H. Sienkiewicz przedstawił w noweli sytuację w jednej z niemieckich szkół. Uczniowie Polacy są tu przede wszystkim poddawani systematycznemu i prowadzonemu z żelazną konsekwencją procesowi wynaradawiania. Odbywa się to za pomocą różnych metod. W pierwszym etapie nauki uczniowie muszą w stopniu doskonałym opanować język niemiecki. Wraz z przekroczeniem progu szkoły mają zapomnieć o swej ojczystej mowie. Tu wszelkie rozmowy i lekcje prowadzone są w języku niemieckim. Ten, kto posługuje się nim niezgrabnie, nie potrafi się, jak Michaś, „wyjęzyczyć”, naraża się na usunięcie ze szkoły. Następnym etapem edukacji jest wpojenie uczniom przekonania, że wszystko co polskie jest śmieszne, gorsze, warte jedynie potępienia. Oznacza to, że uczniowie muszą albo zgodzić się na ośmieszanie języka, tradycji, obyczajów, które wpojono im w rodzinnych domach, albo stanąć w ich obronie, co sprowadza na ich głowy surowe kary. W obydwu przypadkach uczniowie mają do pokonania wielki problem, przeżywają wewnętrzne konflikty. Nie wszystkich stać na odwagę i bohaterstwo. Nie każdy umie otwarcie wyrazić swój stosunek do antypolskiej działalności niemieckich profesorów. Ale każdy odczuwa poniżenie i upokorzenie.
Ogromne wymagania, surowe traktowanie, system nakazów, zakazów i kar sprawiają, że niemiecka szkoła to dla polskich dzieci miejsce ciężkiej pracy, gdzie przeżywają swoje wielkie dramaty.
Rafaello70