TEMAT 28.docx

TEMAT 28 – REWOLUCJA FRANCUSKA

FRANCJA PRZED REWOLUCJĄ

Pod koniec XVIII w. Francja była jednym z najsilniejszych mocarstw europejskich. Ustrój monarchii absolutnej, kształtowany od czasów Ludwika XIII i kardy­nała Richelieu, wydawał się stabilny. Społeczeństwo francuskie dzieliło się na trzy stany. Duchowieństwo zachowało liczne przywileje. Stan drugi - szlachta nadal posiadała liczne feudalne przywileje, mimo że należący do niej wcześniej obowiązek obrony państwa przejęła armia zawodowa. Około 4 tys. arystokratycznych rodzin przebywało w Wersalu. Większość szlachty rodowej („po mieczu"), czyli dziedzicznej, żyła w swoich wiejskich majątkach w znacznie gorszych warunkach. Szlachta z ubrania z niechęcią patrzyła na szlachtę rodową. Stan trzeci - stanowiący ok. 96-98% społeczeństwa - był niezadowo­lony z uprzywilejowanej pozycji duchowień­stwa i szlachty, tym bardziej, że to właśnie on przede wszystkim był obciążony podatkami. Grupę do której należeli zamożniejsi i wykształceni mieszczanie, potocznie nazywano burżuazją. Była też spora grupa biedoty miejskiej. Współcześnie zaliczamy ich do proletariatu, ale w Paryżu u schyłku XVIII w. mówiono o nich sankiuloci, czyli ludzie nie noszący modnych, ob­cisłych i spiętych pod kolanami, spodni. Na wzrastający kryzys wewnętrzny wpłynęło gwałtowne obniżenie autorytetu królewskiego dworu. Bardzo złą opinię miała jego żona, Maria Antonina z dynastii Habs­burgów, oskarżana o rozpustne życie. Pod wpływem sze­rzących się idei oświecenia atakowano zasadę mo­narchii „z bożej łaski", przywileje stanowe i mó­wiono o „umowie społecznej" oraz konieczności respektowania „praw naturalnych". Liczba zwolenników monarchii absolutnej nieustannie się zmniejszała, na co wpływała też trudna sytuacja gospodarcza.

WYBUCH REWOLUCJI

Ludwik XVI w 1787 r. zwołał Zgromadzenie Notabli, organu opiniodawczego, w którego skład wchodzili wybrani przez króla przedstawiciele dwóch pierwszych stanów. Poprosił ich o zgodę na wprowadzenie powszechnego podatku gruntowego. Zgromadzenie Notabli nie wyraziło zgody i król je rozwiązał. Postanowił zwrócić się do Stanów Generalnych, zgromadzenia nie zwoływanego od 175 lat. Stan trzeci reprezentowali głównie przedstawiciele zamożniejszych warstw mieszczań­stwa. Ich zjednoczenie i przyjęcie wspólnego frontu było zasługą m.in. broszury wydanej przez księdza Emmanuela Sieyèsa pt. Czym jest stan trzeci? W Wersalu 5 maja 1789 r. Ludwik XVI otworzył posiedzenie Stanów Generalnych i już na samym początku obrad wybuchły spory. Stan trzeci na wniosek Sieyèsa ogłosił się Zgromadzeniem Narodowym. Król nie rozpędził go, ale utrudnił mu pracę, oddając do remontu salę, w której obradowali. Przekształciło się ono 9 lipca 1789 r. w Zgromadzenie Konstytucyjne, czyli Konstytuantę, w celu opracowania zasad nowego ustroju i spisania konstytucji. mieszczanie powołali oddziały milicji, które uzbro­ili w karabiny i piki, a następnie 14 lipca 1789 r. uderzyli na Bastylię. Atak na twierdzę-więzienie uznaje się za początek rewolucji. Król przerażony wypadkami obiecał wy­cofanie wojska z okolic stolicy i zalegalizował mi­licję jako Gwardię Narodową. Dowództwo nad nią przejął bohater walk o niepodległość USA, markiz de La Fayette.

