• Ewolucja terminu państwo
Przez wieki podejmowano próby wyjaśnienia genezy państwa, ustalenia jego definicji, cech, form i typów.
Nie było to łatwym zadaniem ,sama ewolucja pojęcia "państwa" wskazuje na różnorodność postaw
uczonych, bądź czynników ,które miały decydujący wpływ na określenie państwa.
Początek ewolucji terminu sięga czasów starożytnych. U Greków było to polis. Każde takie miastopaństwo
miało odrębny ustrój i prawodawstwo. U Rzymian natomiast posługiwano się pojęciem civitas,
które było rozumiane jako gmina pełnoprawnych obywateli, państwo obywateli rzymskich. W terminologii
rzymskiej używano również określenia res publica, czyli wspólnoty wszystkich obywateli. Wraz z rozrostem
terytorialnym państwa rzymskiego pojawiło się nowe pojęcie-"imperium".
W wiekach średnich wprowadzono nazwę państwa jako kraju (terra),gdzie szczególną rolę ogrywało
terytorium.
Nowoczesne pojęcie państwa powstało we Włoszech w XVI w. Użyto wówczas terminu stato ,wywodzący
się z łacińskiego stare-stać i status, opisujący stan, położenie i
warunki bytu. Już wcześniej rzymscy pisarze ,tacy jak Cyceron
bądź Ulpian, posługiwali się terminem status civitas lub status
regni. W ich rozumieniu status odnosił się do statusu władcy i
stabilności. Dopiero w XVI w. Machiavelli użył pojęcia stato,
które odnosiło się do każdego państwa. Stato dało początek
kolejnym terminom, takim jak L'Etat (francuski), State (angielski)
,der Staat (niemiecki).
W języku polskim używamy pojęcia "państwo", które wywodzi
się od "pan", możliwości panowania, sprawowania władzy.
Również nasi wschodni sąsiedzi, Rosjanie, posługują się
pojęciem gosudarstwo, które w tłumaczeniu na język polski,
pochodzi od "pana" (gosudar).
• Sposoby definiowania państwa
Termin "państwo" w naukach politycznych i prawnych oznacza:
-okolony granicami obszar,w obrębie którego ludzie są poddani jednej władzy politycznej,
-ogół ludzi żyjących w granicach danego państwa
-oragnizację ludzi ,rozpatrywaną ze względu na łączącą ich więź zależności politycznej.
-państwo jak aparat państwowy
-państwo jako fiskus, skarb państwa i podmiot prawa międzynarodowego.
Rozróżnia się 5 typów definicji państwa :
1-funkcjonalna.Państwo określane było według funkcji jakie spełniało.Podejście takie reprezentował w
XVII w. Hugo Grotius .Uważał, że :"państwo jest to zrzeszenie doskonale wolnych ludzi w celu korzystania
z prawa oraz dla dobra powszechnego.
Współcześnie podejście to kontynuują J.R.Pennock i D.G.Smith , którzy większą uwagę poświęcają
władczym funkcjom pańśtwa. Ich zdaniem państwo to "społeczna organizacja mająca rozstrzygającą
włądzę nad wszystkimi osobami zamieszkującymi określone terytorium i mającą za swój główny cel
rozwiązywanie wspólnych problemów i zabezpieczenie wspólnych dóbr, a przede wszystkim utrzymanie
porządku.
2-strukturalno-elemetnowa: .Chyba najpopularniejsza definicja państwa.Została oparta na definicji
Geogra Jellinka(na zdjęciu),uwględniającej 3 elementy : ludność, terytorium i władze zwierzchnią.
Niektórzy autorzy dodaja jeszcze 4 element- suwerenność. Jednak u Jellinka władza zwierzchnia
rozumiana jest zarazem jako władza suwerenna,
3-psychologiczna.Jej przedstawicielem jest Leon Petrażycki. Państwo to :
"zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunkó międzyludzkich. Stosunki te
zachodzą przeważnie między rządzącymi a rządzonymi. Prawem rządzących
jest wydawanie decyzji jak róznież wymaganie ich realizacji. Natomiast
obowiązkiem rządzonych jest wykonywanie poleceń pod groźbą przymusu
państwowego.
4-socjologiczna.Tutaj państwo to społeczność polityczna. Wg
W.Wesołowskiego państwo to:"zespół ludzi występujących jako członkowie lub
funcjonariusze określonych instytucji i posiadające z tej racji określone
proregatywy.
Już wieki wcześnie Arystoteles widziala państwo jako zdolną do
samowystarczalności wspólnotę równych, o charakterze
uniwersalnym,obejmująca całokształt stosunków społęcznych pewnej
zbiorowości ludzi,a mająca na celu doskonałe życie.
5-klasowa. Jest odmiana definicji socjologicznej. Najpopularniejszym jej reprezentantem jest K. Marks
.Twierdzi on, że państwo jest instrumentem panowania grup posiadających, który pozwala im na
wykorzystanie swojej dominacji w stosunkach społecznych.
• Cechy państwa
Państwo to organizacja :
-polityczna. Bierze się tutaj pod uwagę działalność społeczną, związaną bezpośrednio ze sprawowaniem
władzy.
-przymusowa. Przymus jest nieodłączną cechą każdego państwa. Bez niego niemożliwe byłoby
zaprowadzenie porządku w państwie, władza państwowa nie bylaby w stanie wypełniać swoich zadań.
Państwo stosuje przymus jawnie i systematycznie bazując na przepisach prawa. Rozróżnia się przymus :
fizyczny, ekonomiczny i psychiczny.
-terytorialna. Podstawowym warunkiem zaistnienia państwa jest posiadanie terytorium, na którym
rozciągałaby się zwierzchnia władza. Terytorium to część lądowa, morska i powietrzna. Granice lądowe
przebiegają miedzy sąsiednimi państwami ,a granica morska sięga 12 mil morskich od linii podstawowej.
E. Zieliński wprowadza pojęcie integralności terytorialnej, na podstawie której zakazuje się uciekania do
stosowania siły, groźby jej użycia i nielegalności jej nabywania siłą. Państwa europejskie zobowiązały sie
przestrzegać integralności terytorialnej w Deklaracji Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
w 1975.
-suwerenna. Państwo można uznać za suwerenne, jeśli : posiada zwierzchnią włądze nad terytorium i
ludnością, może dobrowolnie nawiązywać stosunki z innymi państwami i uczestniczyć w wybranych
organizacjach międzynarodowych ,moze swobodnie nadawać kształt swojemu ustrojowi i formie.
• Geneza państwa
Przez wieki kreowane były różne, ciekawe tezy, przypuszczenia co do genezy państwa. Poniżej
przedstawione zostały najbardziej interesujące z poglądów.
Starożytność. Arystoteles (na zdjęciu) uważał, że państwo powstało na drodze naturalnego rozwoju.
Ludzie łączyli się w rodziny,te w osady a następnie w koinonia,miasta-państwa w celu osiągnięcia
szczęścia i samowystarczalnego istnienia. Zadaniem takiego polis miało być zapewnienia ludziom
cnotliwego życia, co miało być osiągnięte poprzez zachowanie umiaru w działalności politycznej.
Doktryny średniowieczne.
1-teologiczna. Powstanie państwa było związane z działaniem siły
nadprzyrodzonej. Św. Augustyn twierdził, że to Bóg stworzył państwo,które
stanowi jego ziemskie objawienie.
Natomiast Św. Tomasz wyprowadził od boga jedynie kwestię władzy. Państwo
było jednak ziemskim dziełem ludzi. Niektore postacie władzy nie pochodzą od
Boga, gdy np.została ona źle nabyta.
2-patriarchalna.Za jej twórcę uważany jest Robert Filmer. Uważa on ,ze państwo
powstało mechanicznie w procesie łaczenia się rodzin w osady aż w większe
formy,takie jakim jest państwo. Król jest patriarcha swego narodu i sprawuję
władze w interesie scałęgo społeczeństwa.
3-patrymonialna. Jednym z przodujących przedstawicieli tej doktryny był Ludwig
van Heller. Głównym czynnikiem powstania władzy państwowej było posiadanie
ziemi. Państwo w deifinicji patrymonialnej było zatem dziedziczną własnościa
dynastii panującej.
Doktryny nowożytne.
1-teoria umowy społecznej. Wedle takich uczonych, jak Spinoza, T.Hobbes, J. Locke, państwo powstało
na podstawie społecznej zgody ,porozumienia między suwerennym władcą ,a poddanymi. J.J.Rousseau
(na zdjęciu) uważał, że władza nie pochodzi od Boga ale jest tworem ludzkim. Król zatem rządził z woli
ludności. Obywatele swobodnie i dobrowolnie przystępują do
zawarcia tej niepisanej umowy, zrzekają się wówczas swej
wolności na rzecz wszystkich.
Zdaniem T.Hobbesa, dzieje ludzkości to nieprzerwana walka.
Ludzie walczą ze sobą o dominacje jednych nad drugimi.
Jedynie silna władza państwowa za pomocą przymusu,była w
stanie ich powstrzymać. Władza ta jest jednak darem od ludzi,
którzy w obawie przed anarchią i zagrożeniem, zrzekają się
swej naturalnej wolności.
Inaczej okres przedpaństwowy widział John Locke. Twierdził,
że był to czas ładu i harmonii. Prawo natury i system moralny
chroniły wówczas człowieka przed złem. Natomiast umowa
społeczna miałą służyć utrwaleniu tych stosunkó
międzyludzkich. Składałą się ona z 2 etapów: w pierwszym
jednostki zawierały umowę między sobą ,a w drugim
zorganizowane już społeczeństwo z władzą. Istotą tej umowy
było to, że społeczeństwo zachowywało podmiotowość,a
umowa mogła zostać w każdej chwili rozwiązana.
Teorie podboju.
Zdaniem E.Dhtringa państwo miało powstać jakoby z zastosowania przemocy z zewnątrz. Odmiennie
widział ten aspekt L. Gumplowicz. Posłużył się teorią darwinizmu społęcznego. Powstanie państwa
związane było z aktem siły,gdzie silniejszy szczep przejmował dominację nad słabszym. Podział na
rządzących i rządzoncyh miał się odbyć na zasadzie różnicy ras i pochodzenia
Teoria procesu rozwarstwienia klasowego.
Jej przedstawicielem był F.Engels. Widział on początek państwa w rozpadzie małej,nieskomplikowanej
społeczności na antagonistyczne klasy społęczne. Postępujący rozwój produkcji ,który następował wraz z
doskonaleniem się narzędzi i metod pracy,spowodował nierówności społeczne ze względu na udział w
majątku społecznym.Następnie wprowadzono gospodarkę prywatną ,która jeszcze bardziej umocniła
podział klas, gdzie posiadający podporządkowali sobie klasę nieposiadających.
Państwo staję się narzędziem ,którego zadaniem jest ochrona inetersów politycznych, ekonomicznych i
ideologicznych grupy posiadającej.
Teorie socjologiczne.
Jednym z czołowych przedstawicieli takiego ujęcia jest Leon Duguit. Genezę państwa widzi w społecznym
podziale pracy,gdzie z czasem jedna grupa ludzi przejmuje przewagę i zaczyna odgrywać dominującą rolę
w społeczeństwie.
Odmianą teorii socjologicznej jest teoria organiczna,przedstawiona przez A.Comte, H. Spencera i
O.Gierke. Porównywali oni państwo do organizmu. Doszli to pewnej analogii-aby organizm był zdrowy
wszystkie jego części powinny być zdrowe i współgrać ze sobą.
Tak samo jest z państwem.Aby było efektywnym tworem, wszystkie dziedziny życia społecznego powinny
być ze sobą w harmonii.
Teorie psychologiczne.
Jest to jedna z najnowszych teorii,powstała na początku XXw. Jej twórcą jest Leon Petrażycki, który
widział zależność powstania państwa z pewnymi przeżyciami prawnymi. Władza państwowa powstała w
wyniku pewnej społecznej świadomości o konieczności okazywania posłuszeństwa określonym osobom w
organizacji państwowej.
macyss