1. KONCEPCJE SZTUKI POETYCKIEJ U PLATONA (D); (oprac. na podst.: Przeszłość Poetyki, E. Sarnowska-Temeriusz; Dzieje sześciu pojęć, W. Tatarkiewicz, Historia Filozofii, tom I, W. Tatarkiewicz)
Koncepcja ukształtowana przez Platona, przyznająca poezji status sztuki, wytyczyła na wiele stuleci drogę rozwoju poetyki. Poglądy estetyczne Platona wrośnięte były w jego filozofię. Zespolenie estetyki (i teorii sztuki) z dyskursem filozoficznym miało różny charakter. W dyskursie tym silnie zaznaczyła się refleksja dotycząca poetów i poezji. Wypowiedzi Platona o poezji formułowane były w rożnych okresach jego życia.
Sztukę i retorykę postrzegał z punktu widzenia prawdy. Jego ocena wypadła negatywnie, bowiem sztuka nie odkrywa prawdy, ponieważ nie kieruje się ona poznaniem. Poeta nie jest poetą ze względu na posiadaną wiedzę, ale z racji boskiego szału (in. boskich mocy – theia dynamis), czyli natchnienia. Poeci mogą tworzyć dopiero wtedy, kiedy Bóg weźmie ich w posiadanie. Stają się wówczas podobni do uczestników orgiastycznych kultów i zatracają świadomość swoich czynów. Jeśli artysta uprawia inną poezję niż natchnioną, to jego działanie jest naśladownictwem rzeczy zmysłowych, o których wiadomo, że z ontologicznego punktu widzenia same są naśladownictwem idei. Jego działanie jest więc naśladownictwem trzeciego stopnia.
Kto bez tego szału Muz do wrót poezji przystępuje, przekonany, że dzięki samej technice
będzie wielkim artystą, ten nie ma święceń potrzebnych i twórczość szaleńców zaćmi jego
sztukę z rozsądku zrodzoną (Fajdros).
Platońskie koncepcje boskiego szaleństwa poetów stały się dla potomnych niewyczerpanym źródłem toposów: poety-wieszcza, głosiciela bożej prawdy, poety-natchnionego.
Za podstawowe instrumenty do zabiegów interpretacyjnych posłużyły Platonowi dwie kategorie: umiejętności (techne) i naśladowania (mimesis). Pierwsza z nich pozwoliła wyjaśnić uwarunkowania procesu artystycznego i poezjotwórczego, a druga została wykorzystana do wytłumaczenia stosunku dzieł sztuki i utworów poetyckich do obiektów artystycznego odtwarzania. W związku z tą teorią wyróżnił dwa rodzaje sztuki:
a) SZTUKA MISTYCZNA – artysta jako medium przekazujące wolę bogów, poeta jako profeta i wybraniec muz. Sztuka jako źródło najgłębszego poznania, coś co z naśladownictwem i rzemieślniczą rutyną nie ma nic wspólnego. Poezja zrodzona z poetyckiego szału (mania), należąca do najwyższych funkcji człowieka.
b) SZTUKA NATURALISTYCZNA – artysta jest naśladowcą, rzemieślnikiem. Poeta nie stawia sobie innych zadań, jak naśladowanie rzeczywistości, posługuje się jedynie rzemieślniczą rutyną. Polega na odtworzeniu zmysłowej rzeczywistości.
Z jednej strony Platon widział w sztuce poety, najwyższą z czynności człowieka, z drugiej zaś potępiał sztukę, tę naśladowniczą, i chciał ze swego idealnego państwa usunąć artystów, chyba że podporządkują się regułom prawdy i dobra; Wygnał poetów ze swojego idealnego państwa ze względów:
a) pedagogicznych – poezja negatywnie wpływa na obywatela, demoralizuje go ponieważ rozbudza emocje, które w filozofii platońskiej powinny być uśpione.
b) filozoficznych – poezja nie mówi prawdy, daje podwójnie zafałszowany obraz rzeczy. Fałszywość wynika z tego, że sztuka (czyli również poezja) nigdy nie jest w stanie oddać rzeczy w sposób idealny, zawsze więc wiąże się to z deformacją.
Trzy rodzaje szałów w Fajdrosie:
- apollinowy,
- dionizyjski,
- poetycki – dany od Muz.
2. PODSTAWOWE POJĘCIA ANTYCZNEJ TEORII SZTUKI POETYCKIEJ (M)
UJĘCIE POJETYCZNE – nie mogłam tego nigdzie znaleźć, ale ma to związek z naturalistyczną koncepcją sztuki. Do pojetycznego, czyli wytwórczego poznania dochodzi poprzez zastosowanie metod analizy, dedukcji i indukcji. Chodzi mniej więcej o wytwarzanie kultury. Nauki pojetyczne (wytwórcze) zajmują się prawdą, o ile pozwala ona na wytwarzanie rzeczy użytecznych i pięknych, poznanie pojetyczne ma na celu kierowanie wytwarzaniem, czyli jest poznaniem koniecznym dla wytwarzania– tylko, że to znalazłam w filozofii Arystotelesa, który wyróżnia nauki teoretyczne, praktyczne i właśnie pojetyczne.
FIKCJA – jak ma się fikcja do Platona nie mam pojęcia, nie znalazłam też nic w moich szczątkowych notatkach. Myślę, że Platon ma do fikcji mniej więcej taki stosunek, jak do poezji naturalistycznej, czyli tej przedstawiającej fałszywy obraz rzeczywistości.
heaen