Hinduska Rachuba Czasu i Kalendarz Perski.pdf

Artykuł pobrano ze strony eioba.pl

Hinduska Rachuba Czasu i Kalendarz Perski

Bardzo interesująca rozprawa o historii kalendarza i rachuby czasu w Indii z dodatliem w postaci kalendarza Persów. W wyniku

reformy kalendarzowej z roku 1957 kalendarzem narodowym Indii jest kalendarz księżycowo-słoneczny.

Historia rachuby czasu w Indiach jest zagmatwana, gdyż obejmuje wiele tysiącleci i ogromne obszary oraz rozmaitość wpływów

kulturowych. Nawet współcześnie, w latach 50-tych, kiedy Komitet Reformy Kalendarza przeprowadził rozeznanie, w użyciu

było około 30 kalendarzy stosowanych na co dzień oraz w praktykach religijnych wyznawców hinduizmu, buddystów i

dźainistów. W tej sytuacji niemal z niemożliwością graniczyłoby przedstawienie pełnego obrazu tego zagadnienia, dlatego

niniejszy artykuł należy traktować jako rodzaj wstępu obarczonego subiektywizmem autora. Materiały źródłowe obejmują

zarówno Explanatory Supplement to the Astronomical Almanc i Encyclopaedia Britannica , jak i rozmaite hinduskie pisma

święte oraz szereg tekstów z Internetu. Wszystkie wyrazy pochodzenia sanskryckiego zostały podane w uproszczonej

transkrypcji polskiej, która lepiej oddaje ich wymowę od pisowni angielskiej. Trzeba dodać, że zgłoskę ,,dź" w tej pisowni

należy wymawiać nieco twardziej niż ten polski odpowiednik (w polskiej literaturze w tym miejscu często występuje wręcz ,,dż",

podobnie jak ,,ć" przechodzi w ,,cz").

Hinduska Rachuba Czasu

Kazimierz M. Borkowski

Jeśli istnieje jakieś miejsce na Ziemi, gdzie zadomowiły się

wszystkie sny człowieka od zarania jego snu egzystencji, są to Indie.

Romain Rolland

Od cykli kosmologicznych do ułamków sekundy

Fot. 1: Hinduska Trimurti (Triada) najwyższych bogów;

od lewej: Brahma (personifikacja stwórczego

pierwiastka, Absolutu; to on wyznacza chronologiczne

ramy istnienia świata, jugi ), Wisznu (ochraniający i

podtrzymujący stworzenie; to on inkarnuje się w

postaci awatarów ) i Śiwa (bóg destrukcji). Kiedy Śiwa w

swoim aspekcie Nataradźy tańczy słynny kosmiczny

taniec tandawę , na Ziemi towarzyszą temu dziejowe

przemiany. W 1996 r. niektórzy wizjonerzy twierdzili, że

Nataradźa właśnie rozpoczął swoją groźną, 7-letnią

tandawę .

W tradycyjnych hinduskich sposobach

podziału czasu można dopatrzeć się

sześćdziesiętnego systemu jednostek o iście

kosmologicznej rozpiętości wielkości: od

3·10 14 lat do 1/216000 doby. U podstaw

liczenia lat leży wiek Brahmy, boga stwórcy

wśród trzech najważniejszych bogów

hinduizmu (obok Wisznu i Śiwy). Czas życia

Pana Brahmy wynosi 100 lat (Brahmy), co się

przelicza na 3,11×10 14 ludzkich lat. Wraz ze śmiercią Brahmy znika świat i pojawia się dopiero po

następnych 100 latach, kiedy ponownie rodzi się Brahma-stwórca. Teraz, w bieżącym cyklu, ma On 51 lat.

Każdy z 360 dni Brahmy składających się na Jego rok, to tzw. kalpa obejmująca 14 manu , manu zaś liczy

71 mahajug . Zatem dzień Brahmy zawiera ok. 1000 mahajug . Obecnie żyjemy w 28-mej mahajudze .

Zgodnie z wierzeniami Hindusów wszechświat ulega zagładzie w końcu każdej kalpy . Między zagładą a

ponownym odtworzeniem, na końcu każdego cyklu, Wisznu odpoczywa na zwojach mitycznego węża

Ananty.

