Konfidencjonalna społeczność a estetyka relacyjna.pdf

SEKCJA - magazyn artystyczny

09-04-21 14:51

Viktor Misiano

Konfidencjonalna społeczność a

estetyka relacyjna

Malarz wstydliwy, boć to z

polskiej ziemi

Karol Sienkiewicz

Oaza na Centralnym

Zofia Herman

W moim życiu wiele wydarzeń łączyło się w związki przyczynowo-

skutkowe. W maju i czerwcu 1992 roku, jako część wystawy

„Molteplici Culture: Itinerari dell’arte contemporanea in un mondo

che cambria” w Museo del Folclore w Rzymie, prezentowałem

niewielki projekt wystawienniczy zatytułowany „Scientific

Research” 1 . To był mój pierwszy krok w kierunku nowego rodzaju

praktyki kuratorskiej, która ostatecznie przybrała nazwę

„kuratorstwa performatywnego” („performative curatorship”) 2 .

Wystawa okazała się szczególnie ważnym wydarzeniem w historii

europejskiego kuratorstwa lat 90., gdyż po raz pierwszy zebrała

grono kuratorów, których późniejsza praktyka definiowała rozwój

owego nowego typu pracy nad projektem (Hans Ulrich Obrist,

Andrew Renton, Dan Cameron), jak i twórców, których aktywność

odpowiada tej formie kuratorstwa – twórców, nazwanych później

przez francuskiego krytyka Nicolasa Bourriauda, i innych za nim,

„artystami relacyjnymi” („relational artists”; Liam Gillick, Renée

Green, Philippe Parreno, Anatolj Osmolowski i inni) 3 . W ich szeregi

włączono też członków grupy Irwin.

Echa innego w filmie Yael

Bartany „Mary-Koszmary"

Agata Pietrasik

Do kogo należy pamięć i

historia? O wystawie „Mińsk.

Diariusz miejski”

Anna Łazar

W tym samym czasie, gdy wraz z dwoma artystami z grupy Irwin

(Borut Vogelnik i Dušan Mandič) pracowaliśmy nad projektami w

Rzymie, w Moskwie pozostali członkowie grupy przygotowywali i

wprowadzali w życie projekt „NSK Embassy”, który trwał od 20

maja do 10 czerwca 1992 roku. Stanowił on część programu APT-

ART International, którego byłem jednym z inicjatorów 4 . „NSK

Embassy Moscow” jest jedną z najlepszych prac wykonanych przez

tych artystów w obszarze, który Bourriaud określa terminem

“esthétique relationnelle” („estetyka relacyjna”) 5 .

Samego Bourriauda spotkałem w Paryżu pod koniec tegoż, 1992

roku. Omówiliśmy wówczas wiele hipotetycznych, wspólnych

projektów, które ostatecznie nigdy nie zostały zrealizowane.

Dyskusja okazała się jednak niezmiernie owocna – w czasie naszej

rozmowy rozważyliśmy różne możliwości, formy i zasoby

kuratorstwa performatywnego.

Następny praktyczny krok w rozwoju mojej własnej formuły

kuratorstwa performatywnego wykonany został kilka tygodni

później, w styczniu 1993 roku, w Centre pour la Création

Contempoiraine w Tours, około 40 minut drogi od Paryża. Była to

wystawa „Trio Acustico” prezentująca trzech moskiewskich

artystów – Dmitra Gutowa, Jurija Leidermana i Anatolia

Osmołowskiego.

http://www.sekcja.org/miesiecznik.php?id_artykulu=126

Strona 1 z 18

SEKCJA - magazyn artystyczny

09-04-21 14:51

Dmitrij Gutow, Anatolij Osmołowski, Wadim Fiszkin, Jurij Leiderman, Koniugacja 1

i Koniugacja 2, Moskiewska scena artystyczna dzisiaj, Kraftemessen,

Kunstlerwerkstatten, Monachium, czerwiec-lipiec 1995

W tym samym miejscu na początku 1992 roku (to znaczy na

krótko przed moim projektem w Rzymie) miała miejsce wystawa

„Il faut construire l’hacienda”. Jej katalog zawierał programowy

tekst nie kogo innego, a Nicolasa Bourriauda „Qu’est-ce que le

réalisme opératif?”, fundamentalny dla jego myśli.

Przetłumaczyłem go na rosyjski i opublikowałem w pierwszym

numerze założonego przeze mnie magazynu „Chudożestwiennyj

Żurnał” („Moscow Art Magazine”), który ukazał się we wrześniu

1993 roku. W trakcie pracy nad formułą pisma miałem przed

oczami wczesne numery magazynu „Documents”, utworzonego

przez Bourriauda, które przywiozłem z Paryża.

W ciągu następnych kilku lat wypróbowywałem swoje umiejętności

w całym szeregu kuratorskich „projektów performatywnych”,

między innymi z udziałem grupy Irwin 6 . Pod koniec dekady, w

1999 roku, w księgarni Centre Pompidou kupiłem książkę

Bourriauda „Esthétique relationnelle”. Niedługo potem, w

podwójnym numerze „Moscow Art Magazine”, w którym podjęto

próbę podsumowania gównych trendów lat 90., opublikowałem

kolejny tekst Bourriauda - “L’art des années 90”, poznany dzięki

zakupionej w Paryżu książce.

http://www.sekcja.org/miesiecznik.php?id_artykulu=126

Strona 2 z 18

SEKCJA - magazyn artystyczny

09-04-21 14:51

W dalszej części tekstu dokonam próby porównania europejskiego

doświadczenia “kuratorstwa performatywnego” i “estetyki

relacyjnej” z analogicznymi praktykami w Rosji tego samego

okresu. Za punkt odniesienia przyjmę z jednej strony

doświadczenia - wydarzenia i refleksje - dokładnie takie, jakie na

kartach swej książki prezentował Bourriaud, z drugiej strony -

wydarzenia, których zaznałem osobiście, oraz refleksje zawarte w

moich tekstach pisanych w tym samym czasie, w którym

publikowane były eseje Bourriauda zebrane później we

wspomnianej książce.

* * *

Symptomatyczne dla moskiewskiej sceny artystycznej lat 90. było

przekraczanie ograniczeń wynikających z rozumienia produkcji

artystycznej opartego na artefaktach, jak też powrót do

interaktywnego, zorientowanego społecznie gestu.

21 września 1990 roku grupa BOLI (Farid Bogdanow i Georgi

Litiszewski) zaprosiła grupę artystów na wycieczkę do

moskiewskiego ZOO. Podchodzili do klatek i pokazywali swe prace

zwierzętom. Akcja nosiła tytuł “Wystawa dla zwierząt”. Dzięki niej

grupa BOLI weszła w relację zarówno z moskiewskimi artystami,

jak i zwierzętami.

18 listopada 1990 roku wówczas dość młody artysta Anatolij

Osmołowski wraz z innymi członkami założonej przez siebie grupy

„Wywłaszczenie terytorium sztuki” (rosyjski akronim - ETI) w

jednym z moskiewskich domów kultury, tak zwanym Domu

Medyka, urządzili dwutygodniowy festiwal francuskich filmów

Nowej Fali. Każdego dnia prezentowano nowy film. Ku zdumieniu

publiczności, projekcje zakłócano akcjami artystycznymi. Były to

interwencje-komentarze do wyświetlanych filmów. W ten sposób

Osmołowski wszedł w relację zarówno z arcydziełami kina

francuskiego lat 60., jak i z publicznością na widowni.

http://www.sekcja.org/miesiecznik.php?id_artykulu=126

Strona 3 z 18

SEKCJA - magazyn artystyczny

09-04-21 14:51

"Podróż do kraju Brobdingnags" (Osmołowski/Majakowski), performans

zrealizowany na placu Majakowskiego, Moskwa, 1993

"Przeciwko wszystkim" (zrealizowany jako "Pozarządowa komisja kontroli"),

performance (Moskwa, Plac Czerwony, Mauzoleum Lenina), 1999

W tym samym czasie, w kwietniu 1991 roku, podjąłem wstępne

przygotowania do projektu „Scientific Research”, o którym

wspominałem wcześniej. Zostawszy zaproszonym do stworzenia

niewielkiego projektu na temat fenomenu Innego we

współczesnym świecie, udałem się do artysty Jurija Alberta.

Poprosiłem go o wskazanie jego “Innego” i dostarczenie mi

http://www.sekcja.org/miesiecznik.php?id_artykulu=126

Strona 4 z 18

SEKCJA - magazyn artystyczny

09-04-21 14:51

Poprosiłem go o wskazanie jego “Innego” i dostarczenie mi

pisemnego uzasadnienia swego wyboru wraz z jedną z

małoformatowych prac, charakterystycznych dla jego ówczesnej

twórczości. Później tę samą prośbę skierowałem do „Innego”

wskazanego przez Jurija Alberta (do grupy S/Z). W ten sposób

powstawał łańcuch... Ostatecznie, wszystkie zebrane materiały -

prace i teksty różnych artystów - zostały wystawione w skrzynkach

z pleksiglasu. Ich rozmieszczenie oddawało sposób, w jaki

“eksperyment” się rozwijał, a proste czarne strzałki nalepione na

ścianę wskazywały kierunek ciągu. Innymi słowy, zamiast tworzyć

tradycyjną, tematyczną wystawę, wszedłem w relację z artystami

oraz, poprzez swoje działania, skłoniłem ich do wejścia we

wzajemne relacje .

Projekt „NSK Embassy” stał się kolejnym przykładem estetyki

relacyjnej w Moskwie, szczególnie dobrze wyrażonym i dojrzałym.

Podobne estetki były już wypracowywane w samym programie

kryjącym się za odrodzeniem APT-ART-u, tj. w zapraszaniu

zagranicznych artystów do wystawiania w moskiewskich

przestrzeniach prywatnych, w prywatnym domu czy pracowni

artysty. Profesjonalna reprezentacja miała się tu rozproszyć w

środowisku ludzkich relacji . W trzech pokojach „NSK Embassy”

odbywały się regularne seminaria i dyskusje, prezentacje grupy

teatralnej Noordung, projekcje materiałów wideo, itd. W ten

sposób grupie Irwin udało się w istocie zainicjować relację dwóch

sytuacji kulturowych oraz stworzyć podwaliny pod całą historię

kolejnych relacji. Co więcej, dzięki dyskusji w „NSK Embassy”

ukonstytuowało się grono moskiewskich artystów, którzy

rozpoznali w sobie bratnie dusze. To właśnie ci twórcy wzięli

później udział w większości „performatywnych projektów”, które

aranżowałem.

Wszystkie te projekty - ich listę i opisy można by znacznie

rozszerzyć - w całości odpowiadają kryteriom przewidzianym przez

Bourriauda dla estetyki relacyjnej . Łączyło je ukierunkowane na

„transformację odbiorcy dzieła w jego bezpośredniego uczestnika i

słuchacza”. Chodzi o staranie, by pracować „ze strefą wzajemnych,

międzyludzkich relacji”, „wprowadzić w życie różnorodne formy

wymiany społecznej, […] procesy komunikacji w ich konkretnym

wymiarze - wzajemnym zjednoczeniu różnych jednostek i grup

ludzkich” 7 . Dokładnie ta orientacja określa najbardziej postępową

sztukę lat 90., gdyż jej estetyka, “sfera społecznych interakcji jest

tym, czym produkcja masowa była niegdyś dla popartu i

minimalizmu” 8 .

Na tym etapie możemy wyciągnąć nasz pierwszy wniosek: na

początku lat 90. - w istocie po raz pierwszy od zakończenia II

wojny światowej - najbardziej innowacyjne formy praktyk

artystycznych ujawniły się równocześnie w Europie Zachodniej (lub

bardziej ogólnie - na scenie międzynarodowej) oraz w Rosji i

Europie Wschodniej. Ten fakt sam w sobie uzasadnia określenie

sceny artystycznej tamtych lat jako globalnej, jako podmiotu

procesów transwersalnych. Pozostaje jednak pytanie: Jak stało się

to możliwe? Dlaczego owe tendencje artystyczne pojawiły się tak

wcześnie we wschodniej części Europy, w dodatku w tak dojrzałej i

przemyślanej formie? Do jakiego stopnia praktyka estetyki

relacyjnej zakorzeniona była w lokalnej, rosyjskiej problematyce,

która ową praktykę miała rzekomo powołać do życia?

http://www.sekcja.org/miesiecznik.php?id_artykulu=126

Strona 5 z 18

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: