Formy ruchu przy muzyce.doc

Formy ruchu przy muzyce

1. Ruch przy akompaniamencie instrumentu.

Zabawy ruchowe przy akompaniamencie instrumentu odgrywają niezmiernie ważną rolę zarówno w rozwoju muzycznym dziecka, jak też wyrabianiu ogólnych dyspozycji psychofizycznych, jak koncen­tra­cja i podzielność uwagi, szybki refleks, pamięć, aktywność i dys­cy­plinę wewnętrzną. Istotą zabaw przy akompaniamencie instrumentu jest ścisłe zespolenie muzyki z ruchem. Dzieci reagują ruchem na zmiany zachodzące w rejestrach, rytmie, dynamice, artykulacji i bar­wie. Muzyka kieruje niejako przebiegiem zabawy, zastępuje polece­nia słowne. Aby akompaniament mógł spełniać taką rolę, wykony­wany musi być na dobrym poziomie technicznym i muzycznym, a ponadto prawidłowy przebieg zabaw wymaga absolutnej swobody akompa­niu­jącego nauczyciela. Powinien on nie przerywając gry, utrzymywać stały kontakt z grupą, obserwując reakcje dzieci, a często rozważnie podtrzymywać zabawę uwagami na temat jej treści lub wykonywania poleceń przez poszczególne dzieci.

Obecna organizacja procesu edukacyjnego w nauczaniu począt­ko­wym została zdominowana przez jednego nauczyciela prowadzą­cego nauczanie zintegrowane. Jak powszechnie wiadomo większość nauczy­cieli nauczania początkowego nie gra na instrumencie (np. pianinie), a gdyby nawet grała to klasy nie są wyposażone w instru­ment do akom­paniowania. Do części zabaw muzyczno-ruchowych można używać in­strumentów perkusyjnych wchodzących w skład po­pularnej walizki z instrumentami. Jednak w większości przypadków dobry akompania­ment instrumentalny jest nieodzowny. W tym przy­padku nauczycielom nauczania zintegrowanego zdecydowanie mogą pomóc w realizacji ta­kich zajęć dostępne na rynku wydawniczym materiały metodyczne ułatwiające prowadzenie zajęć muzyczno-ru­chowych wraz z odpo­wiednią płytoteką, która pozwala na prowadze­nie aktywnych zajęć z dziećmi /bez konieczności akompaniowania na instrumencie, służą do tego specjalnie przygotowane nagrania/ oraz  uczestniczenia w nich również nauczyciela, który z pewnością nie straci kontaktu z grupą i będzie mógł skupić się na prawidłowym przebiegu i realizacji poszczególnych zabaw.

Zabawy przy akompaniamencie instrumentu podzielić można na dwie zasadnicze grupy:

I. Zabawy z zakresu techniki ruchu.

Do tej grupy należą:

zabawy porządkowe;

początkowo bardzo proste /ustawienie w rzę­dach, tworzenie par, tworzenie koła itp./, stopniowo utrudniając /odszukanie swego miejsca w rzędach lub w kole/,

zabawy orientujące w przestrzeni;

uczą rozplanowania ruchu w prze­strzeni /ustawienie równych odległości w kole, w ruchu wężem , a także w ru­chu rozsypce, zmiany kierunku, tworzenie większej liczby kół z jed­nego koła, przejście od dwuszeregu do ustawienia czwór­kami/.

Należą do tej grupy

- ćwiczenia naprężające i rozluźniające,

- ćwiczenia różnych grup mięśni,

- ćwiczenia korektywne.

II. Zabawy uwrażliwiające na różne ele­menty mu­zyki.

Do tej grupy należą zabawy uwrażliwiające na różne elementy mu­zyki, zakładają reakcję ruchową dzieci na elementy muzyki wy­raźnie występujące w akompaniamencie, a mianowicie na:

a) tempo i jego zmiany; przykładem może być zabawa w po­ciągi 14 Polega ona odzwierciedlaniu ruchu dzieci ustawionych w sze­regu je­den za drugim i ich posuwaniu się w tempie, reagowaniu na jego zmiany, np. kiedy akompaniament grany, jest w tempie szybkim - dzieci poruszają się szybko, kiedy zwalnia - dzieci również zwal­niają i poruszają się wolniej, następnie na pauzę w muzyce zatrzy­mują się, powoli zaś poruszają się przy wolnym akompaniamencie fortepianu,

b) czas wybrzmiewania dźwięków i trwania pauz; przy­kła­dem za­baw będzie poruszanie się dzieci zgodnie z granym akom­pa­niamen­tem w rytmie ćwierćnut i ósemek oraz reagowania na prze­rwy w mu­zyce. Często możemy wykorzystać zabawy z muzyką do marszu i do biegu, 15

c) rytm; Wprowadzeniem do tego typu zabaw uwrażliwiających na rytm są recytacje rytmiczne, następnie ruchowe i realizacje tematu kla­skaniem i chodzeniem,

d) dynamika; wprowadzić można tutaj zabawę np.  wiatr: muzyka głośna - silny wiatr, dzieci biegają po całej sali. Muzyka na poziomie mf dzieci biegają bliżej ścian, wiatr jest słabszy. Muzyka cicha, wiatr delikatnie powiewa dzieci odpoczywają, siadają i lekko poruszają gło­wami. Cisza - wiatr śpi, a dzieci pozostają bez ruchu.

e) wysokość i barwa dźwięków; przykładem będzie zabawa w sa­moloty: kiedy akompaniament grany jest w niskim rejestrze samo­loty kołują na ziemię dzieci układają się na podłodze na brzuchu i ma­chają rękami, jeżeli akompaniament przechodzi do rejestru środ­kowego sa­moloty startują i lecą tuż nad ziemią - dzieci wstają i z rozłożonymi ramionami i pochyloną głową w dół biegają powoli po sali, natomiast gdy akompaniament jest w rejestrze wysokim - samo­loty szybują wy­soko w powietrzu, a dzieci z podniesioną głową wy­soko i lekko opusz­czonymi ramionami biegają po sali.

f) artykulacja /legato i staccato/; wspaniałą zabawą może być za­bawa motyle i pająki; kiedy akompaniament gra legato dzieci machają ramionami jak motyle skrzydełkami, kiedy zaś usłyszą staccato cho­dzą no czworaka jak pająki lekko dotykając podłogi,

g) element melodyczny /kierunek linii melodycznej, zmianę try­bów/; Przykładem może posłużyć zabawa kotek, kiedy akompania­ment gra dźwięki wznoszące się - dzieci wspinają się po drabinkach jak, ko­tek po drabinie natomiast kiedy usłyszą dźwięki opadające - powoli scho­dzą z drabiny jak kotek po rynnie. Reagowanie na zmianę trybów można przeprowadzić, poprzez zabawę wesoło i smutno; kiedy świeci słońce jest wesoło - dzieci poruszają się swobodnie spa­cerując po sali, machają rączkami w górze słuchając akompaniamentu w tonacji ma­jo­rowej, kiedy zaś nastąpi zmiana tonacji na minor za­czyna padać deszcz – jest smutno i dzieci są niespokojne, chodzą z pochylonymi głowami w dół. 16

Do szczególnie ważnych zabaw należą zabawy inhibicyjno-incy­ta­cyjne, w których reakcja na niespodziewany sygnał powinna być na­tychmiastowa. Oczekiwane reakcje dzieci mogą być właściwe tylko wtedy, gdy muzyka będzie starannie dobrana, wykonywana swobod­nie, bardzo rytmiczna z właściwą interpretacją. W czasie zabaw przy in­strumencie należy już przyzwyczajać dzieci do kilku stałych sy­gnałów muzycznych oznaczających określone polecenia np. sygnał na powsta­nie z pozycji siedzącej i na odwrót (w tego rodzaju zabawach nauczy­ciel do akompaniowania może wykorzystać różne instrumenty perku­syjne).  Taka forma poleceń znacznie usprawnia organizację zajęć.

Podczas zabaw pobudzająco-hamujących w akompaniamencie po­winny występować również fragmenty improwizowane. Dają one możliwość zaskakiwania dzieci w różnych momentach zabawy, a po­nadto oddziaływują silniej, ponieważ są nowe, dotąd nieznane.

Konieczność zapamiętywania rozmaitych sygnałów, które mają po­budzać i hamować reakcję ruchową kształcić pamięć, a powiązanie tych ćwiczeń z muzyką uczy słuchania i słyszenia, czyli pobudza ak­tywność słuchacza. Sygnałem muzycznym mogą być: przerwa w mu­zyce, dźwięki grane w różnych rejestrach, dźwięki rozmaitych in­stru­mentów perkusyjnych, proste rytmy, fragmenty piosenek. 17 Ilość sy­gna­łów stosowanych w zabawach z dziećmi nie może być zbyt wielka. Komendy stosowane w tych ćwiczeniach powinny zaskaki­wać, dlatego też powinny one występować niesystematycznie.  Przy­kładem takiej zabawy może być bocian na łące.  Dzieci wyobrażają sobie że znajdują się na łące i są bocianami, bociany fruwają nad łąką zgodnie z akom­paniamentem muzyki. Na przerwę w muzyce bocian staje na jednej no­dze i szuka żaby, kiedy sygnałem będzie zagrany dźwięk w niskim re­jestrze, będzie to znak kiedy bocian ma złapać żabę.

2. Taniec.

Jedną z atrakcyjnych form ruchu, bardzo lubianą przez dzieci, ale wymagającą już pewnego wyrobienia takich dyspozycji jak: pamięć, orientację w przestrzeni, wrażliwość słuchową, uwagę, wyczu­cie wąt­ków zakończeń i opanowanie podstawowych kroków, jest ta­niec.

Przed rozpoczęciem nauki, dzieci powinny osłuchać się z muzyką tańca. W zależności od układu naukę tańca można przeprowadzić zbio­rowo lub też indywidualnie rozpoczynając od jednej pary, na­stępnie dołączając kolejne pary. U dziecka potrzeba tańca jest bardzo silna, daje mu możliwość wyżycia się. Dla muzycznego i rucho­wego rozwoju dziecka najlepiej jest opierać się na tańcach polskich, co ma jeszcze tę zaletę, że dziecko zapoznaje się. z melodiami folk­loru oj­czystego. 18

Polskie tańce regionalne charakteryzują się prostotą i są ra­czej krótkie, a więc stosunkowo łatwe do zapamiętania przez małe dziecko. W formach tanecznych tego typu należy stosować wy­łącznie łatwe dla dzieci elementy ruchu takie jak: marsz, cwał, pod­skoki, do­suwanie nóg, zeskoki z jednej nogi na drugą, obroty. Te po­szczególne elementy wykorzystywać w trosce o prostotę i estetykę ruchu nauka łatwych form tanecznych odgrywa w wychowaniu este­tycznym i mu­zycznym ogromną rolę. Wyrabia ona nie tylko prawi­dłową postawę, ale też przez konieczność zapamiętywania ruchu i fi­gur tanecznych kształci pamięć. Jest także ćwiczeniem wyrabiającym umiejętność poruszania się w przestrzeni, ćwiczy poczucie kierunku, uczy współ­działania w grupie. Wprowadzenie muzyki towarzyszącej tańcu uczy słuchać i analizować słuchaną muzykę, która często jest również zna­komitym materiałem do ćwiczeń rytmicznych.

3. Ruch ze śpiewem.

a) zabawy ilustrowane i inscenizowane

Założeniem zabaw ilustracyjnych jest przedstawienie treści pio­senki prostymi elementami ruchu, przeważnie typu naśladowczego. Treść piosenek narzuca pewien określony rodzaj ruchu, np. piosenka pt. Kasia. 19 Nie oznacza to wcale, że ruchy poszczególnych dzieci po­winny być identyczne. Należy uważnie przyglądać się interpretacji ruchowej poszczególnych dzieci. Dobrze ilustrowana piosenka po­winna wzbudzić u dzieci zainteresowanie widoczne nie tylko w ak­tywności ruchowej, ale również w wyrazie twarzy, uśmiechu, zado­woleniu i zaangażowaniu.  Ruchy powinny być proste i naturalne. Należy je stosować tylko w niektórych momentach pio­senki. Bardzo duża ilość ruchów naśladujących w tej samej piosence zaciera jej sens, utrudnia wykonanie.

Zabawy ruchowe ze śpiewem, w których występuje podział na role, nazywamy zabawami inscenizowa­nymi, np. piosenka pt. Zimowy be­rek. 20 Przygotowując taką zabawę, należy już podczas nauki piosenki wprowadzić podział na role śpie­wane. Za­bawy inscenizowane ze względu na swą teatralność, możli­wość sto­sowania kostiumów, rekwi­zytów, dekoracji cieszy się dużym zainte­resowaniem dzieci. Dla na­uczyciela jest to jedna z najlepszych okazji do uaktywnienia dzieci nie­śmiałych, mniej zdolnych. Nie­wielka rola w piosence inscenizowanej może niekiedy zapoczątkować cofanie się istniejących zahamowań. 21

W niektórych zaś zabawach role muszą być zbiorowo wykony­wane przez grupę dzieci. Przykładem takiej zabawy może być pio­senka o tematyce przyrodniczej, gdzie dzieci śpiewają o ptakach lub o innych zwierzątkach. Podział na role daje możliwość pokazania, że jedno dziecko śpiewa jak skowronek, drugie jak kukułka, inne jak sowa.

b) zabawy rytmiczne

Zabawa rytmiczna ze śpiewem polega na odtwarzaniu rytmu śpiewa­nej piosenki za pomocą prostych elementów ruchu podsko­ków, tupa­nia, klaskania, uderzania dłońmi o uda. Do zabaw tego typu na­daje się piosenka o wyraźnie prostym rytmie i łatwej do zapamięta­nia, przej­rzystej budowie.

Do zabaw tematycznych wybieramy piosenkę w rytmie tanecz­nym. Zabawa wymagająca tak wielkiej koncentracji uwagi nadaje się dla dzieci dopiero w okresie szkolnym. Dla  młodszych jest ona za trudna. Ważne jest dla przebiegu zabawy, czy zadania stawiane dzie­ciom nie przerastają ich możliwości, lub też nie są zbyt łatwe. Za­równo jedno jak i drugie zniechęca dzieci, nie daje satysfakcji i nie jest przyjemnością. Wiek, rozwój sprawności dzieci wy­maga stop­niowania trudności prowadzonych zabaw. Każdy dziecka ruch jest re­akcją na bodźce słuchowe i ma swe źródło w piosence.

Przed rozpoczęciem zabawy rytmicznej dzieci muszą właściwie opanować piosenkę. Słowa piosenki uła­twiają słuchanie i zapamięty­wanie tego, co się dzieje w muzyce. Dzieci właśnie w taki sposób uczą się najłatwiej analizować różne elementy muzyki takie jak: rytm, dy­namika itd. Nie analizują tego słownie, lecz reakcją ruchową. Zmiany występujące w muzyce mają swoje odzwierciedlenie w ruchu dziecka.

c) zabawy taneczne

Do zabaw tanecznych wybieramy piosenki w rytmie tanecznym. W układach ruchowych wykorzystujemy znane dzieciom kroki ta­neczne, doskonaląc i utrwalając je jednocześnie. Zabawy taneczne są dobrym przygoto­waniem do nauki tańców przewidzianych, w wielu progra­mach na­uczania sztuki (muzyki). Tańce nie tylko usprawniają ruchy, lecz kształcą również umiejętności wyczuwania zakończeń, wyodręb­niania zdań, fraz i zauważania występujących w utworach muzycznych po­wtórzeń, podobieństw i kontrastów. Na materiale ła­twych,  krótkich piosenek dzieci same intuicyjnie dokonują podziału dyktującego zmianę kroku czy figury.  Bardzo często układom ru­chowym towa­rzy­szy piosenka stanowiąca połączenie zabawy ryt­micznej i tanecz­nej.

Forma taneczna kształci zdolność słyszenia później słuchanej mu­zyki. Ruch stosowany przy piosence powinien konsekwentnie wyni­kać z budowy tejże piosenki. Stosowanie układów prostych, niezbyt skom­plikowanych ...