Hipnoza.pdf

4. Hipnoza, oddziaływanie bioenergetyczne, sugestia

Co rozumiemy przez pojęcie hipnoza? Tradycyjnie przyjęty zakres tego

pojęcia obejmuje rozmaite stany, w jakie popadają osoby hipnotyzowane,

oraz różne sposoby ich wywoływania. Są to – jak wkrótce zobaczymy –

sposoby uruchamiające z gruntu odmienne mechanizmy w psychice i

organizmie osoby hipnotyzowanej.

Rozróżnienia rozmaitych mechanizmów, z których każdy z osobna może

doprowadzić do wystąpienia jednego ze stanów określonych jako “trans

hipnotyczny", pierwszy dokonał Julian Ochorowicz (1882). Oczywiście i

przed nim zdawano sobie sprawę z niejednorodności zjawiska, nazywanego

początkowo “magnetyzmem zwierzęcym", a potem “hipnotyzmem", ale

przez żadnego z wcześniejszych badaczy zjawisko to nie zostało

zanalizowane tak dokładnie. O znaczeniu Ochorowicza jako teoretyka

hipnozy świadczy przyznanie mu nagrody Francuskiej Akademii Nauk za

rozprawę Hypnotisme et Mesmerisme w 1911 roku. Niewydanie tej pracy w

języku polskim ani za życia, ani po śmierci autora jest faktem wprost

niewiarygodnym.

Ochorowicz rozróżnia cztery rodzaje mechanizmów, które powodują

powstawanie stanów hipnozy:

1. katapleksję [nie mylić z katalepsją, czyli stanem znieruchomienia i

zesztywnienia mięśni, w którym kończyny mają tendencję do utrzymywania

nadanego im ułożenia] – ogólną lub częściową- zjawiska wywołane

rodzajem przestrachu;

2. ideoplastię – zjawiska wywołane samym wyobrażeniem skutków

mających nastąpić;

3. hipnotyzm (w zwężonym znaczeniu tego słowa) – odurzenie senne

wywołane przez zmęczenie któregoś ze zmysłów i nieruchomość ciała, przy

jednoczesnym wytężeniu uwagi;

4. mesmeryzm (“magnetyzm zwierzęcy"), polegający na fizycznym działaniu

jednego organizmu na drugi.

Jest to podział teoretyczny. W praktyce mechanizmy te działają przeważnie

jednocześnie. Lekarz np. poleca pacjentowi, aby wpatrywał się w błyszczący

punkt, a jednocześnie sugeruje mu poczucie ociężałości i senności;

uruchamia zatem naraz działanie hipnotyczne (w znaczeniu podanym w

punkcie 3) oraz ideoplastyczne. Przy estradowych pokazach hipnozy,

dokonywanych na ochotnikach zgłaszających się z sali, z zasady mamy do

czynienia z mieszaniną oddziaływań, wśród których nie brakuje też

działania mechanizmu kataplektycznego; pomagają tu hipnotyzerowi

zażenowanie z powodu publicznego występu, obawa przed czymś

nieznanym oraz zaskakujące osobę wprowadzoną w trans działania

hipnotyzera.

Mechanizm katapleksji

Przypomnijmy sobie z dzieciństwa, jak dziwiliśmy się, gdy dotknięcie

uciekającej stonogi zamiast zdopingować ją do tym szybszego biegu,

powodowało jej znieruchomienie. Zwierzątko wyglądało nagle jak martwe.

Katapleksja jest u zwierząt mechanizmem obronnym. Zwierzęta żywiące się

innymi zwierzętami z reguły nie zwracają uwagi na obiekty nieruchome –

choćby w rzeczywistości były one najsmakowitszymi kąskami. I odwrotnie –

te same zwierzęta połykają nieraz całkiem niestrawne przedmioty tylko

dlatego, że się one poruszają; wiedzą o tym dobrze wędkarze łowiący na tzw.

błystki. Według Pawłowa katapleksja jest odruchem samozachowawczym.

Jeżeli zwierzę nie znajduje ratunku ani w walce, ani w ucieczce,

nieruchomieje, aby nie sprowokować przez swoje ruchy agresji strony

atakującej. Katapleksja byłaby zatem odruchem odziedziczonym przez

człowieka po jego zwierzęcych przodkach, a więc objawem szczątkowym. U

ludzi zdrowych (nie wszystkich) mechanizm ten łatwo można uruchomić,

stosując technikę “hipnozy estradowej".

Sławny profesor Charcot, który w drugiej połowie XIX w. podjął na wielką

skalę badania nad hipnozą, stosował metodę bardzo prostą: damie, którą

zamierzał wprowadzić w trans, nakazywał zajęcie miejsca na krześle i

niespodziewanie uderzał w gong nad jej uchem, czemu towarzyszył jego

ostry krzyk: “spać!" Zamiast uderzenia w gong stosowano też nagły błysk

oślepiającego światła, otrzymywanego z elektrycznej lampy łukowej. Były to

sposoby – jako się rzekło – ogromnie proste, ale i równie szkodliwe. Jak

wiadomo, niektóre z kobiet wielokrotnie poddawane eksperymentom

profesora Charcota, które trafiły do szpitala Salpetriere ze stosunkowo

lekkimi przypadłościami, pozostawały potem na dłużej na oddziale

psychiatrycznym z objawami ciężkiego rozstroju nerwowego.

Odruchowi kataplektycznemu towarzyszy gwałtowny skurcz naczyń

krwionośnych, który niczym nie grozi tylko człowiekowi zdrowemu. A

przecież, nie przeprowadzając przedtem skrupulatnych badań lekarskich,

nigdy nie wiemy, czy mamy przed sobą człowieka z naprawdę zupełnie

zdrowym aparatem krążenia.

U ludzi nerwowo i psychicznie zdrowych “czystym" działaniem

kataplektycznym, a więc zaskoczeniem i przestrachem, nagle wytworzonym

poczuciem zagrożenia, nie można wywołać zapadnięcia w stan, który można

by określić jako jedną z form transu hipnotycznego. Proszę zwrócić uwagę:

w metodzie stosowanej przez Charcota na osobę poddawaną doświadczeniu

działają na raz dwa czynniki – kataplektyczny oraz ideoplastyczny,

uruchomiony słowną sugestią zasypiania.

U chorych psychicznie (np. w schizofrenii) podobne do hipnozy

kataplektycznej zjawisko występuje spontanicznie, i to w jaskrawej formie.

Jest to stan osłupienia (stuporu), polegający na znieruchomieniu w

momencie zagrożenia i lęku.

Częściowa katapleksja, polegająca np. na występowaniu nagle luki w

pamięci, “poraża" nierzadko osoby psychicznie zdrowe, a tylko nadmiernie

wrażliwe. Podobnie jak człowiek pogrążony w hipnotycznym

som-nambulizmie z apetytem zajada surowy kartofel, który otrzymał ze

słowami “proszę spróbować, jaka to znakomita gruszka", tak samo uczeń

“wyrwany" do odpowiedzi zdolny jest w swoim kataplektycznym osłupieniu

uwierzyć w najdzikszy absurd. Za tym, że tego rodzaju “szkolne" katapleksje

mają naprawdę charakter hipnotyczny, a nie polegajątylko na chwilowej

niezborności uwagi, przemawia fakt występowania w takich momentach

wzmożonej sugestywności. Niech za przykład posłuży nam znana opowieść.

Rzecz działa się w czasach, gdy Adam Mickiewicz był jeszcze uczniem

gimnazjalnym. Pewnego razu chłopiec, siedzący na szkolnej ławie obok

Mickiewicza, niespodziewanie wezwany do odpowiedzi, wstał całkiem

ogłupiały i milczący. Wtedy Adaś podpowiedział mu zdanie, które tamten

głośno powtórzył: “Niedaleko Damaszku siedział diabeł na daszku". Biedak

powtarzając te głupstwa wierzył, że stanowią odpowiedź na zadane przez

nauczyciela pytanie!

Mechanizm ideoplastii

Jeśli tylko potrafimy dość intensywnie wyobrazić sobie czynność ziewania,

możemy tym spowodować wystąpienie tego odruchu. Trzeba jednak do tego

spełnienia pewnych specjalnych warunków.

“ Jakież są to specjalne warunki?" – zastanawiał się Julian Ochorowicz i

orzekł – “brak przeszkód". Te przeszkody są przeważnie natury psychicznej;

jedne wyobrażenia paraliżują drugie. Wyobrażamy sobie ziewanie, ale

umysł nasz zajęty jest w danej chwili wszystkim innym, tylko nie

ziewaniem. Dlatego – na szczęście – nie ziewamy za każdym razem, gdy

tylko pada słowo “ziewać". Max Hirsch w książce Sugestia i hipnoza

powiada, że efekt fizjologiczny, oczekiwany przez nas w ustroju, ma istotną

tendencję do urzeczywistnienia się. A kiedy się urzeczywistnia? Dawniej

sądzono, iż warunkiem jest stan “zawężonej świadomości". Ku takiemu

stanowisku skłaniał się także Ochorowicz. Obecnie wydaje się jednak

prawdopodobniej sze, że stan zawężonej świadomości (a raczej jeden z tego

rodzaju stanów) jest tylko okolicznością sprzyjającą dotarciu wyobrażenia

do głębszych warstw osobowości; tam, gdzie rządzi badana przez

psychologów głębi nieświadomość.

Stanem sprzyjającym ideoplastycznemu realizowaniu się wyobrażeń przy

nie zawężonej świadomości jest stan relaksacji, czyli fizycznego i

psychicznego odprężenia. Fakt ten wykorzystuje popularna wśród lekarzy

technika hipnotyzowania, tzw. hipnoza werbalna. Postępowanie tu ma w

grubszych zarysach następujący przebieg: miejscem zabiegu jest

pomieszczenie, gdzie panuje cisza i półmrok. Lekarz poleca pacjentowi, aby

ułożył się możliwie najwygodniej, po czym każe mu odprężyć kolejno

poszczególne grupy mięśni. Jak wiadomo, napięcie psychiczne powoduje

mimowolne naprężanie się różnych mięśni szkieletowych (np. człowiek w

gniewie bezwiednie zaciska szczęki, a dłonie ściskają mu się w pięści).

Występuje też zjawisko odwrotne: odprężenie mięśni powoduje

ustępowanie napięć psychicznych. Doprowadziwszy pacjenta do stanu

relaksacji lekarz zwraca uwagę pacjenta na jego oddech, sugerując, że staje

się on coraz bardziej spokojny i miarowy, oraz podsuwa wyobrażenie

ciężkości i bezwładności ciała. Są to wyobrażenia, które u człowieka

zrelaksowanego realizują się ideoplastycznie bardzo łatwo. Nietrudno jest

też skłonić pacjenta, aby zrealizował przedstawienie sobie ciepła

zjawiającego się w okolicy serca i przyjemnie rozlewającego się po całym

ciele. Działa tu swego rodzaju sprzężenie zwrotne: stan relaksacji sprzyja

zjawiskom ideoplastycznym, a ich realizacje z kolei utwierdzają i pogłębiają

ten stan.

Można teraz polecić pacjentowi, aby zwrócił uwagę na to, co dzieje się np. z

jego prawą ręką: jest ciężka, ciężka i bezwładna, staje się coraz cięższa.

Skutkiem ideoplastycznej realizacji wyobrażenia, że ręka stanowi np.

podłużną bryłę żelaza, jest autentyczna niemożność uniesienia ręki. Lekarz

proponuje pacjentowi, aby spróbował; pacjent stara się, ręka drga, ale się

nie unosi, jest jakby sparaliżowana. Ten fakt wywołuje u pacjenta

przekonanie, że zachowawszy świadomość zapadł w stan zbliżony do snu.

Przecież w stanie czuwania – rozumuje pacjent – uniesienie ręki nie może

stwarzać trudności. Chyba dopiero od tego momentu zaczyna się proces

“zawężania świadomości".

Zapewne dość trafnie scharakteryzował metodę hipnozy werbalnej jeden z

badaczy: lekarz opowiada pacjentowi o zjawiskach towarzyszących

zasypianiu (temu zwykłemu, codziennemu), a pacjent dokonuje “syntezy"

zaśnięcia.

Przez kilkadziesiąt lat, od czasów Bernheima – wybitnego francuskiego

badacza hipnozy z końca XIX w. – panowało dość rozpowszechnione

przekonanie, że hipnoza jest to stan zbliżony do snu, który wywołujemy u

pacjenta działaniem sugestii. Przeciwko takiemu stanowisku już w końcu

XIX w. występowali niektórzy wnikliwsi badacze. Jednym z nich był dr

Albert von Schrenck-Notzing. Stwierdził on, że istnieją osoby łatwo

ulegające hipnozie, ale trudno sugestii oraz że stopień podatności na

sugestię nie jest zawsze proporcjonalny do stopnia głębokości hipnozy

(hipnozy w rozumieniu Bernheima).

Jeden z najwybitniejszych współczesnych badaczy hipnozy prof. Ernest R.

Hilgard, opierając się na rezultatach ogromnej liczby doświadczeń

przeprowadzonych na Uniwersytecie Stanforda (USA), konkluduje:

Nie mamy dostatecznych podstaw, aby identyfikować podatność na hipnozę

z podatnością na sugestię. Bez wątpienia osoba podatna na hipnozę

podatna jest również na specjalnego rodzaju sugestie, dokonywane w

specjalnych warunkach, ale wydaje się, że nic można definiować hipnozy

jako podatności na sugestię, ponieważ istnieje szereg rodzajów sugestii

leżących poza zjawiskami hipnozy.

Ponieważ – jak się okazało – zjawiska sugestii i zjawiska hipnozy mogą

wprawdzie łączyć się ze sobą, lecz. również mogą istnieć niezależnie od

siebie, Hilgard proponuje, aby jako czynnik odpowiedzialny za powstawanie

hipnozy uznać wyobraźnię:

W naszej pracowni przeprowadziliśmy długotrwałe doświadczenia, podczas

których studenci poddawani hipnozie byli uprzednio badani za pomocą

testów; wielu z nich poddawano podobnym badaniom testowym również i

po zakończeniu seansu hipnotycznego. Badania wykazały, że najbardziej

podatni na hipnozę studenci odznaczali się już od dzieciństwa żywą

wyobraźnią, niektórzy zaś od dzieciństwa zachęcani byli przez, rodziców do

jej rozwijania i intensywnego przeżywania wyobrażonych sytuacji. Przez

określenie “żywa" lub “aktywna" wyobraźnia rozumiemy zdolność do

koncentrowania się na pewnego rodzaju fantazjach tak realistycznych, że

codzienna rzeczywistość pozostaje jak gdyby w zawieszeniu; wyobrażone

zdarzenia są odczuwane jako rzeczywiście przeżyte i tak też przechowywane

w pamięci. Tego rodzaju wyobraźnia różni się od patologicznej tym, że jest

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: