Tożsamość społeczne młodzieży.pdf

Wioleta BRYNIEWICZ

Uniwersytet Szczeciıski

TO ņ SAMO ĺĘ SPOŁECZNA MŁODZIE ņ Y

Zainteresowanie tematykĢ toŇsamoĻci w naukach społecznych pojawiło siħ

stosunkowo niedawno. Podejmowaniu przez socjologów badaı zwiĢzanych z toŇ-

samoĻciĢ najczħĻciej towarzyszy refleksja istnienia „kryzysu toŇsamoĻci” obser-

wowanego współczeĻnie, a bħdĢcego efektem róŇnych zjawisk społecznych. W

socjologicznym ujħciu pojħcie „toŇsamoĻę” odnosi siħ do samoidentyfikacji jed-

nostki w społeczeıstwie i grupach, w których odgrywa role społeczne. „MoŇna w

zwiĢzku z tym okreĻlię je jako zbiór wyobraŇeı, sĢdów i przekonaı (…) aktora o

samym sobie.” 1 Jako pierwszy pojħcie toŇsamoĻci do nauk społecznych wprowa-

dza Erik Erikson rozpatrujĢc jĢ w kontekĻcie biograficznym, tym samym wiĢŇĢc jĢ

ze zmianami makrostruktur społecznych. W koncepcji E. Eriksona toŇsamoĻę jed-

nostki to „(…) stabilna formuła autodefinicji powstajĢca w punkcie przeci ħ cia trzech

podstawowych wymiarów egzystencji jednostki: moŇliwoĻci jej organizmu, jej aspi-

racji i szans oraz ról społecznych i prototypowych karier oferowanych przez społe-

czeıstwo”. 2

Typy ponowoczesnej toŇsamoĻci nakreĻlił Zygmunt Barman i moŇna okreĻlię

je jako pewnego rodzaju strategie Ňyciowe. SĢ to:

1 Spacerowicz – bħdĢcy symbolem „przechodnia wĻród przechodniów”, jed-

nostki w tłumie, ale jednostki z okreĻlonĢ perspektywĢ, doĻwiadczeniami i

przeŇyciami. „WszystkowidzĢcy, ale sam niewidziany (…)”. 3 By realizowaę

siħ w roli spacerowicza nie musi wcale wyruszaę z domu. Wystarczy zalo-

gowaę siħ, by uczestniczyę w wirtualnym spacerze.

2 Włóczħga – nie akceptujĢcy zadomowienia, jednostajnego rytmu Ňycia,

ciĢgłoĻci celów. To człowiek, który „(…) kaŇdy stan, w jakim siħ znajduje,

traktuje jako przystanek, na którym długo nie zabawi, który wkrótce opuĻci,

by siħ przenieĻę na inne miejsce, jakie znów nie bħdzie niczym wiħcej niŇ

przystankiem”. 4 Jego ulubionym zajħciem jest surfowanie, przemieszcza-

nie siħ z serwera na serwer.

3 Turysta – to bardziej wysublimowany typ człowieka, róŇniĢcy siħ tym od

włóczħgi. „JeŇeli włóczħga opuszcza miejsce chwilowego postoju, by od-

mienię nieznoĻny los, turysta wybiera siħ w obce strony, by wzbogacię

skarbiec swych wraŇeı. (…) Turysta chce byę ekranem wĻród ekranów,

ale róŇne prawa róŇnym ekranom przyznaje. (…) Od innych turysta doma-

ga siħ, by uchylili powłokħ ekranu i zaprosili do udziału w tym, co siħ za

nim kryje, a nim tylko odbija. (…) Turysta poŇera Ļwiat, nie bħdĢc przez

Ļwiat poŇeranym; przyswaja, nie bħdĢc przyswajanym; oswaja obcoĻę in-

nych, samemu dumnie obnoszĢc siħ z własnĢ obcoĻciĢ.” 5 Zatem strategiĢ

1 Encyklopedia Socjologii, t. 4 . Warszawa 2002, s. 252

2 Ibidem, s. 253

3 Z. Bauman: Dwa szkice o moralno Ļ ci ponowoczesnej . Warszawa 1994, s. 22

4 Ibidem, s. 28

5 Ibidem, s. 31-32

ŇyciowĢ turysty jest anonimowe logowanie siħ w róŇnych wirtualnych Ļwia-

tach, podglĢdanie, podsłuchiwanie, obserwowanie.

4 Gracz – funkcjonuje w Ļwiecie pozbawionym praw, igra ze swĢ toŇsamo-

ĻciĢ skupiajĢc siħ na przekonaniu innych, Ňe jest tym, kim siħ podaje a nie

tym, kim jest w rzeczywistoĻci. „W grze nie idzie o to, kto kogo lepiej zgłħbi,

lecz kto kogo przechytrzy. Albo oszuka.” 6

Nie ulega wĢtpliwoĻci, iŇ powyŇsze typy rzadko wystħpujĢ w tak odrħbnej,

czystej postaci. W literaturze socjologicznej badacze tego zagadnienia podkreĻlajĢ

płynny i otwarty charakter współczeĻnie kształtowanej toŇsamoĻci. Tym samym,

toŇsamoĻę jest odzwierciedleniem Ļwiata, w którym jednostce przyszło jĢ budo-

waę.

Refleksje nad toŇsamoĻciĢ społecznĢ współczesnej młodzieŇy polskiej chcia-

łabym osadzię na tezie o „nieprzejrzystoĻci” toŇsamoĻci społecznej młodzieŇy.

Istnieje, w moim przekonaniu, przesłanka, która upowaŇnia do takiego myĻlenia, a

mianowicie jest to teza autorstwa Marka Ziółkowskiego, według którego moderni-

zujĢce siħ społeczeıstwo polskie jest w znacznej mierze grupĢ naĻladowczĢ w

stosunku do społeczeıstw rozwiniħtych. 7 Oznacza to, w duŇym uproszczeniu, iŇ

jednostki bezkrytycznie przyjmujĢ nowe wzory zachowaı społecznych, nowe war-

toĻci i według nich odgrywajĢ role społeczne. PrzyjmujĢc opcjħ, iŇ młodzieŇ jest

„(…) fenomenem społeczno-kulturowym, który w swoich formach zjawiskowych

podporzĢdkowany jest wymiarom historyczno-społecznym” 8 omawiajĢc problema-

tykħ toŇsamoĻci społecznej młodzieŇy nie wolno pominĢę jej zwiĢzków i zaleŇnoĻci

ze Ļwiatem dorosłych. JednoczeĻnie naleŇy odróŇniaę toŇsamoĻę indywidualnĢ

(osobistĢ) od toŇsamoĻci społecznej. Pierwsza z nich okreĻla ĻwiadomoĻę własnej

odrħbnoĻci, niepowtarzalnoĻci, indywidualnoĻci. Ta czħsto bywa obiektem zainte-

resowaı badawczych psychologów. Natomiast toŇsamoĻę społeczna jednostki

łĢczy siħ z przynaleŇnoĻciĢ jednostki do róŇnych grup i kategorii społecznych.

Przyjmuje ona zarówno wymiar subiektywny (okreĻlany jako poczucie toŇsamoĻci),

jak i obiektywny (oznaczajĢcy klasyfikacjħ jednostki przez innych do okreĻlonych

grup czy kategorii społecznych). Dorastanie w społeczeıstwie naĻladowczym dla

okreĻlenia własnej toŇsamoĻci przez młodzieŇ powoduje okreĻlone konsekwencje.

SamookreĻlenie młodzieŇy za pomocĢ takich kategorii, jak płeę, rodzina, rola za-

wodowa nie jest dziĻ wystarczajĢcym podłoŇem do budowania toŇsamoĻci. Rzecz

w tym, iŇ toŇsamoĻę społeczna jednostki powstaje na kanwie konkretnych działaı,

w które jednostka siħ angaŇuje. 9

W doĻę licznych badaniach dotyczĢcych młodzieŇy i jej społecznej toŇsamoĻci

zauwaŇa siħ pewien niepokój. OtóŇ, w literaturze przedmiotu pojawia siħ okreĻle-

nie „somatyzacja toŇsamoĻci”. 10 Diagnoza tego zjawiska wyjaĻnia, Ňe „(…) współ-

czesny kryzys toŇsamoĻci stanowi odpowiednik narcystycznego zapatrzenia siħ w

siebie. Człowiek współczesny potrzebuje rozmaitych ekspertów, Ňeby podpowie-

dzieli mu, jak ma Ňyę, a w efekcie tracĢc coraz bardziej poczucie oparcia w struktu-

6 Ibidem, s. 34

7 M. Ziółkowski: Interesy i warto Ļ ci społecze ı stwa polskiego w okresie systemowej transformacji . W: J.

Brzeziıski, Z. Kwieciıski: Polacy na progu… „Forum OĻwiatowe” 1997, nr 1-2

8 H. Griese: Socjologiczne teorie młodzie Ň y . Kraków 1996, s. 11

9 R. Leppert: (Re)konstrukcje to Ň samo Ļ ci młodzie Ň y współczesnej . W: Młodzie Ň wobec (nie)go Ļ cinnej

przyszło Ļ ci . Wrocław 2005, s. 99 i dalsze

10 Ibidem, s. 100

rach zewnħtrznych, zwraca siħ ku sobie. Ze wzglħdu na powiħkszajĢcy siħ brak

wspólnie przeŇywanego Ļwiata znaczeı w społeczeıstwie, zmniejsza siħ rola toŇ-

samoĻci społecznej i wzrasta rola najbardziej pierwotnej toŇsamoĻci zwiĢzanej z

ciałem. Pojawia siħ swoista somatyzacja toŇsamoĻci. Ciekawe, Ňe somatyzacja ta

nie wiĢŇe siħ wcale z wyakcentowaniem sfery uczuę, czy teŇ zdolnoĻci współod-

czuwania z innymi. Istota narcyzmu moŇe byę rozumiana jako umiejħtnoĻę nawiĢ-

zania kontaktu z drugim człowiekiem, wysłania i odebrania sygnału Ňywego zainte-

resowania.” 11 Jeszcze inne obawy zwiĢzane ze społecznĢ toŇsamoĻciĢ młodzieŇy

wyraŇajĢ ci badacze, którzy zwracajĢ uwagħ na jej społecznĢ marginalizacjħ. 12

Marginalizacja społeczna jest konsekwencjĢ rozpadu toŇsamoĻci jednostek, a tak-

Ňe deficytów statusowych uprawnieı przysługujĢcych tymŇe jednostkom czy gru-

pom społecznym. Mowa tu takŇe o deficytach moŇliwoĻci realizowania tych upraw-

nieı. Jednym z istotnych mechanizmów marginalizacji jest dziedziczenie połoŇenia

społecznego, w tym i poziomu wykształcenia. Dziedziczone sĢ nie tylko umiejħtno-

Ļci, zdolnoĻci, sprawnoĻci, ale takŇe cały społeczny kontekst, w jakim funkcjonujĢ

rodzice. Oznacza to, Ňe status społeczny dziecka wyznacza jego poczucie toŇsa-

moĻci społecznej.

Proces kształtowania siħ toŇsamoĻci społecznej szczególnego znaczenia na-

biera w okresie dorastania, zwłaszcza, jeĻli procesowi temu towarzyszĢ bariery

społeczno–cywilizacyjne. Z tego teŇ wzglħdu dochodzi do kryzysu toŇsamoĻci.

„PróŇnia egzystencjalna”, postawy defensywne zwiĢzane z zachowaniem bierno-

Ļci, brak głħbszych zainteresowaı poznawczych, brak zaangaŇowania w sprawy i

rozwój swego Ļrodowiska to najczħĻciej spotykane w literaturze przedmiotu kon-

kluzje z badaı nad toŇsamoĻciĢ społecznĢ młodzieŇy. 13 ZłoŇonoĻę takiego stanu

rzeczy wskazuje na rodzinħ, edukacjħ, przyczyny transformacyjne, cywilizacyjne,

społeczne, polityczne.

Badacze zajmujĢcy siħ okresem adolescencji człowieka (obfitujĢcym w szereg

celów rozwojowych) kładĢ nacisk na odmienne obszary w adolescencji; m.in.:

kształtowanie siħ toŇsamoĻci psychoseksualnej, redukowanie narcyzmu, separacjħ

od rodziców, indywidualizacjħ. Dla wielu stanowisk wspólny jest poglĢd, iŇ istotnym

zadaniem tego okresu jest wydobycie siħ z zaleŇnoĻci od rodziców, przeniesienie

swych zainteresowaı na sferħ społecznĢ i wytworzenie nowych zwiĢzków. 14 Tym-

czasem młodzi ludzie w naszym społeczeıstwie pozostajĢ najdłuŇej uzaleŇnieni od

rodziców, w porównaniu z krajami europejskimi. Ponadto, badania ujawniajĢ, Ňe

wielu młodym osobom „(…) towarzyszy poczucie osamotnienia oraz róŇnie defi-

niowana przez młodzieŇ samotnoĻę. Wielu młodych ludzi jest przekonanych, Ňe

doroĻli sami nie wiedzĢ jak Ňyę i tym bardziej nie sĢ w stanie tej umiejħtnoĻci niko-

