słownik socjologiczny Sztompka.doc

ADAPTACJA INNOWACJI: trwałe zakorzenienie się innowacji w systemie normatywnym, prze­rodzenie się tego, co kiedyś było zerwaniem z konwencją, w nową konwencję, tego, co było odrzuceniem tradycji, w nową tradycję, tego, co było aktem nonkonformizmu, w obo­wiązującą regułę postępowania.

AKULTURACJA ANTYCYPUJĄCA: dostosowywanie lokalnych instytucji, organizacji, usług, dóbr konsumpcyjnych do spodziewanych oczekiwań zagranicznych turystów, przedsiębiorców lub inwestorów.

AKULTURACJA: proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, którą nabyła przez wycho­wanie (socjalizację).

AKUMULACJA PRZEWAG I UPOŚLEDZENIA: tendencja do podwyższania raz osiągniętej wy­ższej pozycji społecznej oraz przeciwnie - do pogłębiania się degradacji, gdy spadło się na pozycje niskie.

ALOKACJA CZASU: przeznaczenie pewnych okresów dnia, tygodnia czy roku na czynności okre­ślonego typu, co wynikać może z konwencjonalnych zwyczajów (np. lunch w południe) lub przyrodniczych konieczności (siewy wiosną).

AMALGAMACJA KULTUROWA: mieszanie się elementów kulturowych pochodzących z różnych kultur, prowadzące do wytworzenia się swoistego nowego systemu kulturowego.

AMALGAMAGA KULTUROWA: dialog i wymiana między kulturami centrum i peryferii; selek­tywna modyfikacja kultury centrum przez wpływ reinterpretacji dokonanej w społeczno­ściach peryferyjnych, a równocześnie stymulowanie i ożywianie pewnych utajonych warto­ści kultur lokalnych przez wpływ kultury centrum.

AMBIWALENCJA NORMY: rozbieżność oczekiwań dyktowanych przez pojedynczą normę.

AMBIWALENCJA ZMIANY: równoczesne powodowanie przez zmiany społeczne efektów pozy­tywnych i negatywnych.

AN0MIA: stan chaosu wśród norm i wartości, zanik jednoznacznych drogowskazów postępo­wania.

ANARCHIZM: odrzucenie czyichkolwiek uprawnień do podejmowania wiążących dla innych decyzji.

ANOMIA SUKCESU: Zaburzenie rutynowych sposobów postępowania, skali oczekiwań i aspiracji, wzorów konsumpcji - przez nagłe wzbogacenie się.

ANTYNATURALIZM: pogląd o zasadniczej odmienności rzeczywistości przyrodniczej i społecznej.

ANTYNOMIA NORMATYWNA: odmienna, a nawet przeciwstawna regulacja tej samej kwestii przez różne podsystemy normatywne (np. prawo inaczej niż moralność) lub przez różne normy w ramach tego samego podsystemu.

ANTYPOZYTYWIZM: pogląd o konieczności wypracowania w naukach społecznych zupełnie swoistych procedur i metod badawczych, odmiennych od tych, które stosują nauki przyrodnicze.

ARENA ZEWNĘTRZNA: kraje będące pod wpływem pośrednim światowego systemu kapitali­stycznego, choć nominalnie posiadające ustrój inny od kapitalistycznego.

ARTYKULACJA STRUKTURY IDEALNEJ: powstawanie i zakorzenianie się standardowych prze­konań, poglądów, idei, mitów, stereotypów.

ASYMILACJA: roztopienie się mniejszości etnicznej czy rasowej w grupie większościowej i tym samym uzyskanie pełnej partycypacji w jej szansach życiowych.

ASYNCHRONIA NORMATYWNA: koegzystencja norm i wartości pochodzących z różnych okre sów historycznych.

ASYNCHRONIA ROZWOJU: sytuacja, w której rozwój różnych fragmentów czy aspektów jedne­go i tego samego systemu społecznego biegnie różnymi torami i w różnym tempie (inaczej - rozwój gospodarki, inaczej - polityki, inaczej - rolnictwa, inaczej - przemysłu, inaczej -religii, inaczej - nauki itp.).

AUTORYTET: władza legitymizowana, czyli akceptowana przez adresatów.

AUTOTELICZNE STOSUNKI SPOŁECZNE: takie, których sens i cel leży w samym obcowaniu partnerów ze sobą, bez względu na jakiekolwiek inne korzyści.

AWANS ZAWODOWY: uzyskanie wyższej pozycji zawodowej (stanowiska) lub wejście do wy­żej cenionej grupy zawodowej niż ta, z którą jest się aktualnie związanym.

BEHAWIORYZM: kierunek postulujący badanie elementarnych zachowań ludzkich jako reakcji na bodźce płynące z otoczenia lub od innych ludzi oraz traktowanie wszelkich złożonych przejawów życia społecznego jako kombinacji zachowań.

BIEGUNOWY MODEL KLAS SPOŁECZNYCH: upraszczający obraz społeczeństwa, w którym wyróżnia się tylko dwie radykalnie przeciwstawne klasy - panującą i podporządkowaną -pomijając wszelkie ugrupowania pośrednie.

BILANS ZAUFANIA: charakterystyczny dla danej jednostki lub instytucji zestaw obiektów, wo­bec których przejawia zaufanie, oraz zestaw podmiotów, które wyrażają zaufanie wobec niej.

BIUROKRACJA: szczególnie dziś rozpowszechniona forma organizacji, mająca realizować najpełniej postulaty instrumentalnej racjonalności, efektywności, bezosobowości - przenikające kulturę nowoczesną.

BUDŻET CZASU: typowy dla danej zbiorowości ilościowy rozkład czasu przeznaczanego na różne funkcje czy udział w różnych kontekstach społecznych (np. na pracę, rozrywkę, na­ukę, życie rodzinne).

BUNT: odrzucenie obowiązujących procedur, z całym bagażem norm i wartości, ale zarazem zaproponowanie procedur alternatywnych: nowych sposobów życia realizujących nowe normy i nowe wartości.

CHARYZMA: szczególne, wyjątkowe talenty, umiejętności, wiedza, konsekwencja w działaniu, siła moralna, moc perswazji itp., które dostrzeżone zostają i zdefiniowane przez zwolenni­ków przywódcy jako niemal ponadludzkie i wymagające pełnego podporządkowania się jego władzy.

CYWILIZACJA „GORĄCA": społeczność, w której reguły kulturowe dopuszczają publiczną ekspresję emocji, a nawet jej wymagają.

CYWILIZACJA „ZIMNA": społeczność, w której reguły kulturowe wymagają opanowania i powściągliwości w publicznym wyrażaniu uczuć.

CYWILIZACJA: zestaw przedmiotów materialnych, idei konstrukcyjnych czy inżynierskich zrealizowanych w tych przedmiotach (a więc inaczej - technologii) oraz umiejętności właściwe­go posługiwania się nimi (kompetencji praktycznych).

CZAS ILOŚCIOWY (inaczej - zewnętrzny): czas konwencjonalny, wyskalowany w sposób narzu­cany przez używane do pomiaru czasu instrumenty - zegary i kalendarze - które pozwalają przypisać danemu momentowi godzinę czy datę, a także określić porównawczo okres trwa­nia, szybkość, interwały, rytm itp. różnych zdarzeń i procesów.

CZAS JAKOŚCIOWY (inaczej - wewnętrzny): ontologicznie zakorzeniony w zjawiskach czy zda­rzeniach okres ich trwania, swoisty rytm czy tempo.

CZŁOWIEK NOWOCZESNY: syndrom osobowościowy uważany za wytwór warunków społecz­nych, jakie stwarza społeczeństwo nowoczesne, a równocześnie za niezbędny czynnik do­brego funkcjonowania takiego społeczeństwa.

CZYNNOŚĆ SPOŁECZNA: działanie celowo adresowane do innych ludzi.

DEFORMACJA KULTUROWA: uproszczenie, zubożenie, a nawet degradacja kultury centrum w toku jej adaptacji przez kraje peryferyjne.

DEGRADACJA ZAWODOWA: przejście na niższą pozycję zawodową (utrata stanowiska) lub podjęcie zawodu niżej cenionego niż aktualnie wykonywany.

DEHUMANIZACJA: utrata cech ludzkich, np. twórczych, czy prospołecznych nastawień w wyni­ku nieludzkich społecznych warunków egzystencji.

DEKONSTRUKCJA GRUPY: proces rozpadu grupy przez stopniowe zanikanie więzi społecznych.

DETERMINACJA STRUKTURALNA: ograniczający i wspomagający wpływ struktur rozmaitego rodzaju na działania podejmowane przez członków społeczeństwa.

DETERMINACJA STRUKTURALNA: ograniczający, ale także stymulujący wpływ struktur na dzia­łania jednostek lub zbiorowości.

DETERMINIZM TECHNOLOGICZNY: pogląd, że głównym czynnikiem decydującym o rozwoju społeczeństw i znaczącym kolejne fazy historii ludzkości są odkrycia, wynalazki i innowacje techniczne.

DETERMINIZM TECHNOLOGICZNY: pogląd, że głównym czynnikiem napędzającym postępo­wy rozwój społeczny są odkrycia i wynalazki, dające podstawę wprowadzania nowych urządzeń technicznych.

DETERMINIZM: pogląd, że każdy stan społeczeństwa jest etapem szerszego procesu, wynikają­cym w sposób konieczny z tego, co było wcześniej, w pełni zdeterminowanym genetycznie przez wcześniejszy przebieg procesu.

DEWIACJA PIERWOTNA: czyn dewiacyjny popełniony po raz pierwszy, uruchamiający sekwen­cję kontroli społecznej i wymierzania sankcji.

DEWIACJA W SENSIE FUNKCJONALNYM: czyn wywołujący negatywne reakcje społeczne w po­staci sankcji różnego rodzaju.

DEWIACJA W SENSIE NORMATYWNYM: sprzeczność działania z regułą stosowalną wobec tego typu sprawcy i tego typu czynu.

DEWIACJA WTÓRNA: recydywa, czyli wejście na drogę „kariery dewiacyjnej" w wyniku odrzu­cenia przez społeczeństwo, „stygmatyzacji".

DEWIACJA: postępowanie niezgodne z odnoszącymi się do danej jednostki i do sytuacji, w której działa, regułami społecznymi (normami i wartościami).

DIADA: grupa dwuosobowa, para.

DOBÓR NATURALNY: większa szansa osobników wyposażonych w cechy odpowiadające aktu­alnym warunkom środowiskowym (cechy adaptacyjne) na przeżycie do wieku rozrodczego i przekazanie tych cech potomstwu. I odwrotnie, wczesna eliminacja osobników posiadają­cych cechy niesprzyjające adaptacji, co wyklucza ich dziedziczenie w populacji.

DOBRA PUBLICZNE: takie wartości, które z natury mają charakter powszechny i nie mogą być przywilejem niektórych tylko grup w społeczeństwie (np. demokracja, sprawiedliwość, su­werenność).

DOKUMENTY OSOBISTE: spontaniczne zapisy zdarzeń i zjawisk dokonywane przez ludzi w nich uczestniczących, ujawniające ich autentyczne motywacje, intencje, interpretacje (np. listy, pamiętniki).

DOMINACJA KULTUROWA: przewaga jednej kultury nad innymi wynikająca albo z atrakcyjno­ści proponowanego przez nią sposobu życia, albo siły militarnej lub ekonomicznej repre­zentujących ją społeczeństw, albo umiejętności i technik indoktrynacyjnych, propagando­wych czy marketingowych, albo wszystkich tych okoliczności razem. Efektem jest jednokie­runkowa dyfuzja kulturowa i erozja kultur lokalnych.

DOMINACJA: sytuacja, w której asymetryczna relacja władzy występuje pomiędzy zbiorowościami (grupami, klasami, warstwami, kategoriami społecznymi), z których jedna ma możliwość zagwarantowania swoich interesów kosztem interesów czy wbrew interesom drugiej.

DONIOSŁOŚĆ FUNKCJONALNA: stopień, w jakim pewne działania przyczyniają się do zaspoko­jenia wymogów funkcjonalnych społeczeństwa.

DRABINA BIUROKRATYCZNA: typowa dla organizacji biurokratycznej wieloszczeblowa hierarchia pozycji (urzędów, stanowisk) ułożona według zakresu posiadanej władzy.

DUALIZM KULTUROWY (inaczej - dysonans kulturowy): sytuacja po głębokich przełomach społecznych, gdy dawna i nowa kultura zderzają się ze sobą i wchodzą w silny konflikt.

DUMPING KULTUROWY: propagowanie i sprzedawanie w krajach peryferyjnych masowych produktów kulturowych czy artystycznych najniższej jakości po niskiej cenie.

DWOISTOŚĆ PODMIOTÓW: podwójny status jednostek czy zbiorowości, które są zarazem twórcami struktur i podlegają ich wpływom.

DWOISTOŚĆ STRUKTUR: podwójny status struktur społecznych jako efektów działalności ludzi, które zwrotnie oddziaływają na ludzką aktywność.

DYCHOTOMICZNA WIZJA NIERÓWNOŚCI: obraz społeczeństwa, w którym podkreśla się przeciwstawność dwóch klas społecznych: właścicieli środków produkcji i pracowników pozba­wionych własności.

DYFUZJA INNOWACJI: upowszechnianie się innowacji w społeczeństwie, poszerzanie się śro­dowisk, w których jest akceptowana i stosowana.

DYFUZJA KULTURY: przepływ elementów kulturowych lub całych kompleksów czy konfiguracji kulturowych między odmiennymi kulturami.

DYSKRYMINACJA: mniejsze szanse dostępu do wykształcenia, zawodu, majątku, praw poli­tycznych, prestiżu i innych cenionych dóbr, z tej tylko racji, że ktoś jest członkiem grupy będącej przedmiotem przesądów czy negatywnych stereotypów i bez uwzględnienia jego indywidualnych kwalifikacji czy zasług.

DYSKURS KRYZYSU: akcentowanie negatywnych skutków zmian, głównie niezamierzonych i me oczekiwanych, w różnych dziedzinach życia społecznego.

DYSKURS POSTĘPU: apoteoza zmienności społecznej jako jednoznacznie postępowej, przyno­szącej zawsze poprawę, doskonalenie życia społecznego.

DYSKURS TRAUMY: zwrócenie uwagi na destabilizujące, dezorganizujące i dezorientujące kon­sekwencje zmian społecznych niezależnie od ich treści, a więc także zmian skądinąd postę­powych.

DYSONANS KULTUROWY: sprzeczność treści kulturowych - oczekiwań normatywnych, sposo­bów myślenia, stylów konsumpcji - narzucanych jednostce przez różne kultury, którym równocześnie podlega.

DYSTANS INTERAKCYJNY: oczekiwana odległość przestrzenna partnerów w toku interakcji, zależna od ich ról społecznych, kontekstu sytuacyjnego, a także kultury, do której należą.

DZIAŁANIA MASOWE: gdy wielu ludzi, w podobnym czasie, ale osobno i dla indywidualnych celów, podejmuje podobne działania, które przynoszą zagregowane i skumulowane skutki wykraczające poza zakres prywatny i jednostkowy, a uzyskujące znaczenie ogólnospołeczne.

DZIAŁANIA REPREZENTACYJNE (inaczej - powiernicze): takie, które podejmowane są w imie­niu innych osób i kierowane ich interesem.

DZIAŁANIE ŁĄCZNE: sieć interakcji między kilkoma osobami znajdującymi się we wspólnej sytuacji.

DZIAŁANIE SPOŁECZNE: działanie, które bierze pod uwagę rzeczywiste lub spodziewane reakcje partnera i jest nieustannie modyfikowane w zależności od takich reakcji.

DZIAŁANIE: zachowanie, z którym związane jest znaczenie motywacyjne i kulturowe.

DZIEDZICZENIE POZYCJI SPOŁECZNEJ: uzyskiwanie od rodziny - bez własnych zasług - zaso­bów majątkowych, władzy, prestiżu, kapitału kulturowego, kapitału społecznego-co stwarza lepsze warunki startu życiowego. (Odwrotnie: dziedziczenie biedy, zacofania, marginaliza­cji społecznej).

EGALITARNOŚĆ STOSUNKU SPOŁECZNEGO: równość lub podobieństwo miejsca partnerów w hierarchiach bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia.

EKSPANSJA STRUKTURY INTERAKCYJNEJ: powstawanie i rozbudowywanie się sieci styczno­ści, kontaktów, więzi, łączności między jednostkami.

EKSTERMINACJA: fizyczne eliminowanie członków grupy lub całej grupy postrzeganej za po­mocą szczególnie nasilonych negatywnych stereotypów czy przesądów.

EKSTERNALIZACJA: przejawianie się ukształtowanych kulturowo treści osobowościowych -motywacji czy postaw - w konkretnych działaniach.

EKUMENA KULTUROWA: obszar ciągłych interakcji kulturowych, wzajemnej penetracji i wy­miany kulturowych treści.

ELITY KOMPRADORSKIE: elity polityczne i ekonomiczne w krajach uzależnionych imperialnie od wielkiego mocarstwa, które realizują interesy imperialnego centrum, często na nieko­rzyść własnego państwa.

EMPATIA: wczuwanie się w stany psychiczne, motywacje, zamiary innych, co ma szanse powodzenia, ponieważ repertuar ludzkiej psychiki jest typowy i podobny dla wielu ludzi.

ENDOGAMIA ŚRODOWISKOWA: tendencja do zawierania małżeństw z partnerami o podobnej pozycji społecznej.

EPICENTRA NOWOCZESNOŚCI: regiony, kraje, a nawet pojedyncze miasta, które w danej epo­ce stanowią wzorce nowoczesnego sposobu życia, naśladowane przez inne społeczności.

EROZJA NORMY: powolne zanikanie obowiązującej mocy normy, poczucia związanej z nią po­winności, gotowości do wymierzania sankcji negatywnych (kar) za jej naruszenie.

ETNOCENTRYZM: przekonanie o oczywistym, niekwestionowalnym charakterze sposobu życia własnej społeczności lub nawet o szczególnej wartości własnej kultury i jej przewadze nad innymi.

EWOLUCJONIZM SOCJOLOGICZNY: wizja zmian dziejowych, w której podkreśla się jednoliniowość i kierunkowość stopniowego procesu różnicowania strukturalnego i funkcjonalnego społeczeństwa, w wyniku realizacji immanentnych, endogennych potencji, podobnie jak dzieje się w przypadku wzrostu osobniczego w świecie organizmów żywych.

FAKTY SPOŁECZNE: treści świadomościowe i normatywne, które obiektywizują się w zbioro­wości i wywierają ograniczający i przymuszający wpływ na jej członków.

FATALIZM: pogląd, że rozwój społeczny toczy się w sposób konieczny, nieuchronny i nieodwra­calny, a ludzie swoimi działaniami nie mogą go ani powstrzymać, ani ukierunkować.

FILTROWANIE INNOWACJI: społeczna selekcja innowacji albo dokonująca się spontanicznie, albo prowadzona przez specjalne agendy i prowadząca albo do upowszechnienia innowa­cji, albo do jej eliminacji.

FINALIZM: pogląd, że rozwój społeczny zmierza w kierunku pewnego stanu docelowego, koń­cowego, do którego ostatecznej realizacji doprowadzi nieuchronnie w przyszłości.

GATUNKOWA NATURA CZŁOWIEKA: zespół cech fizycznych, biologicznych i psychicznych wspól­nych wszystkim ludziom.

GLOBALIZACJA: proces zagęszczania i intensyfikowania się powiązań i zależności ekonomicz­nych, finansowych, politycznych, militarnych, kulturowych, ideologicznych między społecz­nościami ludzkimi, co prowadzi do uniformizacji świata w tych wszystkich zakresach, i od­zwierciedla się w pojawieniu się więzi społecznych, solidarności i tożsamości w skali ponadlokalnej i ponadnarodowej.

GRADACYJNA WIZJA NIERÓWNOŚCI: obraz społeczeństwa, w którym kładzie się nacisk na stopniowalne różnice i nierówności między jednostkami lub zbiorowościami w ramach róż­nych hierarchii stratyfikacji społecznej.

GRUPA SPOŁECZNA: zbiór jednostek, w którym wspólnota pewnych istotnych społecznie cech wyraża się w tożsamości zbiorowej i towarzyszą temu kontakty, interakcje i stosunki spo­łeczne w jej obrębie częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz. Inaczej: zbio­rowość ludzi, pomiędzy którymi występuje więź obiektywna, subiektywna i behawioralna.

GRUPY DOŻYWOTNIE: takie, z których wystąpienie jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.

GRUPY EKSKLUZYWNE: inaczej zamknięte, czyli takie, do których przyjęcie obwarowane jest bardzo trudnymi, rygorystycznymi warunkami.

GRUPY INKLUZYWNE: inaczej otwarte, czyli takie, które akceptują wszystkich chętnych do przy­stąpienia.

GRUPY ISTOTNE: takie, które jednostka selekcjonuje spośród wielości różnych grup, do których należy i do których przywiązuje szczególne subiektywne znaczenie.

GRUPY JEDNOFUNKCYJNE: inaczej wyspecjalizowane, czyli takie, w których członkowie podej­mują jeden tylko typ działalności.

GRUPY ODNIESIENIA NORMATYWNEGO: takie, z których czerpiemy i przyjmujemy normy i war­tości kształtujące nasze działania.

GRUPY ODNIESIENIA PORÓWNAWCZEGO: takie, z którymi konfrontujemy nasze osiągnięcia, standard życia, zasób władzy, poziom prestiżu itp.

GRUPY ODNIESIENIA: zbiorowości, z którymi wiążą nas subiektywne, „wirtualne" relacje, mimo że do nich nie należymy.

GRUPY PIERWOTNE: niewielkie, nieformalne, spontaniczne, o bezpośrednich kontaktach i inter­akcjach (twarzą w twarz) członków rozpoznających się nawzajem, podejmujących zróżnico­wane działania, częściowo z pobudek autotelicznych.

GRUPY TOTALITARNE: takie, które kontrolują i ingerują w całokształt życia swoich członków w dziedzinach nie związanych bezpośrednio z członkostwem w grupie, a także w sferze prywatnej.

GRUPY WIELOFUNKCYJNE: takie, w których członkowie podejmują różnorodne formy działal­ności.

GRUPY WTÓRNE: takie, które liczą wielu członków, w większości wzajemnie anonimowych, pomiędzy którymi zachodzą sformalizowane i pośrednie stosunki realizujące się w wysoce wyspecjalizowanych działaniach.

GRUPY ZADANIOWE: takie, które zostały celowo powołane do rozwiązania jakiegoś problemu lub zrealizowania zadania praktycznego.

GRUPY ŻARŁOCZNE: takie, które wymagają od swoich członków maksymalnego zaangażowa­nia, nieustannego uczestnictwa, pełnego poświęcenia, niepodzielnej lojalności.

GRZECZNA NIEUWAGA: reguła kulturowa, która nakazuje udawać, że nie przyglądamy się osobom nieznajomym.

HERMENEUTYKA: interpretacja, rozumienie zjawisk społecznych przez ujawnianie znaczeń, jakie wiążą z nimi działający ludzie, a także jakie ze zjawiskami tego typu wiąże właściwa im kultura.

HETEROFILIA: przyjaźń zakorzeniona w dopełniających się różnicach: atrakcyjnej dla obu part­nerów odmienności upodobań, poglądów, sfer pracy zawodowej, kręgów towarzyskich.

HETEROGAMICZNOŚĆ STOSUNKU SPOŁECZNEGO: odmienność partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy itp.

HOMOFILIA: upodobanie do podobieństwa, nakazujące przyjaźnić się z tymi, którzy są do nas podobni wiekiem, zawodem, miejscem zamieszkania, wyznaniem, poglądami, wartościa­mi, światopoglądem.

HOMOGAMICZNOŚĆ STOSUNKU SPOŁECZNEGO: podobieństwo partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy itp.

IDEALIZM HISTORIOZOFICZNY: pogląd, że głównym czynnikiem determinującym przebieg pro­cesów historycznych jest świadomość społeczna uwikłanych w nie ludzi.

IDEALNA SYTUACJA KOMUNIKACYJNA: możliwość prowadzenia dyskusji między równymi partnerami w warunkach pełnej swobody wypowiedzi, w sytuacji pozbawionej jakichkolwiek nacisków i ograniczeń niemerytorycznych.

IDEOLOGIA MERYTOKRATYCZNA: głosi, że nierówności są o tyle usprawiedliwione, o ile są efektem własnych zasług oraz korzyści, jakie działalność jednostki przynosi społeczeństwu.

IDEOLOGIE EGALITARNE: podkreślają równość ludzi, żądając - w zależności od radykalizmu sformułowania - albo równości warunków życia, albo równego zaspokojenia minimalnych potrzeb, albo równości startu i szans życiowych, albo równości wobec prawa, albo równo­ści praw podmiotowych.

IDEOLOGIE ELITARYSTYCZNE (inaczej - arystokratyczne): głoszą, że istnieją takie grupy, które z samej swojej natury są „wyższe" od innych i dlatego muszą mieć wyższą pozycję w spo­łeczeństwie, co wyraża się w ich całkowicie uzasadnionych przywilejach.

IDEOLOGIE: zbiory lub systemy idei, które dostarczają uzasadnienia, legitymizacji, wsparcia, jakimś partykularnym interesom grupowym lub utwierdzają grupową tożsamość.

IMPERATYWY KULTUROWE: kategoryczne żądania pewnego sposobu postępowania lub realizacji pewnego celu, szeroko uznawane w danej społeczności.

IMPERIALIZM KULTUROWY: narzucanie kultury dominującej w skali regionalnej, kontynental­nej czy globalnej.

IMPERIALIZM: ekspansja kolonialna, bezpośredni podbój, a także pośrednie podporządkowywa­nie sobie słabszych krajów (neokolonializm), co pozwala eksploatować tanią siłę roboczą, daje dostęp do surowców i otwiera nowe rynki zbytu dla nadwyżek własnych towarów.

IMPULS ZAUFANIA: dyspozycja osobowościowa w różnym stopniu rozwinięta u różnych osób, skłaniająca do udzielania zaufania a priori.

INDUSTRIALIZACJA WOJNY: masowa skala liczebna obejmująca ludność cywilną, zastosowa­nie najnowocześniejszych technik destrukcji, czysto instrumentalna, efektywnościowa ra­cjonalność działań, zawieszenie wszelkich racji moralnych - w prowadzeniu konfliktów zbrojnych.

INDYWIDUALIZM: podkreślanie znaczenia jednostki, wolnej od narzuconych więzi grupowych i uzależnień, obdarzonej godnością i niezbywalnymi prawami nie tylko jako obywatel, czło­nek społeczeństwa, ale jako osoba ludzka, decydującej samodzielnie o kształcie swojej bio­grafii, mającej do dyspozycji wiele wzorów życia czy kariery, a takż...