PERFORMATYWY temat nr 4 z „spór o granice jezyka” J, Jadacki
Funkcja generatywna wyrażeń – stwarzanie przez nie nienowych, pozajęzykowych stanów rzeczy, które nie powstałyby bez udziału tych wyrażeń. Zdania, które spełniają tę funkcję nazywa się „performatywami”.
Jeżeli zdanie jest performatywem, to występuje w nim funktor performatywny – funktor zdaniotwórczy od trzech argumentów nazwowych (z/nnn). (np. a) obiecuję – darowuję, zapisuję, upoważniam do, zakładam się o, ([ja] obiecuję Ci dostatnie życie).
b) radzę, „Przestrzegam przed” ([ja] radzę ci, żebyś dobrze przygotowała się do egzaminu),
c) proszę o – przypominam o ([ja] proszę czytelnika o wyrozumiałość),
d) żądam od- nakazuje, uchwalam, polecam, wzywam do.
Aby jakieś zdanie było performatywem, musi mieć zasadniczo następującą formę:
1) funktor performatywny musi występować w czasie teraźniejszym aktualnym,
2) pierwszy argument funktora performatywnego musi być okazjonalizmem „ja” lub „my”.
Niekiedy funkcje generatywną spełniają zdania o przyszłości, rozkaźniki, pytania i zdania powinnościowe. Jest to poboczna forma performatywów, która zawsze daje się zastąpić za pomocą równoważnej jej formy zasadniczej. Nie wszystkie zdania o przyszłości pełnią zastępczo funkcję generatywną, nawet jeśli zawierają odpowiednie okazjonalizmy.
Performatywy mogą być uniwersalne bądź indywidualne.
A) performatywy uniwersalne – mają doniosłość ogólną tj. dotyczą wszystkich osób, które spełniają określone w tych performatywach warunki. M. in. Akty legislacyjne,
B) performatywy indywidualne – doniosłość szczegółowa, tj. dotyczą wprost wskazanych osób, m. in. Performatywy donacyjne (dyplomy, testamenty)
Performatywy nie podlegają ocenie pod względem wartości logicznej (prawda – fałsz), ocenia się je ze względu na skuteczność i nieskuteczność. Czy rzeczywiście generują określone stany rzeczy.
Skuteczne- okoliczności, w których perf. Są skuteczne określane są przez metaperformatywy.
Metaperformatywy określają okoliczności, w których stan rzeczy wygenerowany przez skuteczny performatyw ulega unieważnieniu, czyli przestaje zachodzić.
Performatywy oceniane są również ze względu na prawidłowość i nieprawidłowość.
Perf. Jest prawidłowy jeżeli został wypowiedziany:
- w sposób swobodny,
- w dobrej wierze,
- przy niezbędnej wiedzy.
dziennikarstwo