LEKI DZIAŁAJĄCE NA AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY
1. Wstęp:
· układ autonomiczny reguluje czynność wszystkich narządów wewnętrznych i kieruje wieloma procesami życiowymi niezależnymi od naszej woli
· jego budowa anatomiczna różni się od budowy układu nerwowego somatycznego obecnością zwojów, które stanowią rodzaj „transformatorów” przekazujących impuls nerwowy z części przedzwojowej (presynaptycznej) na pozazwojową (postsynaptyczną)
· obie części układu autonomicznego - układ współczulny (sympatyczny, adrenergiczny) i przywspółczulny (parasympatyczny, cholinergiczny) znajdują się w stanie stałego napięcia; przewaga napięcia jednej z części układu autonomicznego wywołuje charakterystyczne zmiany czynności narządów wewnętrznych, określonych jako sympatykotonia lub parasympatykotonia (wagotonia)
· stan pobudzenia powstający w ośrodkach układu autonomicznego wyzwala impuls nerwowy, który przedostaje się nerwami autonomicznymi do zakończeń znajdujących się w narządach wewnętrznych
· w zakończeniach tych są wyzwalane określone substancje chemiczne, zwane neuroprzekaźnikami (neuromediatorami), które działając na swoiste farmakoreceptory w narządach wykonawczych, wywołują określone, właściwe dla danego efektora reakcje
· przekaźnikiem chemicznym w zwojach, podobnie jak w zakończeniach układu cholinergicznego jest acetylocholina, w zakończeniach układu adrenergicznego - noradrenalina
2. Leki parasympatykotoniczne:
· lekami parasympatykotonicznymi (cholinergicznymi) nazywamy leki wyzwalające efekty podobne do pobudzenia układu przywspółczulnego
· ze względu na mechanizm działania leki parasympatykotoniczne dzielimy na dwie grupy:
o leki działające bezpośrednio – pobudzają bezpośrednio zakończenia nerwów przywspółczulnych lub receptor cholinergiczny w zakończeniach (acetylocholina, pilokarpina, muskaryna)
o leki działające pośrednio – hamujące acetylocholinostazę (inhibitory acetylocholinostazy), w wyniku czego wydzielana w zakończeniach acetylocholina nie ulega rozkładowi, gromadzi się w większym stężeniu i wywiera silniejsze i dłuższe działanie (fizostygmina, neostygmina, pirydostygmina, ambenonium, edrofonium, galantamina, organiczne estry kwasów fosforowych)
· objawy działania leków parasympatykotonicznych:
o rzadkoskurcz (bradykardia)
o hipotensja
o rozszerzenie naczyń krwionośnych
o skurcz oskrzeli
o wzmożenie czynności motorycznej i wydzielniczej przewodu pokarmowego
o zwężenie źrenic
o porażenie akomodacji
· Acetylocholina:
o stosuje się ją w atonii pooperacyjnej jelit i pęcherza moczowego (obecnie rzadko) oraz w jaskrze
o wywołują one działania niepożądane jak: biegunkę, nudności, bóle brzucha i bradykardię
o preparaty - Carbachol (IsoptoCarbachol, Miostat)
· Pilokarpina:
o jest stosowana wyłącznie w okulistyce w leczeniu jaskry oraz w leczeniu zatrucia atropiną
o preparaty - Pilocarpium Hydrochlorcum, Normoglaucon, Timpilo
· Neostygmina:
o zastosowanie:
ü w osłabieniu mięśni prążkowanych
ü w atonii jelit i pęcherza moczowego
ü w jaskrze
ü w zatruciu kumarynami
o preparaty – Polstigminum, Mestinon, Mytelase
3. Leki parasympatykolityczne:
· lekami parasympatykolitycznymi (cholinolitycznymi) nazywamy leki, które porażają układ przywspółczulny (receptory) i wyłączają wszystkie narządy spod jego wpływu
· działają one na receptory muskarynowe, nazywamy je też antymuskarynowymi
· mechanizm ich działania polega na blokowaniu receptorów cholinergicznych, które stają się nie wrażliwe na uwalnianą w zakończeniach nerwów przywspółczulnych acetylocholiny zyskuje wówczas przewagę układ współczulny i dochodzi do ogólnej sympatykotonii
· leki parasympatykolityczne powodują:
o zmniejszenia napięcia mięśni gładkich przewodu pokarmowego, dróg moczowych, dróg żółciowych i oskrzeli
o zahamowanie wydzielania łez, śliny, śluzu, soku żółciowego i jelitowego oraz potu
o rozszerzenie źrenic ze światłowstrętem
o wzrost ciśnienia śródgałkowego.
o przyśpieszenie czynności serca
o skurcz naczyń krwionośnych z następowym wzrostem ciśnienia krwi
· rozróżniamy dwie podgrupy receptorów muskarynowych:
o receptory M1 – w gruczołach wydzielania zewnętrznego i w ośrodkowym układzie nerwowym
o receptory M2 – w mięśniach gładkich i w sercu
· Alkaloidy tropanowe:
o alkaloidy tropanowe znajdują się w wielu roślinach z rodziny piankowatych, głównie w pokrzyku, czyli wilczej jagodzie, bieluniu dziędzierzawie, lulku czarnym i lulecznicy odurzającej
· Atropina:
o działa obwodowo parasympatykolitycznie i ośrodkowo pobudzająco - działanie to jest silne i długotrwale
ü w biegunce, wymiotach, kolkach jelitowych, żółciowych, nerkowych
ü w nadmiernym wydzielaniu soku żołądkowego
ü w dychawicy oskrzelowej - Ipratropium
ü w okulistyce - w celu rozpoznawczego rozszerzenia źrenic oraz w leczeniu zrostów tęczówki (nie stosować w jaskrze)
ü w parkinsoniźmie
ü w stanach po zapaleniu mózgu
ü w rzadkoskurczu wywołanym odruchowym pobudzeniem nerwu błędnego
ü w zatruciach środkami fosforoorganicznymi
ü w premedykacji do znieczulenia ogólnego
o preparaty – siarczan atropiny, suchy wyciąg z pokrzyku, płynny wyciąg z pokrzyku, Bellapan, Bellergot, Tolargin
· Metylohioscyna i Butylohioscyna:
o są to pochodne skopolaminy, pozbawione działania ośrodkowego i stosowane głównie jako spasmolyticum w kolkach oraz jako środek pomocniczy w diagnostyce przewodu pokarmowego
o preparat - Scopolan (Buscopan, Buscolysin)
4. Syntetyczne leki parasympatykolityczne:
· działanie niepożądane syntetycznych leków parasympatykolityczynych wiąże się z ich działaniem atropino podobnym - mogą powodować suchość w jamie ustnej, trudności w oddawaniu moczu, zaburzenia widzenia, tachykardię, bezsenność i nadmierne napięcie nerwowe
· są przeciwwskazane w jaskrze, przeroście gruczołu krokowego, ciąży, niedrożności porażennej i atonii jelit
· preparaty:
o Oksyfenonium (Spasmophen, Spasmobamat)
o Oksyfencyklimina (Daricon, Daritran)
5. Leki sympatykotoniczne:
· lekami sympatykotonicznymi (sympatykomimetycznymi, adrenergicznymi) nazywamy leki, które wyzwalają efekty podobne do objawów pobudzenia układu współczulnego
· obecnie przyjmuje się, że receptor adrenergiczny, czyli miejsce działania neuromediatorów układu współczulnego, składa się z dwóch części: receptora α i receptora β.
· w zakończeniach nerwów autonomicznych mamy dwa rodzaje receptora α: α1, i α2 oraz dwa rodzaje receptora β: β1 i β2
· receptor α1 jest receptorem postsynaptycznym, występuje w oku, w mięśniu promienistym tęczówki, w mięśniach gładkich przewodu pokarmowego, pęcherza moczowego, w pęcherzykach nasiennych, mięśniach pilomotorycznych i naczyniach krwionośnych
· efekty pobudzania receptorów α1:
o oko - skurcz mięśnia promienistego tęczówki
o przewód pokarmowy - rozkurcz mięśni gładkich przewodu pokarmowego
o pęcherz moczowy - skurcz mięśni gładkich
o narządy płciowe - skurcz pęcherzyków nasiennych
o mięśnie pilomotoryczne - skurcz
o naczynia krwionośne - skurcz
· receptor α2 jest receptorem presynaptycznym, jego pobudzenie powoduje zahamowanie uwalniania NA i A, a głównym efektem jego pobudzenia jest rozkurcz naczyń krwionośnych
· agonistów receptorów α2 o działaniu ośrodkowym (np. klonidyna) stosuje się w terapii choroby nadciśnieniowej
· efekty pobudzenia receptorów β1:
o serce – węzeł zatokowo-przedsionkowy – wzrost bodźcotwórczości
o serce – węzeł przedsionkowo-komorowy – skrócenie czasu refrakcji = wzrost przewodnictwa
o włókna Purkiniego – skrócenie czasu refrakcji = wzrost automatyzmu
o mięsień sercowy – wzrost siły skurczu
o jelita – mięśnie gładkie – zwiotczenie
o adipocyty – lipoliza
· efekty pobudzenia receptorów β2:
o komórki wątroby – glukoneogeneza
o płuca – mięśnie gładkie oskrzeli – rozkurcz
o macica – rozkurcz
o arteriole mięśni szkieletowych – rozkurcz i spadek ciśnienia
o mięśnie szkieletowe - drżenia
· ze względu na punkt uchwytu działania leki adrenergiczne dzielimy na trzy grupy:
o leki α -adrenergiczne - pobudzające głównie receptor α (noradrenalina, nafazolina, ksylometazolina)
o leki β - adrenergiczne - pobudzające głównie receptor β (izoprenalina, orcyprenalina, salbutamol, fenoterol, bametan)
o leki α i β - adrenergiczne - pobudzające w równym stopniu receptor α i β (adrenalina, efedryna, pochodne amfetaminy)
· pod względem budowy chemicznej leki adrenergiczne można zaliczyć do następujących grup:
o pochodne fenyloalkiloamin:
ü pochodne dihydroksyfenylu - adrenalina, noradrenalina, izoprenalina, korbadryna, orcyprenalina, salbutamol, terbutalina
ü pochodne hydroksyfenylu - fenylefryna, norfenylefryna, etylefryna, metaraminol, synefryna, fenedryna, izoksupryna, bametan
ü pochodne fenylu - efedryna, pochodne amfetaminy, mefentermina
o pochodne imidazoliny - nafazolina, ksylometazolina, tetrazolina, oksymetazolina
· działanie niepożądane:
o reakcje uczuleniowe
o zaburzenia czynności układu krążenia (nadmierne reakcje zwężające naczynia i zaburzenia czynności serca)
o zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego, (efekty pobudzeniowe - efedryna, adrenalina)
o zaburzenia depresyjne (nafazolina)
· Adrenalina (Epinefryna):
o adrenalina jest hormonem wytwarzanym w części rdzeniowej nadnerczy, w komórkach chromochłonnych kłębka szyjnego oraz częściowo w zakończeniach współczulnych
o adrenalina odgrywa w organizmie doniosłą rolę hormonu emocjonalnego oraz wspólnie z noradrenaliną jest realizatorem impulsów współczulnych
o adrenalina pobudza zarówno receptor α jak i β , wyzwalając reakcje współczulne z obu receptorów
ü w stanach alergicznych - wstrząs anafilaktyczny (lek z wyboru)
ü w zapaści pochodzenia sercowego
ü łącznie z lekami znieczulającymi miejscowo w celu wywołania niedokrwienia odcinka znieczulanego i zwiększenia siły i czasu działania środka znieczulającego
o przeciwwskazania:
ü nadczynność tarczycy - nadmierna wrażliwość na adrenaliny
ü niedomoga wieńcowa
ü zator płucny
ü nadciśnienie, miażdżyca naczyń, tętniak
ü znieczulenie ogólne cyklopropanem
ü ciąża
...
www.google.pl