HORMONY
CRH – kortykoliberyna
E2, E3 – estrogeny
K – kortyzol
Som. C – somatomedyna C
Kortykostatyna, gonadostatyna, tyreostatyna – są nieoznaczalne we krwi
Kortyzol – badanie dobowego rytmu:
§ rano i w nocy np. 8.00, 20.00, 24.00
§ prawidłowo o każdej godzinie powinny być różne wartości
TSH jako jedyny hormon ma wartości referencyjne u noworodków
Osocze:
ACTH, katecholaminy, glukagon → EDTA
insulina, kalcytonina → heparyna
Diagnostyka zaburzeń endokrynologicznych
Badania statyczne:
1. Pomiar stężenia hormonu we krwi w warunkach podstawowych.
2. Pomiar wydalania hormonów lub ich metabolitów w dobowej zbiórce moczu.
3. Badanie dobowego rytmu wydzielania hormonu.
Testy dynamiczne (czynnościowe)
1. Testy hamujące wydzielanie hormonów.
2. Testy stymulujące wydzielanie hormonów
TEST Z TRH
Zastosowanie: Diagnostyka niedoczynności przysadki i wtórnej niedoczynności tarczycy.
Zasada: Podanie TRH znacząco zwiększa wydzielanie TSH i prolaktyny.
Wykonanie:
1. Oznaczyć wyjściowe stężenie TSH w surowicy krwi: czas „0”.
2. Podać dożylnie 500 µg syntetycznego TRH (protireliny)
3. Oznaczyć stężenie TSH w surowicy krwi pobranej po 30 i 60 minutach.
Prawidłowe wyniki:
Max wydzielanie TSH po 15-30 minutach od podania TRH.
↑ stężenia TSH 2-5x w stosunku do wartości wyjściowych. (↑ stężenia prolaktyny ponad 3x w stosunku do wartości wyjściowych).
Interpretacja wyników nieprawidłowych:
Brak odpowiedzi na bodziec – uszkodzenie przedniego płata przysadki mózgowej prowadzące do wtórnej niedoczynności tarczycy.
(test do kontroli skuteczności leczenia akromegalii).
TEST STYMULACJI KORY NADNERCZY PRZEZ ACTH (Synacten, Kosyntropina)
Zastosowanie:
Diagnostyka niedoczynności kory nadnerczy.
Pośrednia ocena czynności przedniego płata przysadki.
Zasada: W warunkach fizjologicznych podanie syntetycznego ACTH stymuluje korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu.
Wykonanie testu w wersji skróconej:
1. Oznaczyć stężenie kortyzolu w surowicy krwi pobranej rano, przed wykonaniem testu – „czas 0”
2. Podać domięśniowo lub podskórnie 250 µg Synactenu.
3. Oznaczyć stężenie kortyzolu w surowicy krwi pobranej ponownie – po 30 i 60 minutach.
Prawidłowe wyniki testu:
§ Zwiększenie stężenia kortyzolu w surowicy krwi o ponad 250 nmol/l.
§ Brak odpowiedzi na bodziec jest wskazaniem do wykonania testu przedłużonej stymulacji Synactenem.
PRZEDŁUŻONY TEST STYMULACJI SYNACTENEM
1. Podawać Synacten domięśniowo przez 3 dni.
2. Oznaczyć stężenie kortyzolu w surowicy krwi pobranej rano w 4 dniu testu.
Interpretacja wyników:
§ Brak wzrostu stężenia kortyzolu w surowicy – pierwotna niedoczynność kory nadnerczy (stężenie kortyzolu < 200 nmol/l)
§ Zwiększenie stężenia kortyzolu w stosunku do poziomu pierwotnego – wtórna niedoczynność kory nadnerczy (o ponad 200 nmol/l) lecz później niż u osób zdrowych.
TEST Z METYRAPONEM (METOPIRONEM)
ocena czynności całej osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (skrócony test stymulacji Synactenem ocenia tylko funkcje kory nadnerczy)
ocena rezerwy przysadki w zakresie wydzielania ACTH
Zasada: Metyrapon blokuje ostatni etap syntezy kortyzolu (przemiana 11-dezoksykortyzolu do kortyzolu).
Efekt:
↑ stężenia 11-dezoksykortyzolu w surowicy
↓ stężenia kortyzolu w surowicy (we wczesnych godzinach rannych)
sekrecja ACTH
aktywacja syntezy szlaku kortyzolowego
dalszy ↑ stężenia 11-dezoksykortyzolu w surowicy
KRÓTKI TEST METYRAPONOWY
1. Dzień 1: podanie metyraponu doustnie (3 g lub 30 mg/ kg m.c.) wieczorem przed snem (o północy, najczęściej z mlekiem, aby uniknąć drażnienia żołądka)
2. Dzień 2: pobranie próbki krwi rano (7.00 - 8.00) w celu oznaczenia stężenia kortyzolu i dezoksykortyzolu w surowicy krwi.
U osób zdrowych 200 – 700 nmol/l (kortyzol)
Stężenie dezoksykortyzolu > 200 nmol/l
Stężenie kortyzolu < 200 nmol/l lub < 150 nmol/l
3-DNIOWY TEST METYRAPONOWY:
1. Dzień 1: DZM (7.00 – 7.00) w celu oznaczenia 17-OHKS.
2. Dzień 2: pobranie próbki krwi rano (7.00 – 8.00) w celu oznaczenia kortyzolu i dezoksykortyzolu, podanie 750 mg metyraponu doustnie co 4 godziny, zaczynając od godziny 8.00 (łącznie 6 dawek).
3. Dzień 3: pobranie próbki krwi (7.00 – 8.00) w celu oznaczenia kortyzolu i dezoksykortyzolu, DZM (7.00 – 7.00) w celu oznaczenia 17-OHKS.
Prawidłowo:
U ludzi zdrowych obserwuje się 2,5 – 3 x wzrost wydalania 17-OHKS (17-dihydroksy-20-ketosteroidy) w porównaniu do stwierdzanego w dniu 1.
TEST HIPOGLIKEMII POINSULINOWEJ
Ocena rezerwy wydzielania przysadki w zakresie GH.
Ocena aktywności osi przysadka – nadnercze w odpowiedzi na stres.
Zasada:
Hipoglikemia powoduje głęboką reakcję stresową, w trakcie której obserwuje się zwiększenie sekrecji:
GH
ACTH
Kortyzolu(wtórnie w odpowiedzi na ↑ ACTH)
Wykonanie testu:
1. Test wykonać rano, na czczo, u pacjenta pozostającego w pozycji leżącej, pobrać krew w celu oznaczenia GH i kortyzolu „w czasie 0”, 15 minut przed podaniem insuliny.
2. Podać insulinę w dawce powodującej ↓ poziomu glukozy we krwi < 2 mmol/l (36 mg/dl)
3. Pobrać krew w ciągu 1 godziny (co 15 minut).
4. Oznaczyć glukozę w próbkach pobranych w „czasie 0” i po 15, 30, 45, 60 minutach.
Uwaga! Maksymalny ↓ stężenia glukozy we krwi występuje po 20-30 minutach.
5. Oznaczyć stężenie GH i kortyzolu w próbkach krwi pobranych „w czasie 0” i po 30, 60 minutach.
Uwaga! Maksymalny ↑ stężenia GH i kortyzolu w późniejszej fazie testu.
U ludzi zdrowych ↑ GH po 60 – 90 minutach testu > 9 ng/ml.
TEST ODWODNIENIOWY
Wskazania:
§ diagnostyka poliurii i polidypsji
§ różnicowanie pomiędzy:
moczówką prostą nerkową
moczówką prostą neurogenną
pierwotną polidypsją psychogenną, (przymusowe picie płynów)
§ oznaczanie glikozurii i glikemii pozwala wykluczyć cukrzycę
Podstawowym regulatorem wydzielania wazopresyny (hormon antydiuretyczny) jest osmolalność osocza, zależna głównie od stężenia sodu.
I etap:
1. Oznaczyć wstępnie ciężar ciała pacjenta oraz osmolalność moczu i osocza.
2. Ograniczyć podaż płynów: od wczesnych godzin porannych (np. od godziny 7.00 – przy znacznej poliurii), od godzin wieczornych dnia poprzedniego – przy mniej nasilonej poliurii.
Gdy osmolalność osocza > 295 mmol/kg, Na+ > 143 mmol/l to rozpoznanie polidypsji jest wykluczone.
Osmolalność osocza: 270 – 290 mmol/kg (285 – 295)
3. Oznaczyć co 1 godzinę, a wyniki umieścić na karcie przebiegu testu: ciężaru ciała, ilości moczu, ciężaru właściwego moczu, osmolalności moczu.
4. Kiedy osmolalność moczu stabilizuje się (ciężar właściwy nie zmienia się, a przyrost osmolalności moczu < 30 mmol/kg przez kolejne 3 godziny), to pobrać próbkę krwi w celu oznaczenia osmolalności osocza – wynik > 288 mmol/kg wskazuje na prawidłowo przeprowadzone odwodnienie.
II etap (ADH)
DOUSTNY TEST TOLERANCJI GLUKOZY (DTTG)
Zastosowanie: Diagnostyka cukrzycy i akromegalii.
Zasada: Wzrost glikemii powoduje zahamowanie sekrecji GH.
1. Oznaczyć stężenie glukozy i GH w próbce krwi pobranej rano na czczo „czas 0”
2. Podać doustnie 75g glukozy, wypić w 3-5 minut.
3. Oznaczyć stężenie glukozy i GH po 60, 120, 180 minutach.
Prawidłowy wynik testu:
U osób zdrowych ↓ GH < 2 ng/ml w czasie 120 minut.
↑ stężenia GH w surowicy – akromegalia (wyniki obserwowane u 30% pacjentów)
CUKRZYCA
Cukrzyca to zespół chorobowy o różnej etiologii charakteryzujący się hiperglikemią wynikającą z bezwzględnego lub względnego niedoboru insuliny w tkankach docelowych.
Przewlekła hiperglikemia prowadzi do ostrych i późnych powikłań.
PÓŹNE POWIKŁANIA CUKRZYCY
Mikro- i makroangiopatie powodujące zakłócenia w funkcjonowaniu wielu narządów: oczu, nerek, układu nerwowego, serca i naczyń krwionośnych.
Mikroangiopatie – choroby małych naczyń krwionośnych
§ retinopatia – powikłania oczne
...
natalia-3-121