28.Żydzi i komunizm-Żydowscy komuniści-problem dla nas.pdf

Żydowscy komuniści - problem dla nas?

Uważam, że nadszedł właściwy czas na poważną i rzetelną dyskusję teraz, gdy mamy

wolność, a komunizm odszedł, by użyć słów ulubionych przez marksistów, "na śmietnik

historii" (Nie oznacza to - chcę wyraźnie podkreślić - że anachronizmem są idee

lewicowe czy radykalne). Nie zależy mi na krytyce jakichkolwiek konkretnych osób. Dla

mnie problem jest ogólny i osobisty. Ogólny, bo dziedzictwo komunizmu stanowi

wyzwanie moralne dla wszystkich jakoś weń uwikłanych. Osobisty, bo dotyczył

bezpośrednio mojej rodziny.

Ocena komunizmu

Komuniści zaczęli od oburzenia na niesprawiedliwość i walki o lepsze społeczeństwo.

Przed zdobyciem władzy byli trochę jak sekta, a po jej zdobyciu dopuszczali się zbrodni.

Chcieli mieć pod kontrolą wszystkie dziedziny życia. Dlatego zastraszanie, łamanie

charakterów, a czasem nieograniczony terror - to były główne metody rządzenia. To

powoduje, że pomimo osiągnięć polityki społecznej, rezultat ich działalności jest

zdecydowanie negatywny.

Tezy o Żydach i komunizmie

1. Marksizm, ideologie radykalnie lewicowe stanowią nie tylko rozdział dziejów świata,

część historii Polski, Rosji i in. krajów, ale również rozdział historii Żydów. "Komunizm",

tzn. "socjalizm realny" - to usiany zbrodniami fragment dziejów lewicy.

2. Antysemici wyolbrzymiają udział Żydów w ruchu komunistycznym, naciągają fakty, i

tworzą mitologię komunizmu jako żydowskiej konspiracji.

3. Komuniści Żydzi dążyli najczęściej do porzucania żydowskich korzeni ("czerwona

asymilacja").

4. Problem istnieje i dotyczy nas, Żydów, ponieważ liczba żydowskich komunistów,

ogólniej - lewicowców, była tak znaczna.

5. Szczególny niepokój budzi quasi-religijny charakter uczestnictwa w komunizmie

niektórych Żydów.

6. Nie istnieje specyficznie żydowski radykalizm ani "żydowskość" komunizmu. Żydzi

stawali się komunistami w wyniku działania ogólnych mechanizmów.

7. Żydzi przyłączali się do uczestnictwa w ruchu komunistycznym nie tyle z powodu

judaizmu i tradycji żydowskich, ale z powodu ich sytuacji społecznej, na przykład

marginesowości, braku perspektyw.

8. Najciekawszą okolicznością, pouczającą dla każdego, jest fakt, że zło mogło wyrosnąć

ze szlachetnych intencji.

9. Odpowiedzialność moralna może być pośrednia. Odczuwam wstyd z powodu zbrodni

popełnionych przez żydowskich komunistów.

10. Uznanie żydowskiej części moralnej odpowiedzialności w żadnej mierze nie oznacza

wybielania innych, lub pomniejszenia problemu moralnego Polaków, lewicy czy

inteligencji.

Krótkie rozwinięcie powyższych tez

1. Marksizm, ideologie radykalnie lewicowe stanowią nie tylko rozdział dziejów

świata, część historii Polski, Rosji i in. krajów, ale również rozdział historii Żydów.

"Komunizm", tzn. "socjalizm realny" - to usiany zbrodniami fragment dziejów

lewicy.

Nie chodzi mi o dyskredytowanie lewicowego sposobu myślenia, który jest i pozostanie

trwałym elementem życia politycznego. Chodzi tylko o to, by nie zapominać o mogącym

wypływać zeń zaangażowaniu w działania złe i zbrodnicze, lub choćby w werbalne ich

poparcie.

Kilka przykładów z polskiej przeszłości powinno wystarczyć do ukazania zasięgu

występowania lewicowego radykalizmu pośród Żydów, nie tylko w Polsce. Świecka

kultura jidysz była w dużej mierze lewicowa. Większość Żydów opuszczających

tradycyjne społeczności skłaniała się do poparcia politycznych radykałów. Lewicowi

intelektualiści, wśród których Żydzi byli bardzo liczni, pisali komentarze do Marksa i

klasyków marksizmu jak do pisma "świętego". Wśród przywódców rewolucyjnych było

wielu Żydów, również po zdobyciu władzy przez komunistów. Niektórzy żydowscy

działacze, w tym też część spośród tych, którzy zamieszkali w kibucach, byli gorąco

proradzieccy, nawet w czasach najgorszego terroru stalinowskiego. W Polsce,

bezpośrednio po wojnie, większość organizacji żydowskich była prokomunistyczna (w

nowej władzy widzieli siłę, która może przynieść bezpieczeństwo i stabilizację). Dla tych,

którzy chcieli robić wtedy karierę, żydowskie pochodzenie bywało plusem.

2. Antysemici wyolbrzymiają udział Żydów w ruchu komunistycznym, naciągają

fakty, i tworzą mitologię komunizmu jako żydowskiej konspiracji.

Jest oczywiste, że aby uzyskać rzetelny obraz, wspomniane wyżej fakty muszą być

zestawiane z faktami przeciwnymi.

Naturalnie większość Żydów nie była nigdy komunistami, ani nastawiona

prokomunistycznie. Większość z ocalonych Żydów wyemigrowała z powojennej Polski i

wcale nie miała ochoty na wsparcie komunizmu. (Ci, co zostali i byli powszechnie

widoczni, to byli głównie komuniści, co spowodowało zafałszowanie ogólnego obrazu).

Antysemityzm istniał zawsze również na lewicy. Rewolucjoniści, nie wyłączając młodego

Marksa, gotowi byli traktować kapitalizm jako zjawisko w istocie żydowskie (dokładny

odpowiednik traktowania komunizmu i rewolucji jako "żydowskich" wytworów).

Antysemityzm był obecny we władzach komunistycznych, i to od samego początku, a nie

tylko w 1952 czy 1968. Wreszcie trzeba pamiętać, że przez cały czas liczni Żydzi byli

pośród ofiar komunizmu.

3. Komuniści Żydzi dążyli najczęściej do porzucania żydowskich korzeni

("czerwona asymilacja").

Praktyka komunistyczna była zawsze wymierzona przeciw żydowskim tradycjom. Można

ją nazwać antysemicką. Co więcej, charakterystyczną cechą żydowskich komunistów

była chęć porzucenia żydostwa, tak ażeby przynajmniej ich dzieci nie miały już

żydowskich sentymentów i żydowskich problemów. Jest poza dyskusją, że żydowscy

komuniści nie działali jako Żydzi, ale jako komuniści. Czynili dokładnie to samo, co inni

komuniści na podobnych stanowiskach, a żadne specyficznie żydowskie troski nie

wpływały na ich decyzje. (Osobną kategorię stanowili komuniści czynni w środowisku

żydowskim. Jednak nawet oni w dłuższej perspektywie chcieli zlikwidować żydowską

specyfikę.)

Komunizm był poza wszystkim innym jedną z form asymilacji do świata nieżydowskiego.

Czasem, wobec odrzucenia przez antysemickie otoczenie, ta "czerwona asymilacja" była

najbardziej dostępną drogą asymilacji.

4. Problem istnieje i dotyczy nas, Żydów, ponieważ liczba żydowskich

komunistów, ogólniej - lewicowców, była tak znaczna.

Dla antysemitów sama liczba komunistów Żydów i ich widoczność w wielu sferach życia

oznacza, że Żydzi rządzili, a komunizm był z natury żydowski. Jest to bzdura. Przecież

gdyby nawet w Polsce i innych krajach po wojnie nie było ani jednego Żyda, rozwój

sytuacji w pojałtańskiej Europie byłby taki sam.

Czy to oznacza że my, Żydzi, nie powinniśmy się w ogóle przejmować? Z punktu

widzenia obecnego mieszkańca Zachodu historia żydowskich komunistów wydaje się

jakimś egzotycznym epizodem; jeśli już musi się go widzieć jako część żydowskiej

historii, to jest to nieistotny ślepy zaułek.

Uważam jednak, że tego zjawiska nie można lekceważyć, choćby tylko z powodu jego

rozmiarów. I. Bashevis Singer wspominał jak w Warszawie lat 20-tych, pośród bywalców

kawiarni, w których spotykali się pisarze i dziennikarze języka jidysz, "wszyscy"

oczekiwali rewolucji, i on sam był widziany jako dziwak "żyjący przeszłością".

Jest niewątpliwym faktem, że Żydzi byli względnie liczni pośród obejmujących władzę

komunistów w Polsce, a także na Węgrzech, w Rumunii, Czechosłowacji, na Litwie itp.

"Względnie", czyli w proporcji znacznie przewyższającej liczbę Żydów wśród ogółu.

Względne jest to i dlatego, że zapewne nigdzie Żydzi nie stanowili większości. (Według

notatek Bieruta wśród 500 wyższych oficerów bezpieczeństwa było 67 Żydów; czy jest to

względnie dużo, czy mało - niech każdy osądzi sam.) Przede wszystkim jednak - liczby

to nie wszystko.

5. Szczególny niepokój budzi quasi-religijny charakter uczestnictwa w komunizmie

niektórych Żydów.

Rozumiem, że Żydzi mogli popierać komunistów w pewnych okresach. W

spolaryzowanej Polsce roku 1946 mieli Żydzi niestety niewielki wybór. Komuniści mogli

być widziani jako jedyna siła, która daje szansę na realną ochronę przed

antysemityzmem i dyskryminacją.

Sposób sojuszu nie był jednak przesądzony. Co było do uniknięcia, to na poły religijna

gorliwość, z jaką niektórzy - oczywiście nie wszyscy - przyjmowali ideologię i stanowiska.

Dla nich rewolucja, marksizm-leninizm, nawet sam Stalin - to było mesjańskie spełnienie.

Ich ślepa lojalność i gotowe na wszelką ofiarę oddanie nie było słabsze niż w

najskrajniejszych, fanatycznych religijnych sektach. Partia stawała się ich ojcem i matką,

rzeczywiste więzi rodzinne ulegały osłabieniu, czasem nawet zerwaniu. To wszystko

wydaje mi się o tyle niepokojące, że ukazuje manowce na jakie może prowadzić

skierowane ku fałszywym bożkom żydowski religijny ferwor i napięcie mesjanistyczne.

Rzecz jasna, fanatyczni byli nie tyko Żydzi, a wszyscy "wierzący" komuniści (w

przeciwieństwie do pragmatyków, którzy po prostu robili karierę). Ci wśród nich, którzy

byli Żydami, wyrażali tę quasi-religijną gorliwość w żydowskim stylu. Ta mesjanistyczna

intensywność, ta bezkrytyczna wiara, że to komuniści wykorzenią antysemityzm, a także

wszelką w ogóle dyskryminację, to przekonanie o racjonalności argumentów na rzecz

historycznego materializmu - to wszystko stwarzało u nich podatność na użycie

wszelkich środków w celu budowy nowego ładu.

Dlatego nawet łagodni i pełni dobrej woli ludzie mogli uczestniczyć w terrorze wobec

innych.

6. Nie istnieje specyficznie żydowski radykalizm ani "żydowskość" komunizmu.

Żydzi stawali się komunistami w wyniku działania ogólnych mechanizmów.

Można zapytać: jak istotna jest żydowskość komunistów Żydów? Może nie ma

znaczenia? Otóż nie jest to wykluczone, ale nie można tego po prostu założyć. Najpierw

trzeba zanalizować wszystkie okoliczności, a przede wszystkim zauważyć, że jest

problem: czy elementy żydowskiej tradycji lub sytuacji wpłynęły na ideologię lub praktykę

komunizmu?

