki, ale o nieźle rozwiniętej strukturze wewnętrznej, dostosowanej do jego przyszłych zadań w polu.

Z zawartych w teczce zestawień wynikało, że czołgi TK-3 dostarczy kompania szkolna, część

samochodów i motocykli pochodzić będzie z zapasu mobilizacyjnego, reszta z bieżącego użytku. Skład

osobowy oddziału miał być wystawiony przez kompanię szkolną i starszy rocznik kompanii pancernej,

liczba powoływanych rezerwistów była niewielka i wyznaczono im miejsce w rzucie kołowym. Stanowiska

dowódców czołgów i kierowców mieli objąć podoficerowie i szeregowcy służby czynnej, nie licząc kilku

podchorążych rezerwy.

Zarządzona mobilizacja przebiegała sprawnie, bez ponagleń i nerwowego pośpiechu. Tabela czynności

dokładnie precyzowała, co i w jakiej kolejności należy robić, toteż wszysto potoczyło się gładko. Gdy pod

koniec dnia przyjechał z Warszawy kpt. Witanowski, kompania osiągnęła przewidziany etatem stan ludzi,

uzbrojenia i sprzętu, o czym zameldował mu por. Herniczak.

Obaj udali się do kasyna na późną kolację. O tej porze panowały tam zwykle pustki, ale tego dnia sala

huczała. Oficerowie dzielili się spostrzeżeniami z przeprowadzonej właśnie mobilizacji, zadania

odpowiedzialnego, i głośno snuli rozważania na jeden w istocie temat: wojna czy pokój? Zdania były

podzielone, polemiki gorące, nikt jednak nie mógł być pewny, czy jego racje są słuszne.

Inny problem trapił ppor. rez. inż. Stanisława Trojanowskiego, w cywilu pracownika Szefostwa

Budownictwa DOK IV w Łodzi, a od kilku zaledwie godzin nowo mianowanego dowódcę 2 plutonu 41

kompanii. Przez kilka lat z przydziału mobilizacyjnego figurował na etacie 2 batalionu pancernego w

Żurawicy i tam, powoływany parokrotnie na ćwiczenia, zapoznał się z lekkimi czołgami Vickers , a także

polskimi 7 TP , które były ich zmodernizowanym odpowiednikiem. Gdy z kartą powołania meldował się u

por. Herniczaka, nie oczekiwał wprawdzie, że jego pluton otrzyma takie wozy, ale liczył przynajmniej na

sprzęt pod każdym względem sprawny, może nawet prosto ze składnicy, z zapasem części zamiennych. W

Żurawicy mówiło się po cichu o jakichś prototypach czołgów, społeczeństwo nie szczędziło darowizn na

Fundusz Obrony Narodoyvej, wytwórnie pracowały ponoć na pełnych obrotach. Wszystko razem wzięte

zdawało się wskazywać, że nie będzie tak źle i mobilizacja ujawni niejedną tajemnicę, a tymczasem...

Tymczasem ku swemu zaskoczeniu musiał pokwitować odbiór sześciu ćwiczebnych tankietek, mocno

już wyeksploatowanych po kilku latach służby. Od biedy kwalifikowały się jeszcze do szkolenia, ale wojna

to nie manewry z umownym nieprzyjacielem. Jaka rola przypadnie tym liliputom, słabo opancerzonym i

uzbrojonym w jeden tylko karabin maszynowy? Kto i jak zapewni im sprawność marszową, skoro są po

przebiegu międzynaprawczym?

— No cóż, chwyta pan byka za rogi — odpowiedział Herniczak, gdy Trojanowski zadał mu te

kłopotliwe pytania. — Nasze wozy po letnich manewrach faktycznie nie są w najlepszym stanie, w kompanii

szkolnej nigdy zresztą nie były oszczędzane. Odczuwamy brak części i podzespołów, bo ten typ od kilku lat

nie jest już produkowany, podobnie jak czołgi TKS . Nowego sprzętu jakoś nie widać, więc w tej sytuacji

musimy radzić sobie sami. Warsztatowcy zrobią na pewno wszystko, co będzie możliwe.

Do rozmowy wtrącił się siedzący obok kpt. Maciej Grabowski, dowódca 42 kompanii:

— U mnie też nie jest za dobrze, mam takie same kłopoty. Nie budzą obaw samochody i motocykle, ale

nie mogę tego powiedzieć o czołgach. Ich silniki i skrzynie biegów są już w takim stanie, że powinny być

wymienione. Nowych nikt mi jednak nie obiecuje. Wszystkie załogi pracują przy regulacji zawieszenia i cała

nadzieja w tym, że zdążą przed wymarszem. Porucznik Makiełko w pierwszym plutonie ma niekompletną

przyczepę towarzyszącą, w drugim plutonie jest ona na razie pusta. Nie otrzymał pełnego wyposażenia

pluton techniczno-gospodarczy...

— Pora chyba skończyć tę dyskusję — przerwał mu kpt. Witanowski. — Mobilizacja to jeszcze nie

wojna. Zrobiliśmy swoje, a co będzie dalej, tego nikt nie wie. Trzeba mieć mocne nerwy i wierzyć, że nasze

dowództwo trzyma rękę na pulsie. Wiem o wszystkich brakach kompanii, nie mamy pod dostatkiem

sprawnego sprzętu, ale pierwszy transport francuskich czołgów lekkich jest już w Łucku. Nadejdą

niewątpliwie następne w najbliższym czasie, więc nie traćmy nadziei, że wszystko się jakoś ułoży. Sami nie

będziemy walczyć, mamy potężnych sojuszników, którzy pomogą. Niemców czeka wojna na dwa fronty.

Następnego dnia o 4.30 dwie zmobilizowane kompanie stanęły na placu koszarowym do złożenia

przysięgi. Dobrze prezentowali się strzelcy pancerni w stalowych hełmach wzoru francuskiego ze skórzanym

amortyzatorem zamiast daszka, drelichowych kombinezonach koloru khaki i brązowych rękawicach z

długimi mankietami. Po przysiędze złożonej przed sztandarem 10 batalionu pancernego, w obecności

duchownych trzech wyznań, krótko przemówił ppłk Piwoszczuk.

— Żołnierze pancerni — powiedział na zakończenie — wierzę, że w razie potrzeby wszyscy mężnie

staniecie w obronie ojczyzny i spełnicie swój obowiązek z honorem.

Słowa te głęboko zapadły w umysły i serca zebranych. Reszta dnia minęła na gorączkowej krzątaninie.

Dwukrotnie przeprowadzono wymianę załóg w 42 kompanii. Ostatnia odbyła się o 22.00.

W pół godziny później 41 kompania opuściła garnizon. Z głuchym warkotem silników sunęły przez

ulice tankietki i samochody pomalowane ochronnie w jasnozielone, piaskowożółte i brązowe nieregularne

plamy. Dowódcy czołgów wysunięci do połowy w otwartych włazach po raz ostatni spoglądali na usypiającą

Łódź. Mimo późnej pory marsz został zauważony. Tu i ówdzie nieliczni mieszkańcy zatrzymywali się i

przyjaznym gestem pozdrawiali jadących.

Gdy miasto zostało za nimi, kierowcy zwiększyli odstępy między czołgami i samochodami. Kompania

całą mocą silników jechała do miejsca przeznaczenia. Prowadził dowódca 1 plutonu ppor. Jerzy

Rędziejowski.

ZANIM PADŁY STRZAŁY

Zadumę Witanowskiego przerwał kierowca. Wskazując na drogowskaz z napisem „Szczerców”,

powiedział:

— Panie kapitanie, dojeżdżamy!

W maleńkim miasteczku mimo późnej pory panował duży ruch. Wąskimi uliczkami przewalał się potok

taborów konnych, maszerowały kompanie strzeleckie, dudniły na kocich łbach biedki amunicyjne. Łazik z

trudem manewrował między tymi kolumnami, ale jakoś odnaleźli siedzibę dowództwa 30 DP, strzeżoną

przez żandarmów.

W pokoju na parterze dyżur pełnił oficer informacyjny sztabu dywizji kpt. Włodzimierz Janiga.

Przybycie Witanowskiego sprawiło mu widoczną ulgę.

— Cieszę się, że pana tu widzę — powiedział, gdy po wzajemnej prezentacji wymienili uściski dłoni.

— Zostaliśmy poinformowani przez Inspektorat Armii, że czterdziesta pierwsza kompania czołgów wejdzie

w skład dywizji na miejsce dziewięćdziesiątej drugiej kapitana Iwanowskiego, którą generał Rómmel oddał

pułkownikowi Grobickiemu na pozycję wysuniętą „Wieluń”. Szczerze mówiąc, zżyliśmy się ze sobą od

wiosny tego roku, kiedy ta kompania, zmobilizowana w czwartym batalionie pancernym, znalazła się w

naszej dywizji. No cóż, takie przesunięcia to rzecz normalna, zwłaszcza teraz. Gdzie pan zatrzymał swoje

wozy?

— W majątku Lubiec pod Szczercowem, zgodnie z rozkazem — odpowiedział Witanowski.

— W porządku, tam jest tymczasowe miejsce postoju czterdziestej pierwszej kompanii — potwierdził

Janiga.

Rozmowę przerwał przyjazd dowódcy 30 DP, gen. bryg. Leopolda Cehaka, który wracał z inspekcji

oddziałów. Witanowski poderwał się na baczność, meldując swoje przybycie.

Generał, z pochodzenia Chorwat, były oficer armii austriackiej, znany był z dosyć rubasznego

traktowania podwładnych, ale tym razem zachował powagę. Spojrzał na kapitana przenikliwym wzrokiem i

tubalnym głosem wyraził swoje zadowolenie:

— Bardzo dobrze, że dołączył pan do dywizji. Kompania nie będzie bezczynna. Janiga zorientuje pana

w sytuacji, rozpoznanie to jego specjalność. Spokoju tutaj nie mamy — dorzucił, opuszczając

pomieszczenie.

Wrócili więc do rozmowy. Wilanowski dowiedział się, że 30 DP składa się z 82 syberyjskiego pułku

strzelców im. Tadeusza Kościuszki, 83 pułku strzelców poleskich im. Romualda Traugutta, 84 pułku

strzelców poleskich i 30 pułku artylerii lekkiej, które do niedawna stacjonowały w Brześciu, Kobryniu i

Pińsku. Dywizję zmobilizowano w alarmie 23 marca 1939 roku, dołączając do niej zgodnie z etatem: 30

dywizjon artylerii ciężkiej, 30 batalion saperów, 30 kompanię łączności, samodzielną kompanię cekaemów

na taczankach, kompanię kolarzy, szwadron kawalerii dywizyjnej i służby, razem ponad 16 tysięcy ludzi. Po

pełnym rozwinięciu masę tych wojsk przemieszczono do rejonu na południowy zachód od Piotrkowa, do

obszaru operacyjnego przyszłej armii „Łódź”. W ten sposób 30 DP stała się jej pierwszym w całości

skompletowanym związkiem taktycznym, wzmocnionym właśnie 41 kompanią czołgów rozpoznawczych.

— Od kwietnia przystąpiliśmy do prac fortyfikacyjnych — ciągnął Janiga. — Najpierw na

przewidywanej pozycji głównej „Kaniów”, a potem, od połowy czerwca, w pasie sąsiedniej dywizji, na którą

dopiero czekamy. To tak z grubsza, bo roboty prowadziliśmy także w innych miejscach, a dochodziło do

tego jeszcze zgrywanie oddziałów, połączone z ćwiczeniami w polu i ostrym strzelaniem. Słowem, harówka

od świtu do zmierzchu z niedzielnym tylko odpoczynkiem. Ogólnie rzecz biorąc, nasza dywizja wykonała

umocnienia w trzech czwartych pasa obrony armii, wysiłek bez przesady ogromny.

— A jakie są nastroje wśród zmobilizowanych? — zainteresował się Witanowski. — Nie spodziewali

się chyba takiej roboty?

— Bardzo dobre, choć pod koniec lipca i z początkiem sierpnia, gdy zaczęły się żniwa, posypały się

raporty. Wielu prosiło o czasowe zwolnienie, rwali się do swoich gospodarstw i kosy. Nic w końcu

dziwnego, wieś w takim okresie potrzebuje rąk do pracy. Musieliśmy wyrazić zgodę na rotacyjne urlopy,

choć nie wszyscy chętni mogli z nich skorzystać. A wracając do naszych zajęć — Janiga zmienił wątek. —

to chciałbym podkreślić, że duszą tutejszych robót jest generał Cehak, dowódca surowy i wymagający, ale

zarazem wrażliwy na troski i potrzeby swoich żołnierzy bez względu na stopień.

— Pamiętam, że był szefem Departamentu Artylerii — wtrącił jego rozmówca.

— Tak, taktycznie był, ale trzy lata temu przejął trzydziestą dywizję i przez ten czas dobrze poznał

piechotę. Od wiosny tego roku częściej przebywa w terenie niż w sztabie, pomaga radą i wskazówkami,

zachęca do pracy, wyróżnia najlepszych i jak trzeba, potrafi ukarać, ale to są sprawy wyjątkowe. Dyscyplinę

w naszej dywizji należy oceniać wysoko.

Janiga posłużył się kilkoma przykładami dla podkreślenia postawy oddziałów, po czym przeszedł do

kwestii najważniejszych:

— Rozkazem dowódcy armii „Łódź” wczoraj przerwaliśmy prace fortyfikacyjne i jutro od rana,

godzina ósma zero zero, dywizja w całości ma być skoncentrowana w rejonie Szczercowa...

— Widziałem po drodze ten ruch — powiedział Witanowski. — Masa piechoty i taborów.

— I tak będzie do świtu — podchwycił Janiga. — Musimy zdążyć i na pewno zdążymy, bo sytuacja jest

już poważna. Bezpośrednio na przedpolu naszej dywizji, a właściwie całej armii „Łódź”, Niemcy zaczęli

podciągać swoje wojska. Już nawet nie troszczą się o maskowanie, niektóre oddziały maszerują w dzień, w

zwartych kolumnach, wręcz demonstracyjnie. Sygnalizują o tym nasi obserwatorzy z posterunków Straży

Granicznej. Wniosek stąd aż nadto oczywisty: wojna jest nieunikniona. Niemcy uderzą w najbliższych

dniach.

— Czyli koniec gry nerwów?

— Niestety, tak — przyznał oficer informacyjny. — Zaczęło się wszystko w marcu, teraz mamy koniec

sierpnia, temperatura rosła przez pół roku. Lada moment dojdzie do punktu krytycznego.

— Tak przypuszczałem, chociaż w naszym batalionie nawet po mobilizacji zastanawiano się, czy

faktycznie wybuch wojny nastąpi. Nie brakowało optymistów, którzy szli o zakład, że wszystko rozejdzie się

po kościach...

W tym samym czasie, gdy kpt. Witanowski zapoznawał się z położeniem dywizji i sytuacją na jej

przedpolu, 41 kompania po długim marszu stanęła w majątku Lubiec. Czołgi i samochody ustawiono wzdłuż

drogi, biegnącej wokół wielkich stawów hodowlanych. Drzewa i wysokie krzewy zapewniały niezłą osłonę,

zapadał zresztą półmrok, dzięki czemu nawet z niewielkiej odległości wozy były niewidoczne. Niektórzy,

bardziej obrotni żołnierze, korzystając z postoju, zaczęli rozglądać się za rybami. Kapral Wilk, kierowca

ciężarowego Fiata , zdążył juź nawet wyciągnąć z wody kilka dorodnych karpi obiecując sobie i kolegom

dodatkową kolację. Przy polowej kuchni zebrała się gromadka takich jak on „rybaków”, ale przyjazd

dowódcy kompanii nie zdawał się zapowiadać wyczarowanej uczty. Rozeszli się do swoich wozów,

przekonani, że zaraz silniki pójdą w ruch.

Witanowski zebrał oficerów i poinformował ich o przebiegu rozmowy w sztabie dywizji i zadaniach

kompanii.

— Panowie, sytuacja jest napięta — oznajmił. — Wojna wisi na włosku. Czas, jaki pozostał do jej

wybuchu, musimy wykorzystać do maksimum. Zadanie najważniejsze to przegląd sprzętu. Pan — zwrócił

się do por. Herniczaka — zajmie się od rana doprowadzeniem wszystkich wozów do pełnej sprawności

technicznej. Proszę też przygotować wykaz brakujących części zamiennych, może coś nam jeszcze podrzucą

z Łodzi. Panu natomiast — spojrzał na ppor. Stanisława Trojanowskiego — powierzam zadanie w polu.

Zaraz po pobudce proszę zebrać dowódców czołgów i na dwóch samochodach ciężarowych pojedziecie

rozpoznać teren w pasie działania dywizji. Szczególną uwagę należy zwrócić na drogi w lasach i odcinki

pofałdowane, skąd Niemcy mogą podejść skrycie. Rano dam panu komplet map. Nie wiem, jak długo

będziemy tutaj stali. Musimy się jednak liczyć z każdą ewentualnością, nawet natychmiastowym

wymarszem, jeśli taki rozkaz otrzymam.

Prawie cały następny dzień, 27 sierpnia, przebiegał pod znakiem intensywnej pracy. Sprawność

samochodów i motocykli nie wzbudzała zastrzeżeń, wszystkie były „na chodzie” dotarte, z nowym

ogumieniem. Czołgi jak dotąd też sprawowały się dobrze, ale jeden marsz po szosie, z kilkoma postojami,

nic pocieszającego jeszcze nie wróżył. Kierowcy i mechanicy z drużyny technicznej od rana dobrali się do

silników, dobrze pamiętając słowa Herniczaka, który wielokrotnie ostrzegał przed awarią wozu w warunkach

bojowych. Unieruchomiony czołg na polu walki to łatwy do ziszczenia cel. Do usunięcia defektu załoga

musiała wyjść na zewnątrz, narażając się na ogień nieprzyjaciela. Nie były to zatem przestrogi gołosłowne,

lecz podyktowane troską o ich życie. Nie żałowali więc trudu, żeby doprowadzić „teki” do pełnej

sprawności. Z rozkazu Herniczaka zamalowali też znaki rozpoznawcze dowódców na burtach pancerzy, żeby

nie ułatwiać Niemcom identyfikacji tych wozów.

W południe oderwał ich od roboty szef kompanii: kuchnia przygotowała obiad. Po godzinie znów

wrócili do rozebranych silników, a przed kolacją kpt. Witanowski ściągnął swoich pancernych w zaciszne

miejsce pod laskiem i przypomniał im podstawowe zasady użycia tankietek w walce.

— Głównym zadaniem naszej kompanii jest rozpoznanie, ujawnianie sił i kierunków działań

nieprzyjaciela — powiedział. — Unikamy walki z wozami bojowymi wroga, nie takie bowiem jest

przeznaczenie tankietek, słabo opancerzonych i uzbrojonych. Ich zasadniczym walorem są niewielkie

rozmiary, niezła prędkość w terenie i manewrowość. Dzięki nim, poruszając się skokami od przesłony do

przesłony, możemy skrycie podejść do nieprzyjaciela i w podobny sposób wycofać się w razie

poważniejszego zagrożenia. Będziemy działać w składzie plutonów i półplutonów, tak jak ćwiczyliśmy

dotychczas na letnich manewrach. Nigdy zwarcie, zawsze w rozczłonkowaniu z zachowaniem wzajemnej

łączności wzrokowej. Radiostacji w naszych wozach, niestety, nie mamy, pozostaje więc tylko sygnalizacja,

czynność niełatwa w walce, ale od niej zależy sprawność dowodzenia.

Witanowski odwołał się do kilku przykładów, znanych mu z własnego doświadczenia, kiedy wskutek

pomyłek w przekazywaniu i odbiorze sygnałów dochodziło do nieporozumień między załogami.

1988-17 - Dymy na przedpolach.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: