UKŁAD RUCHU
Układ kostny
1. Ogólna budowa kości:
· okostna – włóknista błona ochraniająca kość na zewnątrz, jest silnie ukrwiona i unerwiona. Znajdują się w niej komórki kościotwórcze (osteoblasty)
· nasada – zbudowana z tkanki kostnej gąbczastej, która składa się z tzw. beleczek kostnych (sztywność, odporność kości)
· trzon – zbudowany z tkanki kostnej zbitej
· jama szpikowa - przestrzeń wypełniona szpikiem kostnym , znajduje się wewnątrz trzonu kości
· szpik kostny czerwony – tkanka krwiotwórcza, produkuje komórki krwi (z wiekiem szpik czerwony przechodzi w żółty, który nie ma właściwości krwiotwórczych)
· składa się z części organicznej - m.in. włókna kolagenu, komórki, oraz mineralnej - związki wapnia, magnezu i fosforu
· kości powstają w procesie kostnienia, który zaczyna się w życiu płodowym, a kończy po 20 roku życia
· kości mają zdolności regeneracyjne, które zmniejszają się z wiekiem
2. Funkcje kości:
· wspólne wskazanie najważniejszych funkcji pełnionych przez kości w organizmie:
· ochrona narządów głębiej leżących (szkielet kostny);
· bierny narząd ruchu - wsparcie dla mięśni;
· magazyn wapnia w ustroju;
· krwiotwórcza (poprzez szpik kostny)
3. Podział kości:
· długie np. udowa, żebro,
· płaskie np. łopatka, mostek, kości czaszki
· różnokształtne np. kręgi
· krótkie np. kość nadgarstka, kość stępu
4. Szkielet osiowy:
· czaszka zbudowana z mózgoczaszki (osłaniającej mózg) i trzewioczaszki (rusztowanie kostne twarzy, ochraniające początkowe odcinki dróg oddechowych i pokarmowych)
· kręgosłup utworzony z 33 (34) kręgów, zaliczanych do pięciu odcinków: szyjnego (7, PIERWSZY TO ATLAS [DŹWIGACZ], DRUGI OBROTNIK), piersiowego (12), lędźwiowego (5), krzyżowego (5, zrośniętych z kością krzyżową), ogonową (4-5) – u osób starszych zrośnięte w pojedynczą kość ogonową inaczej guziczną. Kształt kręgosłupa oscyluje wokół litery „S”. odcinek szyjny i lędźwiowy wygięte są do przodu (lordoza), a piersiowy i krzyżowy, do tyłu – kifoza. Pomiędzy trzonami kolejnych kręgów występują krążki międzykręgowe tzw. dyski. Ich podstawowym zadaniem jest amortyzowanie wstrząsów. Przestrzeń pomiędzy trzonami, a łukami kręgowymi kolejnych tworzy się kanał kręgowy chroniący rdzeń kręgowy.
Atlas (dźwigacz) Obrotnik
Kręg piersiowy
Odcinki kręgosłupa
· mostek (zbudowany z 3 części: rękojeści, trzonu mostka, wyrostka)
· żebra - dwanaście par półkoliście wygiętych kości klatki piersiowej, które z jednej strony łączą się z kręgami piersiowymi. Wyróżnia się żebra: żebra prawdziwe, będące pierwszymi siedmioma żebrami licząc od góry, tj. żebrami I-VII, połączone są one bezpośrednio z mostkiem. Żebra rzekomych (VIII-XII) nie mające takiego połączenia, a żebra XI i XII nazywa się żebrami wolnymi, gryz brak jest jakiegokolwiek połączenia z mostkiem. Żebra od VIII do X połączone są z mostkiem tzw. łukiem żebrowym, będącym zbiorem chrząstek.
5. Szkielet kończyn górnych (obręcz barkowa): obojczyk, łopatka, kość ramienna, kość łokciowa, kość promieniowa, kości nadgarstka, kości śródręcza, kości palców
6. Szkielet kończyn dolnych (obręcz miednicowa): kość miedniczna, kość udowa, kość piszczelowa, kość strzałkowa, kości stępu, kości śródstopia, kości palców
7. Połączenia ścisłe:
§ więzozrosty – zaliczamy do nich szwy, charakterystyczne dla kości czaszki
§ chrząstkozrosty są to połączenia kości za pośrednictwem chrząstki
§ Kościozrosty powstają z wiekiem przez skostnienie niektórych więzozrostów (np. szwów czaszki) lub chrząstkozrostów (skostnienie chrząstek nasadowych)
8. Połączenia ruchome, czyli stawowe są to ruchome i najbardziej różnorodne połączenia kości. Ruchomość stawu zależy od kształtu stykających się z sobą powierzchni stawowych.
Schemat budowy stawu: Staw ramienny w przekroju czołowym:
1 – więzadło 1 – wyrostek barkowy łopatki
2 – torebka stawowa, warstwa włóknista 2 – panewka łopatki
3 – torebka stawowa, warstwa maziowa 3 – chrząstka pokrywająca panewkę i głowę kości
4 – powierzchnia stawowa kości 4 – torebka stawowa
5 - chrząstka stawowa 5 – głowa kości ramiennej
6 – jama stawowa 6 – jama stawowa
7 - ścięgno
9. Typy stawów:
a) zawiasowy (ruch tylko wokół jednej osi, zginanie i prostowanie) np. staw łokciowy, staw skokowo-goleniowy
b) eliptyczny (ruch zginania i prostowania, przywodzenia i odwodzenia) np. staw promieniowo-nadgarstkowy
c) siodełkowy (jak w stawach eliptycznych, ale o większych zakresie ruchów) bp. Staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka
d) panewkowy, kulisty (obrót we wszystkich kierunkach) np. staw biodrowy, staw promienno- łokciowy, staw barkowy
Układ mięśniowy
1. Ogólne cechy mięśni:
· mają zdolność do aktywnego kurczenia się.
· Zbudowane są z ścięgien i brzuśca
· rozkurcz jest aktem biernym – wymaga skurczu innego mięśnia.
· wyróżniamy dwie grupy czynnościowe mięśni: zginacze (przywodziciele) i prostowniki (odwodziciele). Wykonują one czynność przeciwstawną (antagoniści) – np. zginacz, kurcząc się pozwala na zgięcie ręki, podczas gdy jego antagonista - prostownik kurcząc się umożliwia ponowne wyprostowanie. W czasie, gdy jeden się kurczy, drugi pozostaje w spoczynku.
· podstawowa jednostka czynnościowa mięśnia to SARKOMER
2. Budowa mięśnia szkieletowego (i sarkomeru):
3. Funkcje mięśni:
· odpowiadają za ruch
· kontrolują przepływ płynów ciała
· regulują ilość płynów ciała w organizmie
· odpowiadają za postawę
· zajmują się produkcją ciepła
4. Podział mięśni ciała:
a) długie występujące głównie w kończynach
b) szerokie – spłaszczone i dość cienki, wyścielają jamę ciała
c) krótkie - są małe i różnokształtne, występują wokół kręgosłupa
d) okrężne – występujące w okolicy ust i oczu
4. Etapy skurczu mięśnia:
· impuls nerwowy z ośrodkowego układu nerwowego dociera za pośrednictwem neuronów w pobliże błony włókna mięśniowego
· neuron uwalnia przekaźnik – acetylocholinę, która wywołuje falę aktywności elektrycznej
· z siateczki śródplazmatycznej (mięśniach zwana sarkoplazmatyczną) uwalniane są jony wapnia, które zapoczątkowują skurcz
· jony wapnia kontaktują się m.in. z aktyna i miozyną
· odsłonięcie miejsca wzdłuż miofilamanty aktyny, które są zdolne do połączenia z miozyną
· główka miozyny wychwytuje cząsteczkę ATP, która jest zużytkowana na połączenie z aktyną i obrót o około 45 stopni (ten skręt jest siłą napędową która wciąga aktynę pomiędzy miozynę)
· główka miozyny „chwyta” kolejną cząsteczkę ATP i następuje zwolnienie połączenia z aktyną. Zaopatrzona w nowa porcje energii miozyna odbudowuje mostek poprzeczny i cały proces powtarza się
5. Przemiany biochemiczne zachodzące podczas pracy mięśnia:
Do wykonania skurczu przez mięsień potrzebna jest zawsze energia. Bezpośrednio otrzymywana jest ona z wysokoenergetycznych związków chemicznych - ATP i fosfokreatyny. Powstają one w wyniku przemian tłuszczów i cukrów dostarczanych wraz z pokarmem. Otrzymywana ona jest także z glikogenu, polimeru cukrów, który zmagazynowany jest w dużych ilościach w wątrobie oraz mięśniach szkieletowych. Do przemian chemicznych, które zachodzą w mięśniu w początkowym okresie wysiłku, niezbędna jest obecność tlenu. Dlatego też proces ten nazywa się glikolizą tlenową. W czasie działania mięśnia dzięki rozszerzeniu naczyń krwionośnych jest on dostarczany w zwiększonych ilościach. Przez pewien czas mięśnie otrzymują go w ilościach proporcjonalnych do wykonywanej pracy. Jeżeli jednak wysiłek fizyczny przedłuża się, to dostarczany tlen jest niewystarczający do wytworzenia zużywanych bardzo szybko cząsteczek ATP. Komórki mięśniowe zaczynają wówczas syntetyzować potrzebny składnik wykorzystując procesy metaboliczne niewymagające tlenu. Jest to glikoliza beztlenowa. Otrzymywana w ten sposób ilość wysokoenergetycznych cząsteczek jest zdecydowanie mniejsza, a efektem końcowym przemian jest kwas mlekowy, który przenika do krwi oraz gromadzi się w mięśniach. Jeśli będzie go za dużo, to może spowodować zahamowanie przemian dostarczających energię. Po zakończeniu pracy przez mięsień w dalszym ciągu tlen pobierany jest w zwiększonej ilości. Potrzebny jest on do odnowienia związków wysokoenergetycznych i usunięcia kwasu mlekowego z mięśni. Wyrównywany jest w ten sposób tak zwany dług tlenowy.
6. Istnieją dwa rodzaje skurczów:
· skurcz izometryczny - charakteryzuje się tym, że mięsień nie zmienia swojej długości, zmienia się natomiast jego napięcie. Siła tego typu skurczu zależy od początkowej długości włókien mięśniowych
· skurcz izotoniczny - w jego trakcie długość mięśnia skraca się, jego napięcie pozostaje jednak stałe. Także siła skurczu pozostaje cały czas niezmieniona
7. Aktywność fizyczna jako niezbędny warunek życia współczesnego człowieka
1. w czasie wysiłku fizycznego zapotrzebowanie na tlen zwiększa się nawet do 25x
2. przyspieszony rytm oddychania i głębsze oddechy oraz częstsze skurcze serca, sprawiają ze organizm otrzymuje większą ilość tlenu (usuwając dwutlenek węgla i ciepło)
3. stężenie dwutlenku węgla we krwi reguluje tempo pracy organizmu
4. ośrodek oddechowy znajduje się w rdzeniu przedłużonym (komórki rdzenia reagują na wzrost dwutlenku węgla we krwi i jonów wodorowych we krwi tętniczej)
5. podczas znacznego wysiłku w mięśniach następuje rozkład glikogenu i gromadzi się kwas mlekowy, co prowadzi do tzw. długu tlenowego (natychmiast uruchamia to wzmożoną wentylacje płuc, i zwiększenie ilości tlenu, aby umożliwić usunięcie nadmiaru kwasu mlekowego i odnowę związków wysokoenergetycznych)
6. w razie niedostatku tlenu komórki mięśniowe przejściowo mogą rozkładać glikogen bez udziału tlenu
8. Doping wydolnościowy, sztuczne podnoszenie wydolności fizycznej i psychicznej zawodnika metodami wykraczającymi poza normalny, "naturalny" trening, choć w praktyce granica między dopingiem i treningiem jest często bardzo trudna do ustalenia. Ogólnie za doping uważa się metody medyczne, potencjalnie szkodliwe dla zdrowia, które zostały oficjalnie zabronione.
9. Choroby układu ruchu
· skolioza - jest to boczne skrzywienie kręgosłupa
· płaskostopie - zniekształcenie stopy polegające na obniżeniu się jej fizjologicznych sklepień, w wyniku czego staje się ona płaska
· krzywica - choroba występująca u dzieci, najczęściej pomiędzy 3 a 24 miesiącem życia dziecka, związana z zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforowej, spowodowana niedoborem witaminy D. Powoduje zmiany w układzie kostnym i zaburzenia rozwojowe.
· reumatyzm - potoczne, określenie chorób charakteryzujących się przewlekłymi zmianami zapalnymi w obrębie tkanki łącznej. Słowem "reumatyzmem" najczęściej określa się w mowie potocznej reumatoidalne zapalenie stawów (RZS).
· osteoporoza - to choroba charakteryzująca się postępującym ubytkiem masy kostnej i zmianą struktury przestrzennej kości
VII
mena04