TEMAT 5.docx

TEMAT 5 – PRZEMIANY POLITYCZNE W POCZĄTKACH CZASÓW NOWOŻYTNYCH

POCZĄTKI MONARCHII ABSOLUTNYCH

W Europie Zachodniej u schyłku średniowiecza nastąpił kryzys ustroju monarchii stanowej. Jednak przemiany gospodarcze i polityczne doprowadziły do wzrostu roli mieszczaństwa. Pozycję Kościoła mocno osłabił ruch reformacyjny. Rycerstwo - szlachta traciło znaczenie na skutek m.in. wojen, szczególnie wojny stuletniej (1337-1453) i wojny Dwóch Róż w Anglii (1455-1485). Wielu wasali nie miało już nad sobą seniorów. Spowodowało to naturalny zanik systemu lennego. Powstawały różne rady królewskie, które z czasem przekształcały się w ministerstwa. Najaktywniejsi miesz­czanie mogli wejść do stanu szlacheckiego. Zmiany ustrojowe nie przyniosły natomiast żadnych korzyści chłopom. Ustrój monarchii stanowej przekształcał się stopniowo w monarchię absolutną, w której władca skupiał w swoich rękach pełnię władzy. Powstanie monarchii absolutnych wiązało się także z prowadzeniem przez władców nowej polityki ekonomicznej, zwanej merkantylizmem. Jej celem było zwiększenie sił i bogactwa państwa.

NOWA IDEOLOGIA POLITYCZNA

Dążono do uzyskania dodatniego bilansu handlowego w obrotach zagranicznych, po­pierając eksport. Ograniczano napływ cudzoziemskich towarów poprzez ustanawianie wysokich barier celnych.  Studia bolońskich prawników nad prawem rzymskim zaowocowały podzieleniem prawa na państwowe. Idee rozwijali renesansowi pisarze polityczni, do których należał m.in. Niccoló Machiavelli (1469-1527). Mieszkał on w targanej wojnami domowymi Flo­rencji, co wpłynęło na napisanie przez niego dzieła Książę. Dopuszczał możliwość popełniania przez władców również czy­nów niemoralnych. Inny pisarz polityczny, Jean Bodin (1530-1596), wydał w 1576 r. Sześć ksiąg o Rzeczy­pospolitej. Podobne hasła jak Machiavelli i Bodin głosił Thomas Hobbes (1588- -1679). Swoje poglądy wyłożył w dziele Lewiatan.

IMPERIUM HABSBURGÓW

Początki tworzenia potęgi dynastii Habsburgów przypadają na drugą połowę XIII w. W 1273 r. książęta Rzeszy wybrali na cesarza Rudolfa Habsburga. Pokonał w walce o cesarski tron swojego przeciwnika, czeskiego króla Przemyśla Otokara II. W wyniku kolejnej elekcji na tronie Rzeszy w 1452 r. ponownie zasiadł Habsburg. Był to Fryderyk III (1415-1493). Władanie Rzeszą, chociaż bardziej formalne niż realne, umożliwiło zdobycie tronów w wielu krajach. Z czasem powstało imperium. Zawieranie układów politycznych poprzez małżeństwo stało się niejako specjalnością Habsburgów.

POLITYKA DYNASTYCZNA HABSBURGÓW

Za twórcę potęgi Habsburgów można uznać Maksymiliana I, który od 1486 r. był królem niemieckim, a w latach 1508-1519 także cesarzem. W jego skład wchodziły dwie krainy Franche - Comté i Flandria podlegające Świętemu Cesarstwu Rzymskiemu oraz Niderlandy. Władcą tych ziem został Filip I Piękny, syn Maksymiliana i Marii. Jego małżeństwo z Joanną Szaloną, jedynym dzieckiem hiszpańskiej pary królewskiej, oznaczało przejęcie przez Habsburgów Hiszpanii wraz z jej posiadłościami. Hiszpania została utworzona z połączenia korony kastylijskiej i korony aragońskiej przez małżeństwo Izabeli i Ferdynanda zawarte w 1469 r. Przejęcie tronów Czech i Węgier przez Habsburgów nastąpiło na skutek zawarcia układu dynastycznego w 1515 r. przez Maksymiliana I i Jagiellonów. Kontynuatorem polityki Maksymiliana I był jego wnuk, Karol I, który jako Karol V objął tron cesarski po swoim dziadku. Karol V uważał się za moralnego i politycznego przywódcę chrześcijaństwa, powoła­nego do jego obrony przed dwoma najgroźniejszymi wrogami - Turcją i protestantami. W walkę z muzułmanami zaangażował znaczne siły militarne i ekonomiczne. Ku przerażeniu monarchy, nastąpił rozłam chrześcijaństwa zachod­niego. Karolowi V nie udało się pokojowo rozwiązać tego problemu. Marcin Luter nie dał się przekonać do powrotu do katolicyzmu, a papiestwo zdecydowało się na zwołanie soboru w Trydencie dopiero w 1545 r., i to nie w celu zawarcia ugody, ale zwalczania reformacji. Habsburgowie przez wiele lat rywalizowali z władcami Francji z rodu Walezjuszy o wpływy w państwach włoskich, co stało się przyczyną wojen włoskich, toczonych w latach 1492-1559. Najważniejszym celem dla Karola V nie było opanowanie państw włoskich. Siły francuskie pokonał Karol V w decydującej bitwie pod Pawią w 1525 r., biorąc przy okazji do niewoli Franciszka I. Krwawe i wyniszczające walki zakończyły się dopiero w 1559 r. zawarciem pokoju w Cateau - Cambrèsis.

PODZIAŁ IMPERIUM HABSBURGÓW

Równoczesne prowadzenie walki z Turcją, protestantami i Francją przekraczało finansowe możliwości cesarza Karola V. Nieczęsto zdarzało się w dziejach, aby władca z własnej woli rezygnował z tronu. Karol V przekazał tytuł cesarski swojemu bratu - Ferdynandowi. Hiszpanię i Niderlandy przejął natomiast jego syn Filip II.

MONARCHIE NARODOWE W EUROPIE ZACHODNIEJ

Francja. Francja na przełomie XV i XVI w. ulegała procesowi jednoczenia. Procesowi towarzyszyło roz­szerzanie się władzy króla przy jednoczesnym osłabianiu pozycji możnych feudałów i Sta­nów Generalnych. Podstawy monarchii absolutnej we Francji stwo­rzył Ludwik XI (1461-1483) z dynastii Walezjuszy, ale silnym państwem ze scentralizowaną władzą sta­ła się ona dopiero za panowania Franciszka I (1515-1547). Francja ukształtowała się jako państwo naro­dowe, w przeciwieństwie do wieloetnicznej i rozbi­tej politycznie Rzeszy.

Anglia. W Anglii w latach 1455-1485 trwała wojna o tron między dwiema bocznymi liniami dynastii Plantagenetów. Jedną linię stanowili Lancasterowie, którzy mieli w her­bie czerwoną różę, drugą zaś Yorkowie - mający w herbie białą różę. Stąd też nazwa konfliktu - wojna Dwóch Róż. Po zakończeniu konfliktu władzę prze­jął Henryk VII z dynastii Tudorów (1485-1509). Monarcha ten oraz jego syn i następca Henryk VIII (1509-1547) doprowadzili do zdecydowanego ograniczenia uprawnień arys­tokracji. Henryk VIII narzucił siłą społeczeństwu religię protestancką. Politykę kontynuowała jego córka Elżbieta I Tudor (1558-1603). Za jej panowania wprowadzona została religia anglikańska jako panująca.

Hiszpania. Filip II (1556-1598), który przejął rządy w Hiszpanii po abdykacji Karola V, był ortodoksyjnym katolikiem. Symbolem jego panowania stał się właściwie pałac w Escorial. Katolicki Filip II prowadził politykę ekono­miczną niekorzystną dla mieszczaństwa niderlandz­kiego, co w efekcie doprowadziło do powstania opo­zycji. Na jej czele stanął książę Wilhelm Orański. W 1572 r. w północnych prowincjach Niderlandów wybuchło antyhabsburskie powstanie. Zorganizowana została Wielka Armada. Jej 130 okrętów w 1588 r. wyruszyło z desantem, który miał podbić Anglię, zdetronizować Elżbietę I i przywrócić katolicyzm. W ogólnym bilansie hiszpański władca poniósł niemal całkowitą klęskę. Imperium Filipa II i jego następców było bankrutem.

IMPERIUM OSMAŃSKIE

Za rządów Sulejmana (Solimana) II Wspaniałego (1520-1566), Turcja osmańska przeżywała największy roz­kwit. Sulejman II podbił terytoria zdominowane przez islam, dzięki czemu odbudował polityczną jedność świata muzułmańskiego. Sułtani przejęli tytuł kalifów, czyli zwierzchników islamu. Na początku XVI w. przekroczyli Dunaj, a w 1521 r. zajęli Belgrad - „klucz do Węgier". W 1526 r. doszło do bitwy pod Mohaczem, którą przegrała armia węgierska. Zginął wówczas król Czech i Węgier Ludwik Jagiellończyk. Turcy wykorzystali spory mię­dzy chrześcijanami i dokonali dalszych podbojów. Turcy po zajęciu części Węgier skoncentrowali się na podbojach w rejonie Morza Śródziemnego. Papież Pius V, Habsburgowie i Wenecja utworzyli koalicję. Zjednoczona flota pod dowództwem nieślubnego syna Karola V księcia Juana d'Austria pokonała flotę turecką pod Lepanto w 1571 r. Zwycięstwo to zatrzymało ekspansję turecką, ale chrześcijanie nie potrafili wykorzystać swojego sukcesu.