Otóż według mnie podobieństwa pomiędzy tradycją żydowską a myśleniem

komunistycznym są albo niegłębokie, albo niespecyficzne. Na przykład gdyby

talmudyczna tradycja sprawiedliwości miała się przejawiać w komunizmie, to tradycyjni

Żydzi byliby prokomunistyczni, a tak nie było. Tradycyjny żydowski ideał prawości jest

bowiem sprzeczny z etosem rewolucyjnym. Gdyby zaś ogólniejsza biblijna tradycja

sprawiedliwości społecznej przekładała się na komunizm, to tak chrześcijańscy jak i

żydowscy radykalni lewicowcy byliby normą, a nie wyjątkami. Żydowscy lewicowcy w

powojennej Ameryce chętnie powołują się na pewne wątki tradycji żydowskiej. Jednak

żydowscy prawicowcy też to czynią. Tradycja jest na tyle obszerna, że zawiera wsparcie

dla jednych i drugich. Sama z siebie nie determinuje opcji. Niektórzy uważają, że istnieje

żydowska tendencja do skrajności. Nawet jeśli tak jest, to nie jest to dostatecznie

specyficzne: inni wspominają o tendencji do ekstremizmu u Francuzów (Proudhon:

"Jakobinizm to ... moralna zaraza właściwa dla temperamentu francuskiego.") lub Rosjan

(Bierdiajew: "Komunizm odpowiada szczególnie duszy rosyjskiej."). Uważam więc

(trochę więcej niż powyżej przytoczone argumenty na ten temat jest w moim artykule

opublikowanym pod pseudonimem Abel Kainer w Krytyce Nr 15 z 1983), że związki

między Żydami a komunizmem nie mają charakteru zasadniczego, a są ograniczone do

niektórych miejsc i okresów. Istotna jest sytuacja Żydów, a nie żydowskie dziedzictwo.

7. Żydzi przyłączali się do uczestnictwa w ruchu komunistycznym nie tyle z

powodu judaizmu i tradycji żydowskich, ale z powodu ich sytuacji społecznej, na

przykład marginesowości, braku perspektyw.

Motywacje Żydów, którzy stawali się komunistami w Polsce przedwojennej czy

powojennej, niewiele miały wspólnego z żydowskimi tradycjami, a bardzo wiele z ich

sytuacją społeczną. Uchodźcy z zamkniętej żydowskiej kasty byli odrzucani przez inne

ustabilizowane grupy społeczne. Działały mechanizmy uniwersalne, np. poczucie braku

nadziei życiowych wszędzie prowadzi do radykalizmu. Brak możliwości pracy i spełnienia

zawodowego, częściowo z powodu antysemityzmu, budzi potrzebę rewolucyjnej zmiany

porządku społecznego. Dla Żydów lewicowy radykalizm był naturalniejszy już choćby

tylko dlatego, że prawicowy radykalizm był głęboko antysemicki.

Choć opisane mechanizmy były ogólne i podobnie działały w wypadku różnych kategorii

nie-Żydów, to jednak zjawisko całych rzesz żydowskich komunistów jest częścią historii

żydowskiej. Każdy ma różne powody radykalizmu, rewolucyjności czy fanatyzmu,

częściowo osobiste, a częściowo wynikające ze statusu, jaki się ma z powodu

przynależności grupowych. Dla Żydów powody te odzwierciedlały sytuację żydowską i w

tym sensie były żydowskie. Jaff Schatz, autor najpoważniejszego studium na ten temat

("The generation. The Rise and Fall of the Jewish Communists in Poland", 1991),

którego tezy są całkowicie zbieżne z moimi, porównuje miejsce żydowskich komunistów

w całości żydowskiej historii do miejsca zwolenników Szabataja Cwi.

8. Najciekawszą okolicznością, pouczającą dla każdego, jest fakt, że zło mogło

wyrosnąć ze szlachetnych intencji.

Czy w ogóle jest sens pamiętać o żydowskich komunistach? A już szczególnie tych,

którzy właśnie chcieli porzucić żydostwo? Myślę, że ich liczba, znaczenie i żydowski

koloryt ich zaangażowania są powodem, by ich widzieć jako istotny fragment żydowskiej

historii. Ponadto obecnie żydowskie podręczniki i encyklopedie wspominają o ważnych

Żydach nawet wtedy, gdy nie działali oni jako Żydzi. Jeżeli robi się listy żydowskich

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: