Ozeasz, Joel, Amos, Abdiasz, Jonasz, Micheasz, Nahum, Habakuk, Sofiniasz, Aggeusz, Zachariasz, Malachiasz.
W Biblii hebrajskiej księgi tych proroków były razem połączone, może ze względów liturgicznych. Rękopisy z Qumran i Masadu potwierdzały tę opinię.
Nazwę prorocy mniejsi użył pierwszy św. Augustyn. Zdaniem św. Hieronima słowo „mniejsi” nie oznacza mniejszej wartości tych ksiąg, ale ich objętość.
Czas powstania zbioru ksiąg proroków mniejszych.
Pierwsza wyraźna wzmianka o zbiorze 12 proroków pochodzi z ok. 200 r. BC (Syr 49,10). Zdaniem egzegetów połączenie tych ksiąg dokonało się wcześniej. Według 2 Mch 2,13 zbioru dokonał Nechemiasz. Być może już przed niewolą babilońską istniał niekompletny zbiór proroków mniejszych, po niewoli zaś dołączono pisma późniejszych proroków mniejszych. Hipotetycznie przyjmujemy, że z okresu izraelskiego, do zburzenia Samarii w 722r., pochodzą utwory Amosa i Ozeasza; z okresu judzkiego, do zburzenia Jerozolimy 587 r., pochodzą dzieła Nahuma i Habakuka oraz Sofroniasza. Pozostałe utwory pochodzą z czasów po niewoli babilońskiej. Trudno ustalić czas powstania Joela, Abdiasza i Donasza, księgi te nie zawierają bowiem żadnych danych historycznych.
Cały ten zbiór mógł już istnieć pod koniec IV w. BC, nie później jednak niż w II w.BC. Tekst księgi proroków mniejszych zachował się w licznych przekładach, m.in. w greckim (LXX), aramejskim (Targumy), łaciński przekład z IV w. – św. Hieronima.
3
Werset pierwszy zawiera dane historyczne, jakoby prorok działał w czasach 4 królów judzkich: Ozjasza, Jotama, Achaza i Ezechiasza oraz za czasów króla izraelskiego Jerobama II. Historycy dopatruję się jednak nieścisłości, gdyż Jerobam II nie był współczesny Achazowii Ezechiaszowi, zmarł wcześniej. Ozeasz był zapewne świadkiem wojny syroefraimskiej w 734 r. (Oz 5,8-6,6). Natomiast nie wiadomo czy dożył upadku Samarii, bo nie ma wyraźnych wzmianek w Księdze. Na podstawie tych i innych danych, egzegeci sądzą, że Ozeasz działał w latach 750–725 r. BC. Prorok pochodził z Królestwa Północnego (Oz 1,2), czyli Izraelskiego.
Księgę cechuje piękny język, pełen porównań i przenośni. Prorok nie należał do stanu kapłańskiego, był członkiem zrzeszenia proroków. Księga zawiera niewiele danych bibliograficznych, można sądzić jednak, że prorok pochodził ze wsi, pracował na roli (Oz 9,2; 13,3)
Treść Ozeasza
Pierwsze 3 rozdziały to opis przeżyć osobistych i dzieje symbolicznego małżeństwa z niewiastą cudzołożną imienia – Gomar. Niewiasta zrodziła troje dzieci, którym nadał Ozeasz symboliczne imiona.
Rozdział 2 – traktuje o wypowiedzi Boga pod adresem Izraela;
Rozdział 4,1 – 9,9 – tekst zawiera mowy na temat przewinień, grzechów i kary za nie, chodzi o bałwochwalstwo i wykroczenia polityczne. Ozeasz stwierdza ogólny upadek, potępia szerzące się niegodziwości;
Rozdział 5,1 – 7 – krytyka kapłanów;
Rozdział 9,10–14,10 – zawieraj mowy i poematy. Prorok piętnuje dawne przewinienia Izraela, są nimi odstępstwo od jedynego Boga, pójście za innymi bogami, szczególnie za Baalem (Lb 25).
Ozeasz przypomina w rozdziale 9,15–17 dawne odstępstwo w Gilgal. Upomina lud za jego ciągłą nieprawość i grozi surową karą (Oz 13,12-14,1);
Przy końcu Księgi 14, 2-9 jest wezwanie do powrotu do Pana i nawrócenia;
Tekst 14, 10 jest to swoiste podsumowanie całej Księgi.
Teologia Ozeasza
Określenia Boga
Ozeasz w swym dziele poświęca wiele miejsca Bogu. Na określenie Boga używa kilkadziesiąt razy :
- Jahwe (ok. 45x)
- Elohim (ok. 26x)
Tylko Bóg może być przedmiotem kultu ze strony narodu, bo z nim Pan Bóg zawarł przymierze. Bóg przedstawiony jest jako wybawiciel o grożących niebezpieczeństw (Oz 12, 14-15). Ozeasz traktuje o Bogu, który objawił się w historii wybranego narodu. Prorok używa tu takich określeń, jak: Jahwe jest twoim Bogiem (Oz 12,10), Jahwe jest waszym Bogiem (Oz 3,5;7,10), co wskazuje na bliskość i więź. Jahwe nie tylko objawił się Narodowi, ale jest jego sędzią (Oz 4,1;12,3). Wyrazem zagniewania Bożego ze względu na niewdzięcznych Izraelitów są surowe kary, łącznie z pozbawieniem ojczyzny, wolności, możliwości oddawania czci w miejscu świętym. Ponad to Ozeasz przedstawia Boga jako nieskończoną świętość. Bóg przeciwstawiony jest człowiekowi, sprawcy grzechu (Oz 11,9).Bóg gniewa się à antropopatyzm – przeniesienie uczuć autorów na Boga.
Jahwe jest ściśle związany ze swoim narodem. Prorok rzadko posługuje się terminem „przymierze” (hebr.berit, gr.diateke), raczej używa alegorycznego sposobu ukazania tego związku za pomocą obrazu małżeństwa. Jahwe jest mężem Izraela, a Izrael małżonką Jahwe.. Jahwe wybrał sobie Izraela jeszcze w niewoli egipskiej (Oz 9,10;11,1). I jako bogaty małżonek obdarzył swą żonę niezliczonymi darami (Oz 10,1). Po krótkim okresie wierności (Oz 2,17;6,5), małżonka weszła na drogę zdrady i niewdzięczności (Oz 4,7;6,7). Ozeasz przypomina Izraelowi szereg win i zbrodni przeciwko Dekalogowi (Oz 4,2), fałsz i kłamstwo (Oz 7,1), cudzołóstwo, kradzież, wojny bratobójcze z winy królów (Oz 5,10). Prorok karci Izraelitów za nierząd sakralny (Oz 4,13-14) i ubóstwianie cielców w Samarii i Betel. Jahwe został zdradzony przez małżonkę, której udzielił wiele darów, którą ukochał, stąd jest pełen goryczy. W całym dziele można zauważyć duży ładunek uczuciowy, począwszy od miłości aż do groźb i gniewu. Dopiero pod koniec Księgi pojawiają się akcenty pojednania i nadziei.
Przymierze i warunki jego utrzymania
Przymierze jest wynikiem łaski Bożej. Wyboru dokonał sam Pan, bez jakiejkolwiek zasługi ze strony narodu. Gdy Izrael zaczął błądzić, Bóg czynił wysiłki, aby go odwieść ze złej drogi (Oz 2,8). Środkiem zapobiegawczym przeciwko złemu postępowaniu zdaniem proroka ma być kara. Jahwe postanawia pozbawić Naród wybrany wolności politycznej Tekst Oz 11,1-4 wskazuje jednak na miłosierdzie i miłość Bożą (por. Rz 9,25). Bóg jest łaskawy i przychodzi człowiekowi z pomocą. Przymierze zostało zerwane, bo zabrakło podstawowych wartości etycznych, są nimi poznanie Boga (Oz 4,1), rozumiane w sensie etycznym, miłość i życzliwość wobec Pana, sprawiedliwość (Oz 2,21;10,12), na mocy której naród powinien okazywać posłuszeństwo przykazaniom i wierność wobec jedynego, prawdziwego Boga.
Pomimo ludzkich grzechów Bóg przeprowadzi swój plan zbawczy. Zerwana więź z Bogiem zostanie przywrócona. Wzajemne kontakty z braćmi będą nacechowane miłością (Oz 2,1-3). Kiedy ma to nastąpić Ozeasz nie podaje. Ale jest pewne, że Naród kiedyś „ponownie” pozna Boga, już nie wróci do kultu Baala. Nastąpią nowe zaślubiny, tym razem trwałe i wieczne. Między ludźmi zapanuje zgoda i pokój. Obfitość urodzajów będzie dowodem szczególnego błogosławieństwa i łaski. Wtedy Pan, wprawdzie ukarze Izraelitów, pozbawiając ich królów i kapłanów, ale potem nawrócą się i pod wodzą Dawida będą szukać Pana. Nastąpi to za dni ostatcznych (Oz 3,4-5). Po licznych doświadczeniach czeka Izraelitów radosne życie, radosna przyszłość (Oz 14,5-9). Ozeasz zapowiada zatem, w dalekiej perspektywie, szczęśliwą przyszłość. Wtedy nastanie nowe przymierze oraz wieczne zaślubiny Jahwe z Narodem Wybranym. I w tym nowym przymierzy zapanuje sprawiedliwość, miłość i poznanie Pana.
Joel – hebr. – „Jahwe jest Bogiem”. Jest imieniem własny, które występuje dość często w Starym Testamencie. Imiona miały charakter teoforyczny, czyli coś zawierały w sobie. Na podstawie księgi nie wiemy nic o osobie, życiu i działalności proroka. Prawdopodobnie pochodził z Judei, a być może mieszkał w samej Jerozolimie (Jl 2,1;2,9). Nic nie wskazuje na to, że był kapłanem. Trudno ustalić czas napisania księgi, gdyż brak jest aluzji do wypadków historycznych czy wydarzeń religijnych. Z dużym prawdopodobieństwem można wskazać na lata 450 do roku 100 r BC, kiedy to pamiętano klęski i upokorzenia niewoli oraz odnowa religii się dokonywała.
Główne idee dzieła:
1. Kult Boży
Prorocy zwalczali przed niewola bałwochwalstwo i oczyszczali kult Jednego Boga z obcych naleciałości. Księga Joela nie zawiera podobnych tendencji, kultowi nie zagraża żadne niebezpieczeństwo bałwochwalstwa. Przed niewolą prorocy zwalczali wszelkie zewnętrzne formy pozbawione ducha. Natomiast Joel ujmuje kult od strony pozytywnej. Ponad to, przed niewola kultem, sprawą przewodzenia narodowi zajmowały się różne stany na przemian – królowie, kapłani, prorocy. Za czasów Joela poszczególne funkcje są wyraźnie oddzielone. Kultem zajmują się kapłani, natomiast kierowaniem narodu tzw. starcy. Joel wzywa kapłanów do służby ołtarza (Jl 1,13-14;2,16-17)
2. Dzień Jahwe ( Dzień Pański)
Dzień Jahwe – wyrażenie to występuje również u innych proroków. Przed niewolą oznacza przede wszystkim groźbę pod adresem Izraela za odstępstwo od Pana (Am 5,18). Na drugim planie Dnia Pańskiego jawią się poganie, dla których ów dzień stanie się karą bądź źródłem błogosławieństw. Po 586r. Dzień Pański jest korzystny dla Izraela, a groźby sąskierowne do narodów pogańskich. Według Joela Dzień Pański będzie karą dla ciemięzców, a ocaleniem dla tych, którzy wzywają imienia Pańskiego(Jl 3,5).
Treść Księgi Joela
Można podzielić na dwie części :
Prorok zachęca do pokuty i modlitwy. Odpowiedzią Pana na modlitwę jest ustanie plagi szarańczy. U końca księgo pojawia się wezwanie do radości (Jl2,21-22) i zapowiedź Nowego Przymierza (Jl2,23-27).
Prorok zapowiada Dzień Pański, ocalenie i błogosławieństwo, które stanie się udziałem Judy. Nowy Testament wiele razy cytuje Joela ( Rz 10,13;Ap 9,2; Ap14,14-18; Dz 2,17-21 – por. Jl 3,1-5.
Teologia Joela
Prorok wiele miejsca poświęca Bogu. Według Joela Jahwe jest Bogiem jest Wszechmogącym (Jl 1,15), który jest najwyższym sędzią wobec Izraela (Jl 2,2) i innych narodów (Jl 4,2). Chociaż Bóg jest sędzią to okazuje swoje miłosierdzie (Jl 2,18-19). Joel ukazuje Boga jako miłosiernego Ojca, który wiernie spełnia obietnice (Jl 3,1-5), mimo niewierności ludu. Pan nie jest głuchy na modlitwę, ale przebacza. Bóg jest wspomożycielem uciśnionych i za wyrządzone krzywdy będzie karał (Jl 4,3-8). Bóg Joela jest źródłem radości (Jl2, 41). Jest wiele określeń na radość
Inny temat teologiczny rozwinięty w księdze to modlitwa i pokuta. Joel akcentuje szczególnie problem modlitwy przebłagalnej. Pokuta polega na umartwianiu, poście i odwróceniu się od zła (Jl 1,12-14). W pokucie za grzech powinien brać udział cały naród i wszyscy jego mieszkańcy. Główną rolę w powszechnym przebłaganiu Boga powinni odegrać kapłani, którzy w Świątyni przed Świętym Przybytkiem mieli przepraszać Boga za winy swoje i narodu.
Kolejnym tematem jest relacja Jahwe względem Izraela. W świetle proroctwa Joela naród jest własnością Pana (segula Jahwe). Naród określany jest jako Synowie Syjonu (Jl 2,23). Prorok nie nazywa relacji Boga do narodu przymierzem, ale z treści wynika, że naród ściśle do Boga należy.
Postawę Joela wobec innych narodów cechuje pewna nieprzychylność. Wszystko, co złe pochodzi od pogan, którzy są źródłem smutku i motywem zachęcającym do pokuty (Jl 2,17). W perspektywie eschatologicznej zapowiada pełną sprawiedliwość, narody zostaną skazane na zagładę.
W księdze można znaleźć niewyraźne...
zbyszekg4