5
Jan Aleksander Beszłej, Magdalena Grzesiak
Autorzy rozdziału wyrażają serdeczne podziękowania Panu Profesorowi Jackowi Wciórce za możliwość skorzystania w niniejszym opracowaniu z przemyśleń, pomysłów i definicji zawartych w rozdziale Psychopatologii Podręcznika Psychiatrii pod redakcją A. Bilikiewicza, S. Pużyńskiego, J. Rybakowskiego, J. Wciórki wydanego przez Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2002, tom 1.
PSYCHOPATOLOGIA OGÓLNA -
Psychopatologia jest dziedziną wiedzy zajmującą się opisywaniem, interpretowaniem, wyjaśnianiem i klasyfikowaniem zjawisk psychicznych, które stanowią odchylenie od prawidłowych czynności psychicznych.
Objawy psychopatologiczne są to zjawiska dające się stwierdzić w wywiadzie, bezpośrednim badaniu lub obserwacji, które świadczą o nieprawidłowych funkcjach psychicznych i mają dla lekarza wartość diagnostyczną, prognostyczną i terapeutyczną. Większość objawów psychopatologicznych różni się od przeżyć prawidłowych ilościowo czyli nasileniem, czasem trwania, nadmiarowością lub nieadekwatnością do sytuacji, wpływem na funkcjonowanie i mogą być źródłem cierpienia lub dyskomfortu (np. smutek- nastrój depresyjny). Objawy te nazywamy objawami homonomicznymi. Natomiast objawy, które różnią się od przeżyć prawidłowych jakościowo i nie występują u osób zdrowych psychicznie np. urojenia i omamy (wyjątkiem są omamy hipnagogiczne i hipnopompiczne) są objawami heteronomicznymi.
Zespołami psychopatologicznymi nazywamy określone stany zaburzeń psychicznych składające się z objawów stałych, typowych i ewentualnie objawów dodatkowych, charakteryzujące się określonym przebiegiem (np. zespół depresyjny, paranoiczny, maniakalny).
Zaburzeniem psychicznym według ICD –10 jest układ klinicznie stwierdzanych objawów psychopatologicznych lub/ i zachowań połączonych w większości przypadków z cierpieniem oraz/lub z zaburzeniem funkcjonowania indywidualnego.
Podział objawów zaburzeń psychicznych :
I. ZABURZENIA CZYNNOŚCI POZNAWCZYCH
Zaburzenia czynności poznawczych są to zaburzenia tych czynności psychicznych, które pozwalają człowiekowi- postrzegać zjawiska środowiska zewnętrznego i własnego organizmu (spostrzeganie i uwaga) - utrwalać je (pamięć)- scalać w spójny system indywidualnej wiedzy o świecie (myślenie, język). Czynności te umożliwiają adekwatne reagowanie i przystosowanie się do zmieniających się warunków zewnętrznych i wewnętrznych.
Czynności poznawcze to:
2. Zaburzenia pamięci
W zależności od procesu przechowywania informacji pamięć można podzielić na: bezpośrednią, krótkotrwałą lub długotrwałą.
Pamięć bezpośrednia (zwana także pamięcią sensoryczną) pozwala na przetworzenie ogromnej ilości docierających do mózgu informacji z narządów zmysłu; informacja zatrzymywana jest w pamięci na czas krótszy od sekundy.
Pamięć krótkotrwała (zwana także pamięcią pierwotną lub operacyjną) ma ograniczoną pojemność ( zwykle obejmuje naraz 7+/- 2 elementy, np. numer telefonu). Informacje te zostają zwykle zapomniane po 15-30 sekundach, o ile nie są utrwalone lub przekształcone w pamięć długotrwałą. Pamięć krótkoterminową można ocenić w badaniu stosując test powtarzania ciągu cyfr.
W pamięci długotrwałej (zwanej pamięcią wtórną) przechowywane są wszystkie przetworzone i zrozumiane informacje, przez okres od kilku minut do dziesiątek lat. Pamięć długotrwała dzieli się na pamięć świeżą dotyczącą informacji zmagazynowanych w pamięci kilka minut, godzin, dni, tygodni lub miesięcy temu oraz pamięć odległą obejmującą informacje zmagazynowane w wiele lat temu.
Pamięć długotrwała może być jawna lub ukryta. Pamięć jawna (nazywana czasami pamięcią deklaratywną) obejmuje wszystkie zapamiętane informacje, które dostępne są świadomości i zatem mogą być przekazane innym. Pamięć ukryta (czasami określana pamięcią proceduralną) obejmuje wszystkie informacje, które są przechowywane bez ich uświadomienia sobie, np. umiejętność posługiwania się językiem lub jazdy na rowerze.
· hipermnezja -pamięć wzmożoną,
· hipomnezja -pamięć osłabiona, ograniczona
· amnezja -oznacza utratę możliwości przechowywania (magazynowania) w pamięci nowych informacji lub odtwarzania informacji wcześniej zmagazynowanych. Amnezja może być spowodowana chorobą mózgu (np. otępienie, uraz głowy) lub czynnikami o charakterze stresorów emocjonalnych (np. amnezja dysocjalna)
Amnezja następcza (amnezja anterograda) występuje po zadziałaniu czynnika, który spowodował amnezję i sprawia, że od tego momentu pacjent nie jest w stanie magazynować w pamięci nowych informacji. Amnezja następcza jest najczęściej wynikiem uszkodzenia środkowych obszarów płata skroniowego, szczególnie struktur hipokampa.
Amnezja wsteczna (amnezja retrograda) występuje po zadziałaniu czynnika, który spowodował amnezję i sprawia, że pacjent nie jest w stanie odtworzyć informacji zapamiętanych przed zadziałaniem tego czynnika, chociaż zachowana jest zdolność magazynowania w pamięci nowych informacji. Amnezja wsteczna jest najczęściej wynikiem uszkodzenia kory czołowej lub skroniowej.
· ekmnezja- tradycyjnie tym terminem określa się też znaczne ograniczenie pamięci wydarzeń niedawnych przy dość dobrze zachowanej pamięci wydarzeń wcześniejszych)
· Pseudomnezje- fałszywe wspomnienia, np. omamy pamięciowe (fałszywe wspomnienia przeżywane jako rzeczywiste), konfabulacje (nieświadome wypełnianie luki pamięciowej fałszywymi informacjami, które pacjent podaje jako prawdziwe; najczęściej występują w zespole Korsakowa, którego przyczyną jest uszkodzenie podwzgórza i międzymózgowia, spowodowane jest niedoborem tiaminy w przebiegu przewlekłego nadużywania alkoholu.
· Allomnezje- zniekształcone wspomnienia, np. złudzenia pamięciowe czyli tzw. iluzje pamięci (zniekształcone wspomnienia prawidłowo zapamiętanych zdarzeń), złudzenia utożsamiające (błędna identyfikacja w czasie aktualnie przeżywanej sytuacji np. deja vu –nowa sytuacja rozpoznawana jako już widziana w przeszłości, deja vecu – jako już przeżywana, jamais vu –znana sytuacja przeżywana jako nigdy nie widziana, jamais vecu – jako nigdy nie przeżywana).
· Represja pamięci- mechanizm obronny charakteryzujący się nieświadomym zapominaniem nieakceptowanych myśli lub emocji
3. Zaburzenia spostrzegania
B. Omamy (halucynacje) są spostrzeżeniami pojawiającymi się bez zewnętrznego bodźca, które mają następujące ważne cechy charakterystyczne:
§ Dla pacjenta omamy są dokładnie tym samym, czym są prawidłowe doznania zmysłowe, tzn. są dla niego realne. Zatem, pacjent nie ma wglądu w swoje nieprawidłowe przeżycia.
§ Są odbierane jako zewnętrze doznania z jednego z pięciu narządów zmysłu (słuchu, wzroku, smaku, zapachu, dotyku) i odróżniane są od myśli, pojęć, wyobrażeń czy fantazji.
C. Pseudoomamy (pseudohalucynacje), omamy rzekome) – spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz, różnią się od halucynacji tym, że pojawiają się w subiektywnej wewnętrznej przestrzeni umysłu, a nie są odbierane poprzez narządy zmysłu. Opisywane są jako doznania odbierane „wewnętrznym uchem” lub „oczami duszy”, umiejscawiane w obrębie własnego ciała, np. w głowie, w klatce piersiowej, brzuchu; towarzyszy im poczucie realności. D. Parahalucynacje (paraomamy, halucynoidy)– spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz, których chory nie traktuje jako realnych zjawisk. Zalicza się do nich automatyzmy sensoryczne (np. błyski, szmery, dziwny smak lub zapach, pojedyncze słowa, melodie). Objawy te najczęściej występują napadowo i zwykle związane są z uszkodzeniem OUN (np. z padaczką).
W tradycji psychopatologii anglosaskiej nie ma rozróżnienia na psudo- para – i halucynacje.
4. Zaburzenia myślenia
W piśmiennictwie można spotkać różnorodne podejścia i opinie dotyczące zaburzeń myślenia oraz liczne i często sprzeczne systemy klasyfikowania tych zaburzeń. Uważamy, że najprostszy jest podział na zaburzenia treści i formy myślenia.
I Do zaburzeń treści myślenia należą:
· Urojenia – fałszywe sądy i przekonania niezgodne z rzeczywistością i/lub niezgodne z obowiązującymi w danym środowisku poglądami i normami, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości i których nie koryguje, mimo oczywistych dowodów błędności. Istotną cechą urojeń jest ich chorobowy kontekst tj. występują zawsze z innymi objawami psychopatologicznymi (tym min. różnią się od kłamstwa, przesądu, omyłki, niewiedzy itp.)
Do najczęściej występujących urojeń należą: urojenia prześladowcze, ksobne (odnoszące), oddziaływania, wpływu, nasyłania, zabierania i ugłośnienia myśli, odsłonięcia, owładnięcia, niewierności małżeńskiej, hipochondryczne, depresyjne (grzeszności, winy, poniżenia, zubożenia, nihilistyczne), wielkościowe.
· Idea nadwartościowa – wyizolowane usystematyzowane przekonania, często dotyczące własnej osoby, jej szczególnej roli lub misji do spełnienia, którym towarzyszy silna tendencja do ich realizacji, przy dużym zaangażowaniu emocjonalnym. Zachowanie jest mało elastyczne i dysfunkcjonalne.
· Natrętne myśli (obsesje) – uporczywie narzucające się wbrew woli myśli, wyobrażenia, wspomnienia lub impulsy do działania, z towarzyszącym przekonaniem o ich niedorzeczności; oceniane krytycznie i traktowane jako własne
· Pseudologia fantastyczna- słabe rozróżnienie realiów od fantazji, polegające na podawaniu informacji o własnych wyjątkowych, nadzwyczajnych, a czasem fantastycznych przeżyciach, osiągnięciach jako prawdziwych zdarzeniach.
· Myśli depresyjne- pesymizm, ujemne oceny własnej osoby i własnej sytuacji, poczucie beznadziejności
· Myślenie wielkościowe – nieuzasadnione przekonanie o swoich zdolnościach, umiejętnościach, mocy itp
· Myśli lękowe- nadmiernie martwienie się, nieuzasadnione przewidywanie niekorzystnych zdarzeń, obawy o negatywną ocenę własnej osoby, myśli fobiczne- intensywne, nieuzasadnione obawy przed obiektem, działaniem lub sytuacją (np. zwierzęta, krew, przejście przez most, przebywanie w windzie, podróż samolotem, wejście do wody, publiczne zabieranie głosu). Chociaż pacjent zwykle zdaje sobie sprawę, że jego lęk jest nieuzasadniony, w charakterystyczny sposób unika bodźców
· Hipochondria- nadmierna obawa o własne zdrowie
· Zubożenie treści myślenia – wypowiedzi zawierające niewiele informacji; ograniczenie ilościowe lub jakościowe (czyli wypowiedzi składają się głównie z wielokrotnych powtórzeń, nic nie znaczących frazesów itp)
II Zaburzenia formy myślenia
A. zaburzenia toku myślenia cechują się zaburzeniami tempa myślenia lub jego ciągłości i obejmują: spowolnienie, zahamowanie myślenia, otamowanie, przyspieszenie, gonitwa myślowa, mutyzm, słowotok, rozwlekłość, lepkość myślenia, perseweracje, stereotypie.
B. zaburzenia struktury i funkcji myślenia
· Myślenie paralogiczne polega na odstępstwie od obowiązujących reguł logiki, łączenie nieracjonalnymi związkami pewnych wydarzeń, niezrozumiałe – stosowane przez pacjenta – zasady relacji logicznych (równoważności, sprzeczności, wynikania)
Rodzajami myślenia paralogicznego są: myślenie nadmiernie konkretne/ nadmiernie abstrakcyjne, nieprawidłowe gospodarowanie pojęciami (posługiwanie się pojęciami o znaczeniu prywatnym np. neologizm, metonimia, kontaminacje), nadmierne włączanie, niewłaściwe wnioskowanie (np. ambisentencja, ambitendencja), myślenie magiczne (przekonanie, że słowem, spojrzeniem, gestem można wpływać na bieg zdarzeń), myślenie symboliczne (przypisywanie pewnym znakom, przedmiotom, działaniom itp. szczególnego znaczenia)
· Myślenie dereistyczne- skrajnie oderwane od rzeczywistości
· Myślenie autystyczne- skoncentowane na własnych przeżyciach wewnętrznych
· Rozkojarzenie- różnego stopnia dezorganizacja myślenia, niekomunikatywność i nieskładność myślenia, brak logiki; wątki nie są ze sobą powiązane, wypowiedzi porozrywane, niegramatyczne,; w skrajnych przypadkach stanowią zlepki słów lub głosek powiązanych np. podobieństwem dźwięku
· Splątanie-zupełnie porozrywane wątki myślowe, wypowiedzi niekomunikatywne, nieskładne
1. ZABURZENIA EMOCJI
Pojęcia: emocje, uczucia, afekty często używane są zamiennie.
Emocje wyrażają stosunek człowieka do innych osób, rzeczy, zjawisk, do siebie, swego organizmu lub własnego działania. Mają funkcję informacyjną, motywującą do działania i energetyzującą, a więc nadają dynamikę i kierunek przeżyciom oraz zachowaniom.
Uczucie określa najczęściej emocje o bardziej złożonym charakterze (np. uczucie miłości, przyjaźni, nienawiści ).
Zaburzenia emocji dzielimy na
· zaburzenia nastroju
· afektu
· inne zaburzenia emocjalne
Nastrój to dłużej utrzymująca się emocja, wyraźnie zabarwiająca zachowanie i przeżywanie, odczuwana i zgłaszana przez pacjenta oraz obserwowana przez innych. Prawidłowy nastrój określany jest jako eutymia lub nastrój wyrównany.
Podział zaburzeń nastroju:
· obniżony / depresyjny, melancholijny
· podwyższony/ maniakalny,
· drażliwy, dysforyczny,
· euforyczny,
· moriatyczny,
· ekstatyczny
· zmienny/ labilny
· aleksytymia- niemożność określenia własnego nastroju lub innych emocji
· żal, żałoba- smutek towarzyszący znaczącej stracie (np. śmierć, opuszczenie, strata materialna)
Afektem tradycyjnie określano silniejsze i prostsze emocje (np. złość) Najczęściej afekt w kontekście oceny stanu psychicznego oznacza obserwowaną, zewnętrzną ekspresję emocji, odbieraną przez inną osobę.
Zaburzenia afektu:
· zobojętnienie uczuciowe (hipopatia lub apatia)-ograniczenie przeżywania uczuć
· hipertymia- nadmierna ekspresja emocji
· spłycenie uczuciowe (sztywność, bladość lub słabe modulowanie afektu)- ograniczenie intensywności, modulacji reakcji emocjonalnych
· zubożenie emocjonalne -osłabienie uczuć wyższych przewaga elementarnych uczuć związanych z zaspokajaniem potrzeb biologicznych
· zaleganie uczuć / lepkość uczuciową- długotrwałe utrzymywanie się stanów uczuciowych
· chwiejność uczuciową -nadmierną zmienność, nietrwałość emocji
· nietrzymanie uczuć (afektu)- zwiększona skłonność występowania silnych emocji krzyk, głośny płacz, śmiech, którym towarzyszy agresja - osłabienie kontroli emocji
· niezgodności afektu z...
BobBudowniczy7