PRZEKSZTAŁCENIA POLITYCZNE I SPOŁECZNE WE FRANCJI

Rewolucja rozpoczęła się w Paryżu, ale szybko objęła całą Francję. Zgromadzenie Konstytucyj­ne usiłowało załagodzić sytuację, wprowadzając w nocy z 4 na 5 sierpnia 1789 r. zasadę równości wszystkich wobec prawa. Konstytuanta 26 sierpnia 1789 r. uchwaliła Deklarację praw człowieka i obywatela. Jej auto­rem był La Fayette, a konsultantem ówczesny am­basador USA we Francji Thomas Jefferson. Deklaracja miała być wstępem do konstytucji i gwarantowała wolność jednostki, równość wszystkich obywateli wobec prawa, prawo do własności, do tworzenia „braterskich" związków i do oporu przeciwko złemu rządowi. Sformułowana została w niej też zasada suwerenności narodu. Rewolucjoniści obawiali się reakcji króla, który nie zatwierdził ani zniesienia przywi­lejów stanowych, ani Deklaracji praw człowieka i obywatela. Chociaż rewo­lucjoniści przejęli władzę, to ze względu na brak funduszy nie mogli zapewnić sprawne­go funkcjonowania państwa. W lipcu 1790 r. uchwalona została Cywilna konstytucja ducho­wieństwa (inna nazwa: Konstytucja cywilna kleru), w której znalazł się zapis ustalający zasadę wybierania biskupów i proboszczów przez mieszkańców parafii i diecezji. Duchownym przyznano państwowe pensje, ale warunkiem dalszego wypełniania obo­wiązków kapłańskich stało się złożenie przysięgi na Cywilną konstytucję duchowień­stwa.

KONTYTUCJA 1791 R.

Konstytuanta 3 września 1791 r. uchwaliła konstytucję, zgodnie z którą Francja stała się monarchią konstytucyjną opartą na zasadzie trójpodziału władz. Władzę wy­konawczą sprawował król i 6 ministrów. Korona pozostała dziedziczna. Wymóg ten ograniczał władzę monarchy. Władza ustawodawcza należała do jednoizbowego parlamentu - Zgromadzenia Prawodawczego (Legislatywy). W jego skład wchodziło 745 deputowanych wybieranych na okres 2 lat. Tylko osoby bogate, płacące wysokie podatki, miały pełne prawa wyborcze. Robotników obo­wiązywało prawo Le Chapeliera, czyli zakaz tworzenia organizacji broniących ich praw. Powstały kluby polityczne, ale przynależność do nich była nieformalna. W pierwszym okresie do najważniejszych należał klub zwolenników monarchii konstytucyjnej - Stowarzy­szenie Roku 1789, któremu przewodził La Fayette. Bardziej radykalne, republikań­skie, było Stowarzyszenie Przyjaciół Konstytucji. W 1792 r. przyjęli oficjalną nazwę Stowarzyszenia Jakobinów. Na ich czele stał adwokat Maximilien de Robespierre. Od jakobinów odłączyła się grupa, której przewodni­czył znakomity mówca Jacques Pierre Brissot. Kolejnym klu­bem było Stowarzyszenie Przyjaciół Praw Człowieka i Obywatela, na którego czele stali Georges Danton i Jean Paul Marat. Ponieważ zbierali się oni w byłym klasztorze franciszkanów nazywanych kordelierami, to nazwa kordelierzy przylgnęła również do nich.

DZIAŁALNOŚĆ LEGISLATYWY

Po prawej stronie sali zasiadali przeciwnicy dalszych zmian, m.in. La Fayette, a po lewej - zwolennicy takich zmian. Byli to m.in. posłowie z departamentu Gironde, na czele z Brissotem. Nazywano ich żyrondystami od nazwy departamentu. Byli oni zwolennikami nadania samorządom jak największych uprawnień. Na lewicy zasiadali również jakobini i kordelierzy. W kwietniu 1792 r. Zgromadzenie Prawodawcze uznało, że działalność Austrii zagraża bezpieczeństwu państwa francuskiego i uchwaliło wypowiedzenie jej wojny. Za wojną opowiedzieli się nie tylko dominujący w rządzie żyrondyści, ale także Ludwik XVI. Król liczył na to, że wojna przyniesie klęskę rewolucji, co umożliwi mu odzyskanie pełni władzy. Wkrótce armie austriacka i pruska wkroczyły do Francji. Wówczas Francuzi powołali do służby wojskowej nowe jednostki ochotnicze. Marsyliankę, paryżanie uznali za hymn rewolucji. W sierpniu 1792 r. tłum wdarł się do pałacu królewskiego Tuileries, wymordował gwardzistów, a następnie uwięził króla w zamku Tempie. Nowe zgromadzenie, nazwane Konwentem Narodowym, ogłosiło Francję republiką. W tym czasie oddziały rewolucyjne zatrzymały ofensywę austriacko - pruską pod Valmy.

FRANCJA REPUBLIKĄ

Jedną z pierwszych spraw, którymi zajął się Konwent, było osądzenie byłego króla, nazywanego „obywatelem Ludwikiem Kapetem". Zgromadzenie uznało, że jest winny zdrady, a jakobini przeforsowali decyzję o wydaniu wyroku śmierci. Ludwik XVI został ścięty 21 stycznia 1793 r. Konwent Narodowy uchwalił pierwszy we Francji przymusowy pobór do armii. Do największych zamieszek doszło w biednej katolickiej prowincji - Wandei. Górale, po wybuchu powstania i po licznych kontrrewolucyjnych wystąpieniach zwo­lenników króla (rojalistów) oraz w obliczu klęsk wojennych, zaczęli głosić potrzebę centralizacji władzy oraz konieczność ograniczenia wolności obywateli i wprowadzenia terroru.

CZAS DYKTATURY

Niektóre działania górali miały symboliczny charakter. Chcąc podkreślić całkowite zerwanie ze starym systemem, dzień obalenia monarchii - 22 września 1792 r. uznali za pierwszy dzień roku rozpoczynającego nową erę - erę republikańską. Zmieniono nazwy miesięcy i wprowadzono nowe święta. Zamykano świątynie, a katedrę Notre Dame zamieniono na Świątynię Rozumu. Konwent, zdominowany przez jakobinów, w czerw­cu 1793 r. ogłosił nową Konstytucję. Dawała ona obywatelom szereg swobód i praw. Konstytucja nigdy nie zo­stała wprowadzona w życie. Była tylko zbiorem zapisanych na papierze pro­pagandowych haseł. W rzeczywistości jakobini w VII 1793 r. wprowadzili rządy absolutne. Na czele państwa stał Komitet Ocalenia Publiczne­go, którym początkowo kierował Danton, a potem Robespierre. Zabijano monarchistów, żyrondystów, księży niezaprzysiężonych, przedstawicieli szlachty oraz ich rodziny. Każdy z obywateli musiał mieć „książeczkę lo­jalności", poświadczającą - aktywnie wyrażany - pozytywny stosunek do rewolucji. Wpro­wadzono zasadę odpowiedzialności zbiorowej. Jakobini próbowali kontrolować gospodarkę. Chcąc uzyskać poparcie biedoty, nakładali kontrybucje na bogatych, burzyli ich domy, a urzędnicy państwa kontrolowali dochody ludzi zamożnych. Górale nie byli jednolitą frakcją. Można było wyróżnić wśród nich trzy grupy. Pierw­szą, popieraną przez biedotę, stanowili radykalni kordelierzy z Jacques'em Hébertem na czele, nazywani hebertystami. Domagali się oni całkowitej likwida­cji Kościoła i konfiskaty mienia ludzi bogatych. Druga grupa, skupiona wokół Dantona, opowiadała się za zakończeniem terroru i zawarciem pokoju z antyfrancuską koalicją. Trzecią grupę, któ­rej przewodził Robespierre, popierało drobnomiesz­czaństwo chcące utrzymać dotychczasową polity­kę. Szybko wybuchł spór między Dantonem a Robespierrem. Robespierre po śmierci Dantona sprawował prak­tycznie jednoosobowe rządy dyktatorskie. W cią­gu półtora miesiąca, w okresie wielkiego terroru, w samym Paryżu ścięto publicznie aż 1376 osób.

OBALENIE ROBERSPIERRE’A

We wrześniu 1795 r. uchwalona została nowa konstytucja. Zgodnie z jej postanowieniami ponownie wprowadzono cenzus majątkowy, a władzę ustawodawczą przejął dwuizbowy parlament, składający się z Rady Starszych i Rady Pięciuset. Władzę wykonawczą objął pięcioosobowy Dyrektoriat. Armia rewolucyjnej Francji jeszcze w okresie dyktatury jakobińskiej zaczęła odnosić sukcesy w walce z koalicją zewnętrzną. Pod dowódz­twem generałów Jeana Jourdan i Jeana Moreau odnosili oni suk­cesy w starciach z wojskami austriackimi. W kra­jach włoskich zwyciężały wojska najmłodszego generała armii francuskiej - Napoleona Bonapar- tego, wzbudzającego duże zaniepokojenie Dyrekto­riatu, który obawiał się wzrostu jego popularności i dlatego wysłał Bonapartego z daleką misją. Powstała II koalicja antyfrancuska. Mię­dzy innymi szereg sukcesów we Włoszech odniosły siły rosyjskie feldmarszałka Aleksandra Suworowa.