Każdy z wielkich wieków ( mahajug albo ćaturjug ) podzielony jest na cztery wieki ( jugi ): satja albo kryta

(trwająca 4×432 000 ziemskich lat), treta (3×432 000 lat), dwapara (2×432 000 lat) i kali (432 000 lat).

Współcześnie żyjemy w kali judze , która trwa od północy rozpoczynającej piątek 18 lutego (JD588465,5;

albo o świcie tego dnia) w roku 3102 p.n.e. według kalendarza juliańskiego (jest to też data śmierci

Kryszny). Uważa się, że północ ta wyznacza jednocześnie początek roku słonecznego i miesiąca

księżycowego. Podstawowe dla rachuby kalendarzowej w Indiach dzieło Surja Siddhanta , które powstało w

IV w., mówi, że jest to również ostatnie złączenie wszystkich widocznych planet. Według wierzeń

hinduizmu, przed końcem obecnego wieku nieprawości Wisznu ma zstąpić na ziemię w postaci dziesiątego

(dziewiątym był Kryszna) i zarazem ostatniego swojego wcielenia ( awatara ) Kalki — wojownika

dosiadającego białego konia. Wypleni on zło a oszczędzi ludzi dobrych, którzy dadzą początek ludowi

Złotego Wieku, satja jugi . Wielu wielbicieli Sathya Sai Baby uważa go za tego właśnie awatara . W związku

z tym, mimo że do końca tradycyjnej kali jugi jeszcze daleko, Złotego Wieku oczekuje się już w XXI w.

Współczesna nauka a wiedza wedyjska

Kali juga stanowi jedną z er. W

praktyce jednak nie ma historycznych

świadectw na odnotowywanie lat

zdarzeń przed I w.p.n.e. według

dobrze określonej ery (w stylu

znanym z starożytnej Grecji czy

Rzymu). Dziś poza kali jugą znanych

jest kilka popularnych er: era

Wikrama, liczona od 58 r.p.n.e. kiedy

panował król Wikramaditja, era Śaka,

od 78 r.n.e. prawdopodobnie

zainicjowana przez króla

Śaliwahana, era Gupta, od

r. 320 n.e., oraz era Harsa, od

r. 606 n.e.

Leon Lederman, laureat nagrody Nobla w fizyce z 1988 r., jak podano w

miesięczniku wydawanym w Prasanthi Nilayam , z inspiracji Sathya Sai Baby

opisał powstanie wszelkiej materii następująco: ,,Poczynając od całkowitej

energii stwórczej ( Brahma loki ), do najmniejszej niepodzielnej cząsteczki

stworzenia ( Brahma bidźy ), podstawowa forma stworzenia ma kształt sferyczny.

Sferoidy te grupują się w rozmaite formy i powstają różnorakie twory.

Każdy sferoid stworzenia, od Brahma loki do Brahma bidźy , porusza się po

orbicie eliptycznej lub kołowej. Brahma loka rozmiarami ma się tak do planety

Ziemi, jak planeta Ziemia do protonu i jak proton ma się do Brahma bidźy .

Wszystkie te sferoidy są kreowane, kontrolowane i wprawiane w ruch przez

Energię Kosmiczną (Boską)".

W jednym z dyskursów wygłoszonym w 1979 r. Sathya Sai Baba

mimochodem powiedział coś, co może zainspirować (bądź zbulwersować)

astronomów i fizyków. Oto ten fragment w szerszym kontekście (dosłownie):

Bhutha akaśa jest olbrzymią bezgraniczną przestrzenią, w której Słońce i

jego planety są zaledwie maleńkimi węzłami energii. Jest ona tak rozległa, że

światło z niektórych jej gwiazd nie dotarło jeszcze do Ziemi, chociaż gdy je

wysyłały, Ziemia dopiero się formowała. Są one odległe o miliony lat świetlnych.

Światło biegnie, jak się mówi, 186 000 mil* na sekundę (w rzeczywistości

prędkość ta wynosi 188 000 mil/s). Możecie więc sobie wyobrazić ogrom

rozmiarów bhutha akaśy , która obejmuje o wiele więcej niż wszystkie te gwiazdy.

Jugi są dalej dzielone na cykle 60-letnie.

Bieżący cykl rozpoczął się 30 marca

1987 r. i potrwa do kwietnia 2047 r. Każdy

rok w tym cyklu nosi inną nazwę (od

Prabhawy do Akszaji) i tak np. lata 1999 i

2000 naszego kalendarza w znacznej

części pokrywają się z hinduskimi latami

Pramadi i Wikrama.

Także w obszarze mniejszych skal

czasowych używa się szeregu egzotycznych jednostek. Doba ma 30 muhurt (godzin) po 48 minut, a połowa muhurty to

tzw. ghatika albo nadi . W praktycznym podziale doby pierwsze sześć ghatik po świcie rozpoczynającym dzień stanowi

wczesne rano, a następne szóstki to: ,,śródrano", południe, popołudnie i wieczór. W nocy wyróżnia się trzy pory ( jamy ):

pierwsze sześć ghatik po zachodzie Słońca to wczesna noc, potem jest północ i na końcu świt. Wśród mniejszych jednostek

są m.in. winadi (1/60 nadi ) i gurwakszara równa 1/60 winadi .

*1 mila to 1609,34 m.

Pojmowanie czasu w tradycji Indii

W Ryg Wedzie (zbiorze hymnów i mantr) czas jako pojęcie abstrakcyjne nie istnieje. To człowiek będący centrum Kosmosu

stwarza czas poprzez rytuały. Każdy rytuał ofiarny ma swoją ściśle określoną porę i miejsce. Właściwymi porami są ,,łącza

czasowe" spajające pewne zjawiska astronomiczne. Podstawową jednostką czasu jest doba, w której największe rytualne

znaczenie mają świt i zmierzch — najbardziej krytyczne momenty łączące dzień i noc. Personifikacją czasu jest zwykle bóg

Kala, ale podobne atrybuty ma również Surja (Słońce), który rządzi wschodami i zachodami, a nawet Jama (bóg zmarłych).

Celem wszystkich hinduskich tradycji duchowych jest pokonanie czasu. Często czas jest przedstawiany jako odwieczny

kołowrót, który przywiązuje duszę do doczesnego życia pełnego niewiedzy i cierpienia (tzw. sansary ). Uwolnienie z tej pułapki

nazywa się mokszą , a zaawansowany asceta bywa określany mianem kala-atita (ten, który przemógł czas). W tekstach

wedyjskich można często natknąć się na opisy ,,zwodzenia" albo ,,pokonywania" czasu. W Mahabharacie napisano, że ,,czas

`gotuje' wszystkie istoty" i ,,niszczy wszystkie stworzenia"; kiedy wszystko inne śpi, ,,czas nie śpi, czas trudno pokonać".

Ciekawe, że Joga Sutra przedstawia czas jako nieciągły szereg ,,chwil" ( kszan ). Każda z tych chwil trwa tyle, ile atomowi ( anu )

zajmuje przesunięcie się z jednego miejsca na drugie. I o ile mijanie czasu jest nierzeczywiste, owe chwile mają takimi być.

Zarówno chrześcijańska teologia, jak i zachodnia nauka pojmuje początek Wszechświata jako ściśle określony punkt w

odległej przeszłości liniowego czasu, który to punkt już dla nas nie istnieje. Tantra (system praktyk duchowych) natomiast

postrzega stworzenie jako ciągły proces, który jest zawsze nam dostępny. Tantrycy wyobrażają sobie przeszłość jako twór

nieustannie rzutowany z teraźniejszości, jako strumień zdarzeń wymiotowany z otwartej paszczy potwora. Początek rzeczy nie

miał miejsca w jakimś punkcie przeszłości, lecz przeszłość jest ciągle rzutowana z czasoprzestrzennych ,,ust" naszej

świadomości. Przyrównując indywidualną świadomość do wyższej świadomości, która przenika cały Wszechświat, tantryk

wierzy, że może odwrócić kosmiczny proces stwarzania i destrukcji poprzez ,,patrzenie wstecz" w paszczę potwora. W

procesie medytacji może on wtopić się w ciągły akt stwarzania, który działa poprzez naszą indywidualną i zbiorową

świadomość.

Dźainiści postrzegają czas jako koło z sześcioma unoszącymi się i sześcioma opadającymi ,,szprychami" albo erami. Koło

to kręci się w nieskończoność — nigdy nie miało początku, ani nie będzie jego końca. W buddyźmie czas jest ,,pożeraczem",

wrogiem wszystkich żywych stworzeń. To z powodu mijania czasu egzystencja pełna jest cierpienia. Ostatnia wypowidź Buddy

miała zaczynać się słowami: ,,Wszystkie rzeczy podlegają rozpadowi ..."

Tysiące lat przed narodzeniem Chrystusa starożytni Hindusi opracowali zwięzły kalendarz w oparciu o systematyczne

studia Wed i ruchów oraz położeń ciał Układu Słonecznego i gwiazd. Kalendarz ten przygotowywano w formie almanachu

nazywanego Pańćangiem . Nazwa ta pochodzi od pięciu ( pańća ) rodzajów danych (dosł. kończyn, anga ), jakie prezentuje ten

kalendarz w funkcji czasu ( tithi, nakszatry , znaki zodiaku, jogi czyli konfiguracje oraz tzw. karany stanowiące specyficznie

astrologiczne przedziały dni w miesiącu).

Kalendarz starożytny

Najstarszy system kalendarzowy, w wielu aspektach stanowiący podstawę systemu klasycznego, znany jest z tekstów

pochodzących sprzed kilku tysięcy lat przed naszą erą. Pewne odniesienia do kalendarza księżycowo-słonecznego można

znaleźć w hymnach Ryg Wedy , jednej z czterech najświętszych ksiąg hinduizmu datowanej na ok. 2000 r.p.n.e. Literatura z

okresu od 1300 r.p.n.e. do 300 r.n.e. zawiera bardziej szczegółowe informacje.

Fot. 2: Ganeśa, zwany też Ganapatim lub Winajaką, syn Śiwy i Parwati, jest

jednym z najsympatyczniejszych i najpopularniejszych bogów hinduizmu. Jest on

patronem listów i edukacji. Według legendy to on spisał wielką Mahabharatę pod

dyktando mędrca Wjasy (podczas tej czynności stracił jeden z ciosów). Ponieważ

Ganeśa ma zdolność usuwania przeszkód, do niego kierowane są pierwsze modły

zwyczajowych obrządków, jak również specjalne modlitwy przed nowymi

przedsięwzięciami. Czwartego dnia ( ćaturthi ) miesiąca bhadrapada (sierpień–

wrzesień) obchodzone są urodziny Ganeśy, szczególnie entuzjastycznie w stanie

Maharasztra.

W starożytności przybliżoną długość roku słonecznego (360 dni) dzielono na 12

miesięcy księżycowych po 27 (według Tajttrija Sanhity ) lub 28 (według Atharwa

Wedy ) dni. Różnica długości 12 miesięcy względem jednego roku była korygowana

przez wstawianie miesiąca przestępnego po każdych 60 miesiącach. Czas liczono

w oparciu o miejsca na ekliptyce zajmowane przez Księżyc podczas jego

codziennych wschodów od pełni do pełni i miejsca Słońca podczas jego wschodu z

miesiąca na miesiąc w ciągu roku. Owe miejsca zajmowane przez Księżyc dzieliły

ekliptykę na gwiazdozbiory zwane naksztrami , każdy o rozciągłości 13°20'.

Położenia Księżyca można było określać bezpośrednio z obserwacji, natomiast

miejsce Słońca wyznaczano jako przeciwne do Księżyca w czasie jego pełni.

Wyliczano je dla północy z nakszatry , która wtedy kulminowała, przyjmując że

Słońce jest z przeciwnej strony nieba w stosunku do Księżyca. Rok dzielono na

trzy okresy po cztery miesiące, z których każdy był inaugurowany specjalnym obrządkiem religijnym zwanym ćaturmasją

(,,czwórmiesiącem"). Te trzy okresy były dzielone na dwie dwumiesięczne pory ( rity ): wiosna ( wasanta ) — od mniej więcej

połowy marca do połowy maja, lato ( griszma ) — od maja do lipca, pora deszczów ( warsza ) — od lipca do września, jesień

( śarad ) — od września do listopada, zima ( hemanta ) — od listopada do stycznia i pora rosy ( śiśira ) — od stycznia do marca.

Miesiące, liczone od pełni do pełni, dzielono na dwie połowy ( paksze czyli skrzydła) ubywającego ( kryszna ) i przybywającego

Księżyca ( śukla paksza ). Na początku każdej połowy miesiąca przeprowadzano specjalny rytuał, darśadurnamasa , w czasie

pełni ( purnima ) i nowiu ( amawasja ). W teorii miesiąc liczył 30 dni ( tithi ), a dzień ( diwasa ) 30 godzin ( muhurt ).

Ten obraz jest zasadniczo zgodny z pierwszym traktatem o zliczaniu czasu, Dźjotisa-wedangą (tekstem obocznym Wed

dotyczącym ciał niebieskich) z ok. 100 r.p.n.e., który uzupełnia powyższe podziały o większą jednostkę — 5-cioletni okres

zwany jugą . Inny starodawny podział to półrocza, których początki wyznaczały dni przechodzenia Słońca przez punkty

równonocy: uttarajana (ruch ku północy; chodzi tutaj o ruch punktu wschodu Słońca), wiosną, i dakszinajana (ruch ku

południowi), jesienią.

Kalendarz klasyczny

Fot. 3: Awatar treta jugi , Śri Rama, bohater Ramajany . Jego odejście

(pogrążenie się w wodach rzeki Śaraju, dzisiejszej Gogry) zapoczątkowało wiek

dwapara .

Astronomia obszaru Indii uległa głębokiej reformie w kilku

pierwszych wiekach naszej ery w związku z postępami

dokonanymi przez astronomów Babilonu i Grecji. Do tradycyjnych

praktyk kalendarzowych wprowadzono wówczas nowe stałe

astronomiczne i modele ruchu Księżyca i Słońca. Znajdowało to

swoje odbicie w traktatach astronomicznych nazywanych

sidhantami , z których wiele nie dotrwało do dzisiejszych czasów.

W klasycznej formie (według Surja sidhanty ) kalendarz hinduski zachowuje

ciągłość z przedstawionym wyżej opisem, jednak z pewnymi udoskonaleniami i

rozwinięciami. Chociaż astronomia i rachuba czasu pierwotnie służyły

potrzebom obrzędów religijnych, których moment rozpoczęcia musiał być

właściwie wyznaczony, a nie dla celów stawiania przepowiedni (mimo że

horoskopy stawiano także w starożytności, o czym świadczy choćby słynna

epopeja Ramajana , czyli Żywot Ramy ), w tym czasie astrologia zyskała

znaczną popularność. Równolegle do starego podziału ekliptyki na nakszatry

zaczęto używać podziału na znaki zodiaku. Każdą nakszatrę dzielono na

cztery równe części po 3°20', dzięki czemu pełen znak zodiaku (30°) pokrywały

dwie nakszatry i ćwiartka. Rok zaczynał się wejściem Słońca ( sankranti ) w znak

Barana. Hinduskie nazwy znaków zodiaku na ogół są sanskryckimi tłumaczeniami nazw przyjętych na Zachodzie, ale

np. Strzelec nazywany jest dhanus , co znaczy łuk, Koziorożec to makara czyli krokodyl, a Wodnik to kumbha czyli dzban na

wodę.

Z powodu precesji punkty równonocy i przesileń przesuwają się powoli wzdłuż ekliptyki na tle gwiazd. Punkt Barana, który

przed kilku tysiącami lat wyznaczał wejście Słońca w znak Barana, obecnie znajduje się w Rybach. Zjawisko precesji

doprowadziło do pojawienie się dwóch metod wyliczania sankranti (wstępowania) Słońca w poszczególne znaki. W metodzie

nirajana nie uwzględnia się precesji ( ajana ), co prowadzi do wyznaczenia właściwych dat wejścia w znaki, ale błędnego

przypisania ich równonocom i przesileniom. W systemie sajana (z precesją) zaś daty przesileń i równonocy są wyznaczane

poprawnie, natomiast błędnie identyfikowane są z sankranti .

Datowanie Ramy i Ramajany

Współcześni zachodni badacze są generalnie zgodni co do czasu powstania epickiego poematu Ramajana . Plasuje się

go nie wcześniej niż na ok. 1500 r.p.n.e., tj. na czas inwazji Arjów na południe Indii. Jednakże istnieje sporo przesłanek na to,

że dzieje Indii są o wiele starsze. Niektórzy Hindusi utrzymują wręcz, że całe to datowanie i historia inwazji Arjów są wymysłem

,,imperialistów" i że w istocie Arjowie byli pierwotnymi mieszkańcami subkontynentu indyjskiego, a samą Ramajanę datują na

8000 r.p.n.e., tj. na koniec ostatniego zlodowacenia. Mniej solidne argumenty, oparte na długości jug według tradycji

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: