Polska Akademia Nauk Komitet Prognozowania Perspektywicznego Rozwoju Kraju Polska 2000" EDUKACJA KULTURALNA A EGZYSTENCJA CZ�OWIEKA Go�aszewska Maria G�ralski Andrzej Jakimowicz Andrzej K�oskowska Antonina Krzemie�-Ojak S�aw Kunstler Mieczys�aw Markowska Danuta Morawski Stefan Pachoci�ski Ryszard Pielasi�ska Wies�awa Plisiecki Janusz Przec�awska Anna Rudnia�ski Jaros�aw Suchodolski Bogdan Wo�kowski J�zef Wojnar Irena Winniczuk l.idia �ygulski Kazimierz Biblioteka Wydzia�u Pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego Ossolineum Edukacja kulturalna a egzystencja cz�owieka Polska Akademia Nauk � Komitet Prognozowania Perspektywicznego Rozwoju Kraju �Polska 2000" EDUKACJA KULTURALNA A EGZYSTENCJA CZ�OWIEKA Konferencja w Jab�onnie k. Warszawy w dniach 6-8 listopada 1982 r. Zbi�r studi�w pod redakcj� Bogdana Suchodolskiego WROC�AW WARSZAWA KRAK�W GDA�SK ��D� ZAK�AD NARODOWY IMIENIA OSSOLI�SKICH WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII NAUK 1986 �Studia prognostyczne" SPIS TRE�CI Rada redakcyjna serii: Jan Danecki (redaktor naukowy), Juliusz Gory�ski, W�adys�aw Markiewicz, Zdzis�aw Sadowski, Andrzej Sici�ski, Bogdan Suchodolski (przewodnicz�cy) 95% Ok�adk� projektowa� Zdzis�aw D�ugosz Copyrighl by Zak�ad Narodowy im. Ossoli�skich - Wydawnictwo, Wroc�aw 1986 Printed in Poland PL ISSN 0079-3620 ISBN 83-04-01869-1 Zak�ad Narodowv im. Ossoli�skich - Wydawnictwo. Wroc�aw 1986. Nak�ad: 2000 egz. Obj�to��: ark. wyd. 13,40; ark. druk. 15.75. Papier offset kl. III. 70 �, 61 x86. Oddano do sk�adania [984. 04. 19. Pod- pisano do druku 1986. 06. 20. Druk uko�czono we wrze�niu 1986. Wroc�awska Drukarnia Naukowa. Zam. 209/84 R. 12 Cena A 250.- Spis tresci Wprowadzenie w problematyk� konferencji � Bogdan Suchodolski .... 7 � Kultura jako czynnik to�samo�ci narodowej � Kazimierz �ygulski .... 21 Om�wienie dyskusji � Irena Wojnar............... 35 p Uwagi wst�pne o wsp�czesnym kryzysie kultury � Stefan Morawski ... 37 W Om�wienie dyskusji � Irena Wojnar............... 51 Dialog mi�dzy kulturami � dyskusja �okr�g�ego sto�u" Zagajenie � Bogdan Suchodolski................ 53 Wypowiedzi � Mieczys�aw Kunstler............... 55 Andrzej Jakimowicz................... 61 Lidia Winniczuk.................... 65 Ryszard Pachoci�ski................... 72 Danuta Markowska................... 77 Warto�ci symboliczne wobec kultury spo�ecznej � Antonina Kloskowska ... 83 \/ Egzystencjalne i esencjalne pytania wobec kultury estetycznej (szkic z pogra- nicza estetyki i antropologii filozoficznej) � Maria Go�aszewska .... 99 Kultura pracy ludzkiej w �wietle chrze�cija�skiego systemu warto�ci � J�zef Wo�kowski..........' ............ 117 Om�wienie dyskusji � Irena Wojnar............... 133 Wymiar moralny dobrego i z�ego pi�kna w �yciu wsp�czesnego cz�owieka � Jaros�aw Rudnia�ski................... 135 Edukacja kulturalna i kszta�cenie postawy empatycznej � rola sztuki � Irena Wojnar........................ 153 Om�wienie dyskusji � Irena Wojnar............... 171 Ekspresja i m�odzie� � aspekt estetyczny i egzystencjalny � Wies�awa Piela- si�ska........................ 173 Tw�rczo�� a rozw�j cz�owieka � Andrzej G�ralski.......... 193 Om�wienie dyskusji � Irena Wojnar............... 201 * M�odzie� i kultura � pr�ba aktualizacji spojrzenia � Anna Przec�awska . . 203 ^ Sztuka i m�odzie� � potrzeba edukacji kulturalnej � Janusz Plisiecki ... 215 Intencje i cele polityki kulturalnej � S�aw Krzemie�-Ojak....... 233 Om�wienie dyskusji � Irena Wojnar............... 245 Zamkniecie konferencji � Bogdan Suchodolski........... 247 \ Bogdan Suchodolski WPROWADZENIE W PROBLEMATYK� KONFERENCJI Niewiele jest s��w tak wieloznacznych jak s�owo kultura. Nie b�dziemy jednak pr�bowa� jeszcze jednej systematyzacji jej r�nych definicji ani nie b�dziemy zach�ca� do opcji na rzecz kt�rej� z nich. S�dzimy, �e dla cel�w, kt�re stoj� przed nami na tej konferencji, wystarczy porozumienie oparte na potocznym � chocia� wcale nie jednorodnym �^rozumieniu kultury. Jego cech� charakte- rystyczn� jest traktowanie kultury jako wielorakiego dzie�a ludzkiej pracy i tw�rczo�ci, a tak�e jako sposobu �ycia i wsp�ycia, wyzna- czonego przez wyznawane i akceptowane warto�ci. Tak rozumiana kultura obejmuje zar�wno sztuk�, jak i nauk� i technik�, wsp�ycie mi�dzy lud�mi i prac�, spos�b bycia jednostki.] Przeciw takiemu uj�ciu mo�na przywo�a� niepokoj�ce przyk�ady sformu�owa�, w kt�rych pojmowanie kultury bywa dziwacznie ogra- niczane. Tak np. jeden z naszych resort�w nosi miano �Minister- stwo Kultury i Sztuki", a na wielkiej budowli w centrum stolicy widnieje napis �Pa�ac Kultury i Nauki". Nikt � brew tym infor- macjom � naprawd� nie s�dzi, aby do kultury nie mia�a nale�e� ani sztuka, ani nauka. Bardziej rozpowszechnione jest przekonanie, �e do kultury nale�� wy��cznie dziedziny artystycznej tw�rczo�ci � literatura, sztuki pla- styczne, teatr, film, muzyka. Jednak takiemu uj�ciu przeciwstawia si� przekonanie, i� mo�na m�wi� sensownie o kulturze naukowej i kulturze technicznej, o kulturze spo�ecznej i kulturze politycznej, o kulturze pracy i kulturze wsp�ycia, o kulturze moralnej i kul- turze zachowania, o kulturze narodu i kulturze jednostki, o wielkim dialogu mi�dzy kulturami na temat podstawowych problem�w ja- 8 Bogdan Suchodolski ko�ci i warto�ci �ycia, dialogu o powo�aniu i losie cz�owieka. Opowiadamy si� za tym szerokfm i globalnym rozumieniem kultury. U�ywaj�c tradycyjnych okre�le� powiemy, i� |cultura to �kr�lestwo cz�owieka" {regnum homini), to ��wiat cz�owieka", to rzeczywisto��, w kt�rej i przez kt�r� cz�owiek staje si� �ludzki'). W tych okre�leniach zawiera si� prze�wiadczenie, i� kultura wi��e si� nierozerwalnie z warto�ciami, wedle kt�rych cz�owiek rozwija sw� dzia�alno�� w �wiecie przyrody, w stosunkach z innymi lud�mi, w sobie samym. Taki przecie� jest sens okre�le� wskazuj�cych, i� cz�owiek bywa �nieludzki", ale staje si� i stawa� si� mo�e cz�o- wiekiem �ludzkim", okre�le� �wiadcz�cych, i� ��wiat cz�owieka", aczkolwiek zbudowany jest w �rodowisku naturalnym, to jednak rz�dzi si� w�asnymi prawami, okre�le� uwydatniaj�cych, i� chocia� cz�owiek, jako istota biologiczna, nale�y do wielkiego �wiata przy- rody, to przecie� pos�uszny jest moralnemu porz�dkowi, poniewa� jest stworzeniem wyposa�onym nie tylko w pop�dy i potrzeby, ale tak�e i w sumienie. Celem, kt�ry stawiamy tej konferencji, jest zainicjowanie refleksji nad sytuacj� kultury w skali �wiatowej, nad zagro�eniami przez wielorakie barbarzy�stwo, nad jej rol� � mo�liw� w przysz�o�ci, a czasami rzeczywist� ju� dzi� � w kszta�towaniu stosunk�w mi�dzy narodami i mi�dzy lud�mi, a tak�e w formowaniu ich postawy wobec �ycia. W ramach takiej refleksji zobaczy� chcemy tzw. edu- kacj� kulturaln�, wykazuj�c, i� nie jest ona elitarn� ozdob�, ale sposobem ratunku cz�owieka z chaosu �ycia, z wewn�trznej i zew- n�trznej niewoli, drog� wiod�c� ku temu, by jego egzystencja sta- wa�a si� prawdziwie ludzka w �wiecie urz�dzonym po ludzku. W tej skali �wiatowej zobaczy� chcemy g��wne i dramatyczne problemy kultury i egzystencji cz�owieka. I s�dzimy, i� jest to wa�ne, aby w tych trudnych czasach, jakie prze�ywamy w naszym kraju, by�o szeroko otwarte takie okno na �wiat. Wprawdzie nie uka�e nam ono spokojnego widoku kultury zwyci�skiej, lecz raczej niepokoj�cy widok kultury osamotnionej i zdegradowanej, ale ucz�c g��biej i w spos�b bardziej uniwersalny analizowa� zadania stoj�ce przed �wiatem, pozwoli � w�a�nie z tego uniwersalnego punktu wi- dzenia � rozwa�a� g��biej i nasze w�asne k�opoty, nasze nadzieje i mo�liwe kierunki dzia�ania. Otwarciem na �wiat �y�a zawsze polska kultura � gin�a w op�otkach sarmatyzmu. Wprowadzenie w problematyk� konferencji 9 Sytuacj� kultury w �wificre wsp�czesnym wyznaczaj� r�ne czyn- niki. Jednym z nich � mo�"e najwa�niejszym � jest /fSroces degradacji kultury z punktu widzenia tzw. realnego �ycia. .Sukcesy nauki i tech- niki w zakresie komfortu powszedniej egzystencji �udzi, upowszech- nienie konsumpcyjnego modelu �ycia, zast�powanie bezpo�rednich stosunk�w mi�dzy lud�mi relacjami wyznaczanymi przez instytucje, przesuwanie punktu ci�ko�ci w produkcji i us�ugach z osobistego zaanga�owania pracuj�cego cz�owieka na sprawno�� organizacji i kie- rownictwa � wszystko to wytworzy�o system przekona�, formu�owa- nych mniej lub wi�cej jasno i �wiadomie, i� decyduj�ce znaczenie w �yciu ludzkich zbiorowo�ci maj� dzia�ania pragmatyczne i uty- litarne, strategia �twarda" i skuteczna. Cz�owiek liczy� si� w tych warunkach jedynie jako osobnik pe�- ni�cy wyznaczone mu role spo�eczne i jako konsument d�br do- starczanych na rynek dla zyskuj W horyzontach funkcjonariusza i konsumenta zamyka�o si� jego �ycie. Ambicje i aspiracje dzia�a�y w tych granicach, dopinguj�c do zwi�kszonego wysi�ku w dziedzinie zyskiwania pozycji spo�ecznej i w�adzy, w zakresie zwi�kszenia mo�- liwo�ci korzystania z d�br i us�ug konsumpcyjnej cywilizacji. Wy- si�ek ten bywa� cz�sto tak poch�aniaj�cy, i� �ycie stawa�o si� ju� tylko �rodkiem do �ycia, trac�c swe warto�ci aktualne i nieinstru- mentalne. R�wnocze�nie epoka wsp�czesna sta�a si� epok� wielkich konfrontacji si�, i to zar�wno mi�dzy wielkimi mocarstwami, jak i mi�- dzy wielu ma�ymi narodami czy nawet plemionami. Nieustaj�ce na ma�� i na wi�ksz� skal� wojny lokalne, powszechne zbrojenia ruj- nuj�ce gospodarczo �wiat i demoralizuj�ce miliony ludzi wprz�ganych w wielk� machin� zniszczenia, wzrost nacjonalizmu i fanatyzmu � wzmacniaj� w skali �wiatowej ideologi� gwa�tu i przemocy, ideolo- gi� panowania si��, ideol...
IMAMAE