PROGRAM TERAPII GŁOSKI [š] – ćwiczenia artykulacyjne
1. Ćwiczenia artykulacyjne
Prezentacja wyrazu podstawowego: szafa
Wyraz podstawowy „szafa” jest słowem pochodzącym z najbliższego otoczenia dziecka. Jest wyrazem dwusylabowym, nieabstrakcyjnym, prostym artykulacyjnie. Głoska [š] występuje w nagłosie.
Charakterystyka głoski [š]
Głoska [š] jest spółgłoską przedniojęzykowo-dziąsłową, szczelinową, bezdźwięczną. Dla wymówienia poprawnej głoski [š] język bokami musi się zwierać z dziąsłami, zaś przednią częścią (apeksem i preadorsum) zbliżać się do dziąseł, tworząc łyżkowatą szczelinę. Szczelina dla artykulacji [š] musi być szersza od szczeliny potrzebnej do artykulacji [s], [ś]. Trące o ścianki artykulatorów powietrze wydaje dźwięk przypominający szum drzew. Podniebienie miękkie przywiera do tylnej ścianki jamy gardłowej. Głoska [š] jest więc głoską ustną. Wiązadła głosowe nie drgają. Mamy do czynienia z głoską bezdźwięczną. Wargi są wysunięte do przodu, ale znacznie mniej niż w czasie artykulacji [u], są zaokrąglone.[1]
Głoska [š] należy do głosek detalizowanych. Określenie dentalizowane oznacza, że głoski są realizowane ze znacznym zbliżeniem górnych i dolnych zębów. Wyróżniamy ich trzy szeregi: szereg I ciszący, tj. [ś], [ź], [ć], [з]; II – syczący, tj. [s], [z], [c], [з]; III – szumiący, tj. [š], [ž], [č], [з]. Najczęściej spotykamy wadliwą realizację głosek sz, ż, cz, dż, które są wymawiane jak [s], [z], [c], [з] lub [ś], [ź], [ć], [з][2]
Głoska [š] pojawia się zwykle około 4-5 roku życia.
Schemat głoski [š] wg M. Abińskiego[3]
Wywołanie głoski [š]
I sposób
Wzorowy układ języka i warg pokazujemy w lustrze. Następnie polecamy dziecku zrobić to samo, tzn. unieść język za górne żeby, zęby zewrzeć i wargi lekko wysunąć do przodu. W takim układzie polecamy dziecku wymawiać [š]. Jeżeli dziecko nie wyczuwa położenia języka, stosujemy uczulanie miejsc artykulacyjnych. W tym celu trzeba dotknąć czubek języka i miejsce za wałkiem dziąsłowym zimną metalową szpatułką, trzonkiem zimnej łyżeczki lub zmoczoną watką owiniętą na watotrzymaczu lub druciku (najlepiej na metalowym szydełku – tępą stroną). W trudnych przypadkach pomagamy dziecku unosząc szpatułką język za górne zęby. Zęby zbliżamy i wargi lekko wysuwamy do przodu poprzez symetryczne naciśnięcie policzków.[4]
II sposób
Stopniowe unoszenie czubka języka do dziąseł podczas długiego s przekształca je w spółgłoskę [š].[5]
III sposób
Etap wywołania głoski poprzedzamy ćwiczeniami w szerokim ułożeniu języka, np. żucie brzegów języka włożonych między zęby trzonowe, unoszenie i opuszczanie przedniej i środkowej części języka, podczas gdy jego brzegi ujęte są między zęby trzonowe.
Po wyćwiczeniu umiejętności szerokiego ułożenia języka prosi się dziecko o to, by w trakcie dmuchania przesuwało tzw. szeroki język w głąb jamy ustnej, z jednoczesnym oblizywaniem wargi, potem zębów aż do wałka dziąsłowego (w tym miejscu powinna się pojawić głoska [š], gdyż jest to właściwe miejsce jej artykulacji. Po uzyskaniu głoski [š] pozostałe trzy głoski wywołuje się metodą pokazu prawidłowego układu artykulacyjnego.[6]
Etap utrwalania głoski [š] w izolacji
v Zabawa w „szumiący las”
Dziecko stoi, nabiera nosem powietrze i wypuszcza je podczas artykulacji „szszsz”. Przypominamy o dokładnym ułożeniu warg w „ryjek” i języka za górnymi zębami. Dziecko wykonuje ruchy rękami nad głową. Ruchy palców symbolizują poruszanie się liści.
Dziecko otrzymuje gazety i podczas ćwiczenia gniecie je w kulkę, jedną bądź dwiema rękami (ćwiczenia manualne).
v Zabawa „Król Wiatrów”[7]
Podczas opowiadania dziecko z berłem chodzi wokół Sali i naśladuje szum wiatru. Naśladując szum wiatru stosuje różne natężenie głosu przy wymawianiu głoski [š].
Na ogromnej górze mieszkał Król Wiatrów. Na wiosnę zlatywał z góry i szumiał łagodnie [ššš], by nie postrącać płatków z kwitnących drzew. W lesie najczęściej leżał na swym łożu i obserwował bawiące się dzieci. Szumiał tylko wtedy, gdy chmury zbierały się nad placem zabaw, by je rozpędzić lub wówczas, gdy słońce za mocno piekło i dzieciom było bardzo gorąco; wtedy też szumiał lekko: [ššš]. Gdy nadchodziła jesień, przeganiał czarne, kłębiące się listopadowe chmury, szumiąc groźnie: [ššš]. Najwięcej jednak hulało świecie podczas mroźnych, srogich zim i wołał: [ššš]. Zaglądał przy tym do okien, by zobaczyć, jak bawią się dzieci w domach i przedszkolach, stukać w okienka, jakby wywołując je na dwór. Ale dzieci wolały zostać w ciepłym pokoju i tylko przez szybę przyglądać się tańcom Król Wiatrów.
Utrwalenie głoski [š] w sylabach
Zestaw sylab do ćwiczeń:
sza szo sze szu szy
asza aszo asze aszu aszy
osza oszo osze oszu oszy
esza eszo esze eszu eszy
usza uszo usze uszu uszy
asz osz esz usz ysz
Ćwiczenie 1
Każdą głoskę wymawiaj najpierw oddzielnie, a potem łącznie z innymi, tworząc sylabę. Łącz paluszkiem głoskę [š] z samogłoską, tworząc sylabę.[8]
sz a
sz o
sz u
sz y
Ćwiczenie 2
Odczytaj sylabę z „suwaka”
a
o
e
u
y
sz
Ćwiczenie 3
Utwórz sylabę dopisując dowolną samogłoskę, odczytaj ją.
sz_ _sz _sz_
Utrwalanie głoski [š] w wyrazach – w nagłosie
Odczytaj głośno wyrazy. Połącz strzałką obrazek z właściwym wyrazem.
szata
szalik
szyba
szybowiec
szachy
szuflada
Utwórz wyrazy i odczytaj
fa
sza
ta
Połącz właściwe sylaby. Odczytaj wyrazy i napisz je w liniach.
szo
na
szy
szyn
ka
fer
Ćwiczenie 4
Posłuchaj zagadki. Co to jest?
1. Chociaż drzwi jak dom posiada
nie ma okien ni komina.
W niej płaszcz wiesza zawsze Adam,
gdy powróci z mamą z kina. (szafa)
2. Do tego służy szyja,
by ją nim w zimę owijać. (szalik)
Utrwalenie głoski [š] w wyrazach – w śródgłosie
Odczytaj głośno wyraz i wykonaj samodzielnie rysunek w zeszycie. Logopeda pomaga dziecku.
zeszyt
koszyk
...
ev.n