Starożytna Grecja :
Okres archaiczny
Homer (IX/VIII wiek p.n.e.) Iliada i Odyseja,
Hezjod z askry (VII/VI wiek p.n.e.) bajka Jastrząb i słowik, epos Prace i dnie
Solon (ok. 635 – 560 wiek p.n.e.) reformator gospodarki ateńskiej. 1 archont w Atenach – sejsachteja – polegająca na przywróceniu wolności osobom wziętym do niewoli za długi
Okres klasyczny
Ksenofont(432-353 p.n.e.) – Gospodarka samowystarczalna, osiągana polityką pokojową. Wartości etyczne mają pierwszeństwo. Pieniądz – zło konieczne
Platon(427-347 p.n.e.) – Doskonałość obywateli – osiągnięcie szczęścia. Państwo idealne (Rzeczpospolita) – podział na trzy klasy –trzy części ludzkiej duszy (filozofowie-rozumna, rycerze-szlachetna, ludzi wolnych-popędliwa.
(Prawa) – druga wersja państwa idealnego. Celem była idea sprawiedliwości i szczęścia osiągana poprzez demokratyzację życia. Brak podziału na klasy. Wieczysta dzierżawa działki jako przejaw równości praw i obowiązków obywateli. Interwencyjna polityka państwa – wiek zawierania małżeństw, liczba posiadanych dzieci. Pieniądz – zło konieczne
Arystoteles(384-322 p.n.e.) państwo idealne – duchowe doskonalenie obywateli. Zwrócił uwagę na pieniądz(zło konieczne) i procent(zdzierstwo w stosunku do gorzej sytuowanych)
Dwa typy gospodarki:
-naturalna (celem było zaspokojenie potrzeb, oparta o ekonomice (nauce o gosp. domowym)
-towarowa( chromatyka, nauka o wymianie, pomnożeniu bogactwa. Była nieetyczna.
Problem wartości – paradoks wody i diamentu (wartość użytkowa i wymienna).
Problem pracy i jej wydajności, płacy, kosztów produkcji, cena.
Niewolnicy z prawa, ludzie wolni popadali w niewolę za np. długi, w wyniku wojen
Niewolnicy z natury, ludzie gorsi z natury niewolnicy.
Okres hellenistyczny (336-146 p.n.e. do wcielenia Grecji jako prowincji Im. Rzymskiego)
Osiągnięcia starożytnej Grecji
- rozwój demokracji, handlu światowego(opartego na złocie) i wewnętrznego (srebrze), rozwój żeglugi morskiej, budownictwo.
Imperium Rzymskie
Pełne prawa obywateli rzymskich, upowszechnienie prawa cywilnego, budownictwo – łuk, akwedukty zaopatrujące miasta w wodę, drogi i mosty.
Okres królewski (753-510 p.n.e.) władzę sprawował obieralny król i rada starszych
Okres republiki (510-31 p.n.e.) rządzili dwaj konsulowi wybierani na rok oraz Zgromadzenie ludowe i senat.
Okres cesarski (31 p.n.e. – 476 n.e.) władza absolutna – Cesarz, mimo istnienia parlamentu
Zainteresowania związane były z rozwojem rolnictwa oraz problemach niewolnictwa
Katon Starszy (Marcus Porcius Cato) maksymalne wykorzystanie niewolników.
Powstanie wielkich ekstensywnych gospodarstw rolnych – latyfundia. Katon zalecał tworzenie intensywnych gosp. rolnych – willi.
Marek Terrencjusz Vero (II/I w.p.n.e.) dochodowość gosp. rolnych, uznawał wyższość majątków związanych z rynkiem. Narzekał na słabą wydajność niewolników. (większa licza powstań niewolników 73-71 p.n.e. spartakus).
Kolumella (I w.n.e.) zachęcenie niewolników efektami swojej pracy poprzez nadanie działek najlepszym oraz ich wyzwalanie. Coraz większe znaczenie gospodarki intensywnej (średniej i małej własności) – dzielenie latyfundia na mniejsze – oddawanie ich w dzierżawę kolonom.
Problemy ekonomiczne w myśli filozoficzno społecznej Grecji i Rzymu
- Pochwała (Homer) i pogarda (Hezjod) pracy fizycznej
- rolnictwo najważniejszym działem gospodarki i omawianie problemów gosp. rolnej
- wizja państwa idealnego
-akceptacja niewolnictwa – stosunek do niewolników
- istota pieniądza i procentu w kontekście wyższości gospodarki naturalnej nad towarową
- początki rozważań teoretycznych dot. Relacji wymiennych i wartości dóbr.
- usankcjonowanie wartości prywatnej
- przyporządkowanie problemów i zjawisk ekonomicznych etyce
- normatywny charakter poglądów ekonomicznych
Średniowiecze
I etap – od V do XI wieku – tworzenie się systemu feudalnego
II etap – od XII do XV wieku – rozkwit feudalizmu
Przejęte rozważania na tematy pieniądza, własności prywatnej i problemów związanych z pobieraniem procentu. Nowe rozważania na temat nierówności społecznej, słusznej płacy i sprawiedliwej ceny. Etyka chrześcijańska zastąpiła etykę moralną.
- hierarchia stanowa społeczeństwa
- sobór nicejski 325 r. źródłem wiedzy o świecie stało się Pismo Święte. Nauka oparta na dogmatach. W centrum zainteresowań filozofów był Bóg i życie wieczne.
Ideologia Chrześcijaństwa:
-wyrosła na bazie rozkładającego się niewolnictwa rzymskiego. Początkowo była ideologią uciśnionych mas, które wierzyły w swoiste wynagrodzenie po śmierci.
-komunizm konsumpcyjny.
-pochwała pracy fizycznej, która uszlachetniała człowieka.
-obowiązek udzielania jałmużny, który znikł z pojawieniem się merkantylizmu
-równość wszystkich wobec Boga
-podział społeczeństwa na stany był dziełem Boga. Akwinata wymieniał następujące stany:
Chłopi, niewykwalifikowani robotnicy i muzycy, rzemieślnicy, żołnierze, sędziowie, lekarze, adwokaci, nauczyciele, osoby sprawujące władzę, rządzący
-początkowe potępienie własności prywatnej.
Tomasz z Akwenu (1225-1274) – przedstawiciel myśli kanonistycznej.
Problem własności: istnienie własności prywatnej(prawo przyrodzone) uzasadniał koniecznością udzielenia pomocy ubogim oraz lepszym wykorzystaniem bogactwa ludzi wyższego stanu.
-Bogactwo kościoła poza krytyką.
Problem wymiany:
- ekwiwalentność wymiany pod czujnym okiem państwa.
-wartość mierzona w pieniądzu to cena dobra, która musiała opierać się na cenie sprawiedliwej, która określała ilość pracy, nakładów, ryzyka z danym towarem. Swoiste interpretowanie ekwiwalentności w myśli kanonistycznej. Wyższy stan – większa zapłata
Problem wynagrodzenia:- sprawiedliwe wynagrodzenie za pracę to słuszna płaca, która zależała od ilości pracy wykonanej i stopnia kwalifikacji.
Problem zysku – handel dla zysku był godny potępienia, a kupcy byli podejrzewani o lichwę
Procent: uważano pobieranie procentu za grzech, dochód bez pracy, który był sprzeczny z zasadą ekwiwalentności wymiany. Tłumaczono, że procent jest zapłatą za czas a ten należy do Boga. Ponieważ nikt nie pożyczał pieniędzy za darmo. Tomasz sformułował 4 wyjątki :
- procent można było pobierać przy dzierżawie ziemi, w przypadku transakcji kredytowych, od pożyczki udzielanej na inwestycje rolne, od ulokowania kapitału w spółce tzw. Commendzie, w której drugi wspólnik dawał pracę.
Pieniądz:
- zgadzał się z Arystotelesem – pieniądz nie rodzi pieniądza, jest jałowy.
- służy do mierzenia wartości towaru
- teoria pieniądza :
-kruszcowa(metaliczna) zakładała, że siła nabywcza pieniądza zależy od zawartego w nim kruszcu
-nominalna wyprowadzała wartość pieniądza z woli panującego i traktowała go jako znak umowny. Pieniądz istnieje dzięki prawom i zwyczajowi
- występowanie zjawiska psucia pieniądza
Mikołaj Oresmius, biskup z Lisieux(obrońca teorii metalicznej) przedstawił dzieje pieniądza zwracając uwagę na konsekwencje psucia go., co uznam za gorsze od lichwy, stwierdził, że psucie działa jak ukryty podatek płacony przez społeczeństwo. Powoduje zastój w handlu i ucieczkę dobrego pieniądza z obiegu.
Cechy myśli średniowiecznej - kanonistycznej
- Normatywny charakter myśli ekonomicznej
- podporządkowanie poglądów ekonomicznych etyce chrześcijańskiej
- uznanie nierówności społecznej za prawo natury
- usankcjonowanie bogactwa i obowiązek udzielania jałmużny
- Koncepcja ceny sprawiedliwej i słusznej płacy
- Morale potępienie pobierania procentu od pożyczonych pieniędzy – wyjątki od zasady
- Problem psucia pieniądza
Merkantylizm( koniec XV do połowy XVIII)
Charakterystyka merkantylizmu:
- pierwszy samodzielny kierunek w myśli ekonomicznej, skupiający się w całości na zagadnieniach ekonomicznych
-skupienie się na systemy polityki gospodarczej i systemie poglądów ekonomicznych teoretycznie uzasadniających tę politykę
-w okresie odkryć geograficznych i gwałtownego rozwoju wymiany międzynarodowej kupcy byli siłą napędową gospodarki
-wpływ wynalazków na rozwój ekonomiczny Europy(napęd wodny, proch strzelniczy (XIV), kompas(1300 r.), druk (XV), pojawienie się weksli, przekazów, akredytywy, akcji, powstanie giełdy i towarzystwa ubezpieczeń.
-Rozwój przemysłu wydobywczego, górnictwa, hutnictwa, włókiennictwa przemysłu papierniczego, budowa statków. Systemu bankowego.
- rewolucja cen w skutek napływu towarów z nowego świata.
- Wzrost liczby oraz prestiżu kupców i bankierów, powstanie kompanii handlowych
- Posiadanie coraz większych zasobów pieniędzy kruszcowych, bogacenie się, zmieniło obowiązujący dotychczas system wartość. – kapitalistyczne myślenie zastąpiło kanonistyczną ekonomię.
Źródła akumulacji pierwotnej:
- grabież kolonii, nieekwiwalentna wymiana w handlu międzynarodowy, cła, podatki, dług publiczny, konfiskata ziemi kościelnej, rugi chłopskie(pop. W Anglii wyrzucanie chłopów z ziemi, ogradzając ją i przeznaczając na pastwiska dla owiec, które dostarczały surowca dla przemysłu włókienniczego).
Przymus Pracy:
- rozwijał się system nakładczy, zmieniając cechowe rzemiosło na przyszłą manufakturę.
- wzrost zatrudnienia w warstwach rzemieślniczych rzemieślniczych manufakturach
-Prawo o pracy 1562 – regulujące m.in. długość dnia pracy i poziom płac
-Prawo o ubogich 1596 – zmuszające zdrowych włóczęgów do pracy.
- nieludzki wyzysk najemnych robotników (domy pracy)
-idea populacjonizmu – zależność bogactwa kraju od dużej liczby ludności.. nagromadzenia wielkiego kapitału pieniężnego w rękach nielicznej grupy ludzi. Istnienie dużej liczby siły roboczej. Powstanie chłonnych rynków zbytu.
Państwo narodowe:
- ukształtowanie się państwa narodowego będącego formacją kapitalistyczną, który zastąpił feudalizm
- monarcha absolutna będąca przymierzem burżuazji z monarchą przeciwko szlachcie.
- zmiana podejścia do procentu, który przestał być lichwą a kupcy zaczęli się liczyć w państwie
Reformacja:
-ruch religijny, który zerwał z wychwalaniem ubóstwa, a nakazywał służyć Bogu poprzez wykorzystywanie otrzymanych od niego talentów, poprzez swoją pracę.
- człowiek bogaty zyskał opinię zdolnego i przedsiębiorczego
- usankcjonowanie pobierania procentu, traktowanie pieniądza jako zwykłego towaru (kalwinizm)
- szerzenie się protestantyzmu (Marcin Luter, Jan Kalwin)
- Potępiano wiarę w dogmaty i bogactwo kościoła. Zwalczano odpusty
- wystąpienie kontrreformacji w wielu krajach spowodowało odejście od protestantyzmu
Odrodzenie:
-odejście od feudalizmu
- nauka oparta na doświadczeniu i na eksperymencie zamiast na dogmatach
- problemy życia doczesnego osunęły na bok zainteresowanie sprawami religii i życia wiecznego
- Człowiek i jego życie na ziemi – głównym tematem analiz.
- dotychczasowa wiedza o zjawiskach gospodarczy i ekonomicznych okazywała się niewystarczająca, merkantylizm zainicjował powstanie bogatej literatury ekonomicznej, poświęconej wyłącznie sprawom gospodarczym
Metoda Badawcza:
-ujmowanie zjawisk ekonomicznych w formie dostrzegalnej na zewnątrz
- poprzestano na obserwacji zjawisk, nie wnikając w jego istotę
- dojście do wniosku, że źródłem bogactwa jest cyrkulacja kapitału handlowego, handlowego strefa cyrkulacji jest warościotwórcza.
- posługiwanie się metodą opisową
Etapy Merkantylizmu:
- I etap – Merkantylizm wczesny – monetaryzm, bulionizm
- II etap – Merkantylizm właściwy – system manufakturowy
Monetaryzm – Praca T. Muna
- Bogactwo Kraju zależy od ilości posiadanych kruszców (złota i srebra), najważniejszą rzeczą było utrzymanie dodatniego salda bilansu pieniężnego.
- występowanie w wielu krajach zakazu wywozu za granicę.
- kruszcowa teoria pieniądza – wartość pieniądza określa ilość zawartego w nim kruszcu.
- funkcje pieniądza – miernik wartości, środek gromadzenia skarbu, funkcja tezauryzacyjna oraz środek wymiany międzynarodowej.
- źródłem zysku jest nieekwiwalentna wymiana. – sprzedaje się drożej a kupuje taniej.
- istnienie produkcji proeksportowej(subwencje eksportowe i ulgi) i antyimportowej(bariery celne i zakaz przywozu)
- prymat produkcji przemysłowej nad rolniczą dla uzyskania bogactwa kraju.
Merkantylizm właściwy:
- zrozumiano, że polityka monetaryzmu hamuje rozwój wymiany międzynarodowej
- odejście od sztywnej zasady bilansu pieniężnego w kierunku aktywizacji bilansu handlowego(produkcji).
- Zwrócenie uwagi na rolę reeksportu w h.z. (T. Mun)
- Protekcjonizm celny chronił krajowy rynek przez zagranicznymi towarami
- liczne kampanie handlowe nabywały uprawnienia monopolowe eliminując w ten sposób konkurencję.
- interwencjonizm a zwłaszcza protekcjonizm był charakterystyczną cechą merkantylizmu. Autarkia była celem.
Teoria Płacy:
- dążono do przyrostu ludności aby zwiększyć podaż siły roboczej, co z kolei obniżało cenę pracy, czyli płacy.
- ochrona pracodawcy, która sprzyja akumulacji kapitału.
- Przepisy prawne określały płacę maksymalną.
- płaca robocza kształtowała się na poziomie minimum kosztów utrzymania robotnika.
Merkantylizm hiszpańsko-portugalski
-klasyczny monetaryzm
-duże nasilenie rewolucji cen
-kruszec wyłącznym bogactwem narodu
-obieg pieniądza podlegał reglamentacji, wywóz był zabronionych,
- starano prowadzić politykę autarkiczną.
- mając duże zapasy kruszcu nie rozwijano własnej produkcji w wyniku czego nastąpił upadek gospodarczy
Merkantylizm holenderski
- polegał na handlu morskim, monopol.
- wolny handel, cła są przeszkodą w ekspansji handlowej, późniejsza zmiana wprowadzająca zakaz importu
- wyzwolenie Holandii spod panowania hiszpańskiego i wojny Anglią, które podkopały hegemonię na morzu i spowodowały stopniowy upadek na morzu.
Merkantylizm francuski
I etap – Jean Bidon
II etap – Jean Baptista Colbert
- colbertyzm (Jean Baptista Colbert(1619-1683) – stworzył on system polityki gospodarczej, rozwinął system podatków pośrednich obciążających ludność miejską. Popierał zakładanie manufaktur produkujących towary na dwór Ludwika XIV oraz broń dla wojska. Wprowadził wiele barier celnych i zakazów importowych.
Merkantylizm włoski
I etap- Gaspare Scaruffi
I etap – Geminiano Montanari
- rozwijał się warunkach ciężkich warunkach spowodowanych upadkiem republik włoskich
- znaczenie Morza śródziemnego straciło na znaczeniu w okresie odkryć geograficznych
Merkantylizm rosyjski
- charakter merkantylizmu produkcyjnego (podobnie jak Francja)
- rozwój manufaktur i rzemiosła
- największy rozwój nastąpił za panowania cara Piotra Wielkiego
Merkantylizm niemiecki
I etap - Joann Joachim Becher
II etap – Johnann Heinrich von Justi
- kameralistyka – ekonomiczno-społeczny kierunek typowy dla państw zacofanych gospodarczo.
- rozbicie na wiele niezależnych państw i państewek.
- głównym problemem w literaturze byłą kwestia podatków dla zapewnienia środków pieniężnych administracji państwowej oraz metody podniesienia gospodarki niemieckiej
Merkantylizm polski
I etap – Mikołaj Kopernik, Andrzej Frycz-Modrzejewski, Andrzej Maksymilian Fredro
II etap – Józef Wybicki, Jan Ferdynand Nax
- miał charakter szlachecki, a nie mieszczańsko-kupiecki dlatego nie stworzył wielkich kampanii ani nie rozwinął nowoczesnego przemysłu.
- nastawiony był na eksport zbóż i rozwój rolnictwa, podniesienie pieniądza.
- brak silnie scentralizowanej władzy uniemożliwił nowoczesny rozwój gospodarki
Merkantylizm angielski
I etap – John Hales
II etap – Thomas Mun, Josiah Child
-najbardziej dojrzała formą merkantylizmu europejskiego. Nosił nazwę handlowo-wszechstronnego
- rozwinęły się dwa etapy tego kierunku
-akt nawigacyjny - żegluga przybrzeżna i stosunki z koloniami są wyłącznym przywilejem Anglii.
Cechy merkantylizmu:
- Pieniądz kruszcowy utożsamiany z bogactwem
- źródłem wartości jest strefa cyrkulacji
- handel zagraniczny jest wartościotwórczy, handel wewnętrzny nie
- dominującą rolę odgrywa kapitał handlowy, nie przemysłowy
- interwencjonizm państwowy, protekcjonizm jest świadomym narzędziem polityki gospodarczej
- narodowe cechy merkantylizmu
Krytycy Merkantylizmu:
-nurt krytyki merkantylizmu najwyraźniej się zaznaczył w Anglii pod koniec XVII i XVIII w.
-Stał się pomostem pomiędzy merkantylizmem a ekonomią klasyczną
- uciążliwa polityka interwencjonizmu
Nicolas Bardon (1640-1698)
- występował przeciwko reglamentacji i ograniczeniom, domagając się większej swobody życia gospodarczego
- popierał modę, która nakręcała koniunkturę
- dominująca gałąź wytwórcza – budownictwo
- populacjonizm
- nominalistyczna teoria pieniądza (wartość pieniądza wynika z mocy przepisu prawnego), nie utożsamiał pieniądza z bogactwem, był zwolennikiem pieniądza papierowego i kredytowego.
- domagał się obniżenia stopy procentowej, która była jego zdaniem za wysoka i hamowała rozwój wytwórczości i handlu
Wiliam Petty (1623-1687)
-Coś nie coś o pieniądzu – 1862.
-posługiwał się metodą przyczynowo skutkową. Eksperyment zastąpił statystyką.
- nie utożsamiał pieniądza z bogactwem. Pieniądz traktował jako środek obiegowy i dlatego ciągły wzrost pieniądza w obiegu traktował jako szkodliwy.
- wartościotwórcza rola pracy.
- wyróżniał 4 czynniki pracy : pracę, ziemię, kunszty i zasoby.
- Ziemia jest matką, a praca ojcem wszelkiego bogactwa. Jednak nie każda praca jest wartościotwórcza, tylko taka praca, która przyczyniała się do wydobycia kruszców szlachetnych lub taka, w wyniku której powstawał produkt wymieniany następnie na rynku na kruszec byłą pracą wartościotwórczą.
Merkantylista – płaca powinna być wyznaczana przez państwo i niska. Handel zagraniczny tworzy bogactwo, a handel wew. Nie. Interwencjonizm państwowy. Populacjonizm.
John Locke (1632-1704)
-twórca angielskiej filozofii empirycznej, zwolennik indywidualizmu i liberalizmu, opowiadał się za wolnością gospodarczą.
-miernikiem wartości jest praca, która jest źródłem własności prywatnej
-stopa procentowa uzależniona od ilości pieniądza w obiegu
John Law (1671-1729)
- rozwój gospodarczy kraju zależy od dopasowania ilości pieniądza w obiegu do popytu – wartość wtedy jest stała. Ponieważ pieniądz kruszcowy nie spełniał tego warunku, należało go porzucić na rzecz pieniądza papierowego opartego na ziemi (pieniądz rentowy) – zrezygnował z tego na rzecz kredytu państwa.
- eksperyment Law’a : w 1716 r. Law założył w Paryżu bank z prawem emisji not wymienialnych na kruszce w stałym stosunku. Dudlmy 1718 r. został upaństwowiony i zmienił nazwę na Bank Królewski i emitował noty wymienialne na monetę obiegową. Law założył też zachodnią kompanię Mississippi, mającą monopol w handlu z koloniami Francji a Ameryce Pn. i mającą eksploatować bogactwa naturalne tych kolonii. Kompanię finansował Bank Królewski. Okazało się, że kompania nie przyniosła spodziewanych zysków. Paryż obiegła plotka o jej upadku, co spowodowało masową realizację jej akcji. B.K. skupując akcje zwiększał emisję not, co z kolei doprowadziło do ich deprecjacji. Bank upadł w 1920 r. Deficyt Francji wzrósł z 2 na 3 mld liwrów
Dudley North (1641-1691)
- podważył teorię dodatniego salda bilansu handlowego. Nie zgodził się ze stwierdzeniem, że zysk jednego kraju płynie ze straty drugiego. Kruszec nie bym według niego bogactwem.
- dobrobyt społeczny powinien być celem polityki gospodarczej.
-traktował gospodarkę światową jako jeden wielki rynek zbytu.
- był przeciwny cłom, zakazom i protekcjonizmowi
- głosił hasła wolnego handlu i wolności gospodarczej.
-Interes jednostki jest zbieżny z interesem całego społeczeństwa. Teza ta legła u podstaw późniejszego indywidualizmu gospodarczego, dając początek ideom liberalnym
- swobodne kształtowanie się stopy procentowej, powinna zależeć tylko od podaży i popytu na kapitał.
Dawid Hume (1711-1776)
-obalił tezę dodatniego sala bilansu płatniczego, stwierdził że w długim okresie bilans wyrównuję się, zaś w krótkim dodatnie saldo działa korzystnie na gospodarkę, pobudzając działalność przedsiębiorcy.
- nadmierna ilość pieniądza w obiegu grozi inflacją, która pociąga za sobą zubożenia społeczeństwa i niszczenie kapitału rzeczowego. Powolna inflacja pobudza gospodarkę.
- zwolennik manufaktur nie opartych na przymusie pracy, a na ekonomicznej motywacji do pracy
-zwolennik wolnego handlu
Ilościowa teoria pieniądza:
-odróżniał pieniądz od kapitału, krytykując utożsamianie pieniądza z bogactwem. Kapitałem są tylko dobra rzeczowe.
-procent zależał od ilości kapitałów rzeczowych a nie od pieniądza
-badał zjawisko rewolucji cen. Doszedł do błędnego wniosku, że spadek siły nabywcze kruszcu i wzrost cen towarów spowodowany był wzrostem ilości środków obiegu. Zakładał że :
- ceny towarów w kraju wyznaczone są przez ilość pieniądza
- pieniądz w obiegu reprezentuje wszystkie towary w kraju; jeśli wzrasta jego ilość, na jednostkę przypada mniej towarów i ceny rosną
- jeśli rośnie ilość towarów, spada ich cena, rośnie wartość jednostki pieniądza; wzrost lub spadek cen niczego nie zmienia w kraju oprócz samych cen, bo cena jest tylko znakiem rachunkowym
Mylił tu pieniądza rachunkowy ze środkiem obiegu. Błędnie więc założył, że wzrost lub spadek cen zależą od ilości pieniądza w obiegu, co stanowi rdzeń ilościowej teorii pieniądza
Podsumowanie dorobku krytyków merkantylizmu:
- przestano utożsamiać pieniądz z bogactwem
- dopuszczono możliwość emisji pieniądza papierowego
- obalono teorię dodatniego bilansu płatniczego
- krytykowano interwencjonizm i protekcjonizm celny
- opowiadano się za wolnym handlem
- zwrócono uwagę na warosciowotwórczą rolę pracy w rozwoju gospodarczym
- podkreślano konieczność swobodnego ustalania się stopy procentowej.
...
aisza24