wstep_do_prawoznawstwa3.doc

Wstęp do prawoznawstwa

1.      Co to jest prawo ( definicja i koncepcje) ?

Prawo – ogół swoistych norm postępowania ukształtowanych w ramach organizacji państwowej pochodzących bądź uznanych prze odpowiednie organy państwowe.

Od czasów starożytnych pojawiły się 2 zasadnicze grupy koncepcji prawa:

I.  Koncepcje traktujące prawo jako szczególne normy postępowania, dające się wyodrębnić z ogółu norm społecznych ( moralnych, religijnych, obyczajowych, organizacyjnych)

W ramach pierwszej grupy podstawowe znaczenie ma wyodrębnienie :

- tzw. Prawo naturalnych koncepcji prawa ( ujmujących prawo jako takie normy postępowania, które kształtują się w sposób niezależny od ludzkiego ustawodawcy, pochodząc od istoty nadprzyrodzonej bądź wynikając z nadrzędnych cech natury ludzkiej lub z istoty życia społecznego)

- tzw. Pozytywistycznych koncepcji prawa ( sprowadzając prawo jedynie do norm ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwowe oraz zagwarantowanych przymusem państwowym)

II. Koncepcje charakteryzujące prawo jako zespół swoistych faktów społecznych. W tych koncepcjach normy prawne stanowią jedynie wtórny przedmiot badań, wynikający
z określonych, realnych zjawisk bądź odbijających je. Mogą to być zjawiska psychiczne lub rzeczywiste, powiązania międzyludzkie, a także zachowania określonych podmiotów społecznych oraz ich wytwory bądź wreszcie określone wartości wytworzone w toku życia społecznego i podlegające kulturowej interpretacji.

Ukształtowały się również pochodne koncepcje prawa, do których zaliczamy:

a)      Czysta teoria prawa Hansa Kelsena, w której prawo, jako system abstrakcyjnych powinności określonego zachowania zostało całkowicie odseparowane od świata realnych zjawisk. Teoria ta legła u podstaw osobnego nurtu w prawoznawstwie, określanego jako normatywizm .

b)     Psychologiczna koncepcja prawa i państwa Leona Petrażyckiego

2.      Rozumienie struktury i funkcji norm. Budowa sankcji. Podać przykłady.

Charakter normy bywa często określany w sposób dorozumiany . W pewnych sytuacjach zawarcie w wypowiedzi dokładnego określenia cech adresata ( przypadku normy generalnej) bądź imienia i nazwiska adresata ( w przypadku normy indywidualnej) nie jest potrzebne z uwagi na cechy danej sytuacji, w której formułowana jest wypowiedz, gest osoby formułującej normę, sposób wyrażenia normy oraz jej umiejscowienie w kontekście całego tekstu, w którym została ona umieszczona ( na przykład w relacji do innych norm, wynikających z przepisów prawnych zawartych w danym akcie normatywnym) itp.

Cechą wypowiedzi normatywnych jest ich abstrakcyjność ( jeśli wyznaczają one powtarzalny wzór zachowania) bądź konkretność ( jeśli określają pewne jednorazowe, niepowtarzalne zachowania)

Normy prawne mają za swój przedmiot uzewnętrznione zachowania, a więc takie zachowania, które prowadzą do osiągnięcia pewnych skutków społecznych. To że treść norm prawnych jest aprobowana oraz gwarantowana przez system władzy państwowej, nadaje im charakter norm heteronomicznych, a więc norm wspartych autorytetem zewnętrznym wobec ich adresatów.

Konstrukcja normy prawnej

a)     Hipoteza – określa kogo dotyczy dana norma. Może być sformułowana jako cecha określonych osób (np. pracodawca) bądź jako okoliczność w jakiej znalazł się człowiek (np. „kto publicznie prezentuje ...”). Adresatem normy jest każda osoba wskazana w hipotezie normy (norma ma charakter ogólny – nie dotyczy konkretnej osoby np. Jana Kowala). Norma wskazuje okoliczności w sposób abstrakcyjny (nie nawiązuje do konkretnego wydarzenia).

b)     Dyspozycja – określony przez normę sposób zakazanego, nakazanego bądź dopuszczalnego zachowania

c)     Sankcja – wskazuje konsekwencje zachowania niezgodnego z dyspozycją

Przykład

 Art. 202. § 1 KK.  Kto publicznie prezentuje treści pornograficzne w taki sposób, że może to narzucić ich odbiór osobie, która tego sobie nie życzy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Hipoteza – „kto publicznie prezentuje treści pornograficzne”

Dyspozycja – „nie może narzucić ich odbioru osobie, która tego sobie nie życzy”

Sankcja – „w innym przypadku osoba taka podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”.

Rodzaje norm ze względu na treść

a) Norma zakazująca – zabraniająca adresatowi określonego zachowania pod groźbą zawartą w sankcji

Art. 108 KW Kto szczuje psem człowieka, podlega karze grzywny do 1000 zł. albo karze nagany

b) Norma nakazująca – zobowiązująca adresata do określonego zachowania pod groźba zawartą w sankcji

Art. 23 KH (o spółce jawnej) Umowa spółki powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności.

c) Norma przyzwalająca – dająca prawo adresatowi do określonego zachowania i osiągania korzyści. Sankcją jest utrata korzyści płynących ze wskazanego prawa.

Art. 183d KP Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.

Rodzaje norm ze względu na ich stosowanie

a) Norma bezwzględnie obowiązująca – obowiązuje bezwzględnie każdego adresata normy niezależnie od jakichkolwiek uwarunkowań

Art. 13. § 1 KRiO  Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim.

b) Norma względnie obowiązująca – obowiązuje adresatów normy, jeżeli nie wystąpią wskazane przez normę okoliczności (np. strony nie postanowią inaczej)

Art. 866 KC (o spółce cywilnej) W braku odmiennej umowy lub uchwały wspólników każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw.

3.      Źródła prawa

W literaturze prawniczej można napotkać  m.in. następujące znaczenia tego terminu:

- pierwotna przyczyna kształtowania prawa;

- materiały związane historycznie z ustanowieniem danych norm prawnych;

- rodzaje (sposoby) działalności prawotwórczej;

- materiały, z których można poznać treść norm prawnych ( historycznych bądź obowiązujących);

- akt normatywny ( jako rezultat procesu prawotwórczego)

Źródła prawa stanowią jedno z centralnych zagadnień, na ich podstawie różnicuje się podstawowe typy systemów prawa we współczesnym świecie

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia

Przepisy powszechnie obowiązujące w Rzeczpospolitej Polskiej znajdują się zatem w:

a) Konstytucji RP - zwana inaczej ustawą zasadniczą - najważniejszy akt normatywny w państwie wyznaczający podstawy ustrojowe państwa,

b) ustawach - podstawowy rodzaj aktów normatywnych zatwierdzany przez Sejm, Senat i Prezydenta RP,

c) ratyfikowanych umowach międzynarodowych - umowy pomiędzy co najmniej dwoma państwami zatwierdzone przez władze danego kraju; ratyfikacja, czyli owo potwierdzenie danej umowy, może przybierać różne formy (od podpisu Premiera Rady Ministrów do ścieżki ustawodawczej),

d) rozporządzeniach - akty wykonawcze do ustawy - wydawane na konkretne polecenie przepisów ustawy, pozwalają zrealizować jej bardziej ogólne zapisy (np: rozporządzenie o wartości wynagrodzenia minimalnego). Rozporządzenia mogą wydawać: Prezydent, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, minister kierujący działem administracji rządowej, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Rozporządzenia wydawane są na podstawie umocowania ustawowego a nie są samoistnymi aktami normatywnymi (bez ustawy nikt nie wydaje rozporządzeń). Rozporządzenia nie mogą być sprzeczne z aktami wyższego rzędu oraz z przepisami prawa karnego.

Obok przepisów obowiązujących powszechnie w całej RP, istnieją również przepisy obowiązujące lokalnie (np. mogą dotyczyć określonego obszaru Polski lub konkretnego urzędu).

Art. 87. 2. Konst. RP   Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

Do aktów normatywnych prawa miejscowego zalicza się uchwały i zarządzenia.

4.      Co to jest prawda? Metody dochodzenia do prawdy z wykorzystaniem praw logicznego myślenia: indukcji i dedukcji.

a) definicja ogólna

Prawda to jedna z dwóch podstawowych wartości logicznych. Drugą jest fałsz. W logice matematycznej prawda jest jedynie symbolem, nie ma żadnego głębszego znaczenia.
W mowie potocznej oraz w logice tradycyjnej prawda to stwierdzenie czegoś, co miało faktycznie miejsce lub stwierdzenie nie występowania czegoś, co faktycznie nie miało miejsca. Wyrażenie zawsze prawdziwe, z powodu swojej konstrukcji logicznej, to tautologia.

b) definicje z uwzględnieniem funkcji i struktury

Treść znaczeń pojęcia prawdy jest warunkowana meandrami ludzkiego poznania. Wg Arystotelesa i Tomasza z Akwinu prawda to adekwacja naszych myśli ( idei, jakie one niosą) z faktami-podstawową strukturą rzeczywistości. Generalnie rzecz ujmując, postrzeganie prawdy ze strukturalnego punktu widzenia z reguły wiąże się z funkcją, jaką pojęcie to pełni w procesach poznawania rzeczywistości. Ważnym przy tym elementem jest jej normatywność, prawda bowiem dostarcza parametru oceny jest tym do czego zmierzają nasze twierdzenia.

Przyjmując korespondencyjną teorię prawdy propagowaną przez A. Tarskiego mówimy, że prawda jest zgodnością twierdzeń z faktami.

Wg koherencyjnej teorii prawdy przekonanie jest w tym sensie uzasadnione (prawdziwe) wyłącznie dzięki temu, że stało się elementem spójnego systemu przekonań. Nasz przekonanie o świecie zjawisk (strukturze faktów) muszą być ugruntowane i dopiero wtedy ugruntowanie prowadzi do jednego, najlepiej uzasadnionego systemu przekonań.

Fundacjonalizm zakłada, iż w procesie dowodzenia prawdy dedukcja jest także istotnym instrumentem sprzyjającym tworzeniu hipotez wyjaśniających analizowane zjawisko wykorzystując znane prawa ogólne.

Konwergencja natomiast zakłada, iż jeśli klasa zdań składa się ze zdań zdolnych do bycia prawdziwymi, to wówczas będzie istniała tendencja, aby w optymalnych okolicznościach kompetentne podmioty zgadzały się co do elementów prawdziwości tej klasy.

Funkcjonalizm zakłada co też stwierdził W. James, iż prawdy należy postrzegać relatywnie, jednocześnie rozumiejąc je nie statycznie, lecz dynamicznie, że są zależne od kontekstu  i funkcji zastosowania oraz, ze nie są same celem, lecz jedynie środkiem do realizacji celów życiowych.

5.      Co to jest sylogizm prawniczy? Zdefiniuj pojęcie indukcji.

Sylogizm prawniczy – model stosowania prawa, który jest konstruowany w ten sposób,
że większa przesłanka jest normą generalna, abstrakcyjną, odpowiednio zinterpretowana, przesłanką mniejszą jest zadanie o fakcie, z którym mają być wiązane skutki prawne, wnioskiem natomiast decyzja jednostkowa w postaci normy indywidualnej, konkretnej.

Przykład

kto zabija człowieka podlega karze (przesłanka większa)

Jan zabił człowieka (przesłanka mniejsza)

Jan podlega karze (wniosek)

Indukcja- jedna z podstawowych dyscyplin filozofii, ukształtowana przez Sokratesa, zdefiniowana i rozwinięta przez Arystotelesa, chociaż posiadająca już swoje początki u Pitagorasa i pitagorejczyków.
Eleaci odkryli antynomie, które przyczyniły się do rozwoju metod rozumowania. Szkoła megarejska rozwinęła badania nad antynomiami i wypracowała ujęcie implikacji jako funkcji prawdziwościowej. Sofiści sformułowali wiele wskazówek dotyczących uzasadniania i obalania twierdzeń.
Sokrates, a także Platon rozpoczęli badania nad indukcją, definicją, klasyfikacją i składnią logiczną. Dla Arystotelesa logika stała się nauką o formach poprawnego myślenia, ustalającą zasady, których naruszenie prowadzi do błędów w zakresie poznania.
Tak rozumiana logika traktowała o wiedzy ogólnej i została oddzielona od metafizyki, traktującej o jednostkowym bycie. Stała się teorią pojęć i sądów, mającą uczyć, jak posługiwać się nimi. Arystoteles uznał, że podstawą prawidłowych pojęć jest definicja, a prawidłowych sądów - dowód. Głównymi tematami logiki stały się zatem definicja i dowód.
Zasady i zadania logiki zostały zawarte w pismach logicznych, noszących nazwę Organonu (narzędzia). Należą do nich następujące traktaty: Kategorie, Hermeneutyka, Analityki, zawierające teorie wnioskowania i dowodzenia, Topika traktujące o dowodzeniu prawdopodobnym i o sztuce prowadzenia sporów (erystyka), O sofizmatach.
Istota logiki Arystotelesa jest zawarta w Analitykach. Ukształtowana przez Arystotelesa logika (przyjmując miano logiki klasycznej) spełniała swoje funkcje w filozofii i innych dziedzinach nauki do poł. XIX w. Współcześnie logika obejmuje:

1) logikę formalną z podziałem na teorię wnioskowania: a) dedukcyjnego, b) indukcyjnego, w tym semantykę logiczną i syntaktyka (składnię logiczną), c) metodologię nauk, d) erystykę, e) wybrane zagadnienia techniki pracy umysłowej.

2) logikę matematyczną.

6.      Co to jest sprzeczność w prawie? Zasada racji dostatecznej oraz zasada tożsamości.

Sprzeczność w prawie – wzajemne wykluczanie się przepisów w ustalonych zasadach porządku prawnego

Leibniza zasada racji dostatecznej - w logice Leibniz wydzielił trzy rodzaje prawd: pierwotne, pochodne - rozumowe i pochodne - faktyczne. Każdy rodzaj prawdy został oparty na innej zasadzie logicznej.
Dla dowiedzenia prawdy faktycznej, zdaniem Leibniza, konieczne jest orzeczenie, że nic w rzeczywistości nie jest bez racji, że każda prawda faktyczna może i powinna być uzasadniona za pomocą prawd pierwotnych, i na tym właśnie opiera się zasada racji dostatecznej Leibniza.

Zgodnie z ta zasadą , wyrażającą postulat krytycyzmu, można uznać lub odrzucić zdanie wtedy i tylko wtedy, gdy są tego racje wskazane według rozsądnych dyrektyw poznawczych.
Odróżniamy dwa typy racji uznawania zdań: racje czerpane z różnego rodzaju spostrzeżeń i doświadczenia oraz racje wskazywane na drodze argumentacji i poprzez rozumowanie.

Zasada tożsamości, zasada identyczności- relatywna zasada bytu głosząca, że każdy byt jest tym, czym jest, sformułowana po raz pierwszy przez Parmenidesa. Stanowi prawo logiczne w postaci dla klasycznego rachunku zdań głoszące, że (p wtedy i tylko wtedy, gdy p), w postaci dla klasycznego rachunku predykatów, że (każdy przedmiot jest identyczny z samym sobą). Metafizyka klasyczna razem z zasadą sprzeczności i zasadą wyłączonego środka uznała zasadę tożsamości za jedno z pierwszych praw myśli i bytu. W nieco innych kontekstach filozoficznych zasada tożsamości miała znaczenie także dla filozofii nowożytnej, zwłaszcza dla Leibniza i filozofii identyczności Schellinga - w kontekstach tych nazywana jest częściej zasadą identyczności.

Zasada tożsamości unaocznia stronę treściową bytu - to, że każdy byt jest rzeczą i posiada określoną, zdeterminowaną treść (jest określony co do treści). To, że jest rzeczą nie znaczy, że jest czymś statycznym i nie podlega rozwojowi. Jego tożsamość ma więc charakter relatywny: byt pod względem treści może podlegać zmianom (np. człowiek rozwija się lecz rzecz zachowuje swą tożsamość). Dla metafizyki klasycznej tożsamość o charakterze absolutnym charakteryzuje jednie Boga.

7.      Wykładnia prawa i wszystkie jej rodzaje

Wykładnię prawa określa się jako ogół rozumowań zmierzających do odkodowania norm prawnych zawartych w obowiązujących przepisach prawnych oraz ustalenia ich znaczenia. Stanowi historycznie ukształtowany ( zarówno przez doktrynę, jak też praktykę prawniczą) ciąg operacji myślowych, opartych na odpowiedniej wiedzy prawniczej, znajomości języka prawnego oraz umiejętności posługiwania się językiem prawniczym.

Są trzy grupy teorii wykładni:

1. Wykładnia statystyczna,
2. Wykładnia dynamiczna,
3. Wykładnia mieszana

Ad 1. Za wykładnie statyczną uznaje się wykładnie prowadzącą do ustalenia intencji ustawodawcy, która przyświecała mu przy wydawaniu danego aktu.
Ustalenie tego, co miał na myśli ustawodawca, tworząc akt normatywny, jest co najmniej trudne.
Na pierwszy plan wysuwa się pytanie, co faktycznie miał zamiar uczynić ustawodawca. Prawo w myśl tej koncepcji jest tworzone tylko w celu rozwiązania konkretnych sytuacji, dlatego nie daje się ono stosować do rozwiązywania kwestii, do których regulowana konkretnie nie zostało ono stworzone.

Ad 2. Wykładnia dynamiczna polega na tym, że wykonujemy wykładni testu prawnego wraz ze zmieniającymi się warunkami społeczno-politycznymi. Przepisy prawa są tu traktowane jako pewna materia, którą można zmienić wraz ze zmianą sytuacji.

Ad 3. Wykładnia mieszana zakłada, ze normy prawne, które nie ulegają częstym zmianom, należy interpretować w taki sposób, jak życzyłby sobie tego obecny ustawodawca.

Z uwagi na moc obowiązującą wykładni dzielimy ją na cztery grupy:

1. Wykładnia doktrynalna
2. Wykładnia autentyczna
3. Wykładnia legalna
a) Odpowiedzi prawne
b) Zasady prawa
c) Wytyczne
4. Wykładnia operatywna

Ad 1. Wykładnia doktrynalna jest dokonywana przez prawników, najczęściej naukowców . Nie ma ona mocy wiążącej, wskazuje jedynie, jak należy rozumieć dany tekst prawny. To tu prawnicy wypowiadają swoje poglądy, nie zawsze znajdując odzwierciedlenie w poglądach sędziów czy ustawodawcy.

Ad...