mu przekazaę. DoroĻli przestajĢ byę partnerami dla wchodzĢcych w dorosłe Ňycie

dzieci, ale nie sĢ partnerami czħsto takŇe rówieĻnicy (…)”. 15 Ponownie jawi siħ

problem kryzysu toŇsamoĻci społecznej młodzieŇy lub nowej jakoĻci toŇsamoĻci

społecznej. Młode pokolenie, które dorastało w nowych warunkach, nie obciĢŇone

11 A. Doda: Narcyz. Niezno Ļ na lekko Ļę mitu. „Amicus” 1999, s. 38

12 E. Karoliıska-Dziurko: Marginalizacja społeczna młodzie Ň y w kontek Ļ cie ograniczenia jej podmioto-

wo Ļ ci. W: K. Białobrzeska, S. Kawula (red.): Człowiek w obliczu wykluczenia i marginalizacji społecz-

nej. Wokół zagadnie ı teoretycznych . Toruı 2006

13 A. Olubiıski, A. Rozłupka: Młodzie Ň studencka. Rozwój, problemy, pomoc i wsparcie . W: Ibidem

14 I. Przybył: Poczucie to Ň samo Ļ ci społecznej młodzie Ň y gimnazjalnej . W: Rodzice i ich dzieci w ta ı cu

pokole ı. Poznaı 2005

15 Ibidem, s. 29

ĻwiadomoĻciowym bagaŇem przeszłoĻci stało siħ nosicielem przekształconej toŇ-

samoĻci społecznej. Z badaı nad nowĢ toŇsamoĻciĢ społecznĢ młodego pokolenia

płynĢ nastħpujĢce wnioski: 16

- toŇsamoĻę społeczna podległa procesom subiektywizacji (podstawowĢ

identyfikacjĢ dla młodych jest „Ļwiat zachodni”, a Polska jest segmentem

tego Ļwiata);

- rzadko wystħpuje utoŇsamianie patriotyzmu z obywatelstwem, z działa-

niem na własnym terenie na rzecz „dobra wspólnego”;

- treĻę toŇsamoĻci społecznej młodego pokolenia opiera siħ na włĢczeniu w

strukturħ ĻwiadomoĻci obecnoĻci „Wschodu” 17 (traktowanie Wschodu jako

„ułomnego” segmentu Ļwiata i poczucie dumy z przynaleŇnoĻci do Ļwiata

Zachodu);

- toŇsamoĻę społecznĢ młodego pokolenia cechuje biernoĻę (brak poczucia

odpowiedzialnoĻci za kraj, Ļwiat, a jakiekolwiek wyobraŇenia o nim sĢ

ogólnikowe i doĻę mgliste).

Ulokowanie młodego człowieka w społeczeıstwie, jego poczucie przynaleŇ-

noĻci do grup i kategorii społecznych, pełnienie w nich okreĻlonych ról społecz-

nych, poczucie identyfikacji z nimi to podstawowe mechanizmy kształtujĢce spo-

łecznĢ toŇsamoĻę człowieka.

Artykuł stanowi wstħpnĢ analizħ róŇnych stanowisk badaczy nad toŇsamoĻciĢ

społecznĢ współczesnej młodzieŇy. MyĻlĢ przewodniĢ okreĻlajĢcĢ tħ toŇsamoĻę

jest teza o jej nieprzejrzystoĻci. Ta z kolei spowodowana jest trzema procesami:

somatyzacjĢ toŇsamoĻci, marginalizacjĢ społecznĢ młodych ludzi oraz brakiem

wspólnych pokoleniowych doĻwiadczeı. Dobrowolna lub niechciana marginaliza-

cja, umiejħtnoĻę partycypacji młodego pokolenia w Ňyciu publicznym (przeciwsta-

wionej sferze Ňycia prywatnego), poziom wsparcia dorosłych w drodze wchodzenia

młodego człowieka w nowe etapy Ňycia to kolejne problemy badawcze niezbħdne

na drodze poszukiwaı toŇsamoĻci społecznej młodzieŇy.

16 H. ĺwida-Ziemba: Młodzi w nowym Ļ wiecie . Kraków 2005, s. 67 i dalsze

17 Ibidem, s. 72

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: