Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym
W literaturze psychologicznej i pedagogicznej wiek przedszkolny określany jest jako wiek przypadający pomiędzy 3 a 7 rokiem życia. Jego nazwa wskazuje, że jest to okres, który poprzedza rozpoczęcie przez dziecko nauki szkolnej. Według Marii Przetacznikowej granice wieku przedszkolnego są granicami względnymi. W każdym z nich mogą występować cechy z wcześniejszego etapu, które będą stopniowo zanikać.
Pomiędzy 3 a 7 rokiem życia u wszystkich dzieci zachodzą typowe i charakterystyczne tylko dla wieku przedszkolnego zmiany. Zmiany te pozwalają wyodrębnić wiek przedszkolny z innych okresów rozwojowych dziecka. Zdarzają się bowiem dzieci 3-letnie nieprzystosowane do udziału w grupie przedszkolnej oraz takie dzieci, które mogą podjąć naukę przed ukończeniem siódmego roku życia.
Każde dziecko rozwija się w innym tempie, w innych warunkach środowiskowych, różni się od rówieśników zarówno cechami fizycznymi jak i psychicznymi. Oprócz wspólnych dla całego okresu właściwości rozwojowych, można wyróżnić drobniejsze zmiany, które zachodzą w świadomości i osobowości dziecka. Odzwierciedlają one rozwój procesów poznawczych, a także przekształcenia w społecznej emocjonalnej sferze rozwoju psychicznego.
Różnice, które występują w okresie wieku przedszkolnego pozwoliły podzielić ten okres na 3 fazy rozwojowe:
§ I faza obejmuje okres od 3 do 4 roku życia:
§ II faza obejmuje okres od 4 do 51/2 lat życia:
§ III faza obejmuje okres od 51/2 do 7 roku życia dziecka.
Wiek przedszkolny charakteryzuje się intensywnym rozwojem fizycznym, psychicznym, rozwojem zmysłów-wzrok, słuch; narządów wewnętrznych-płuca, serce, wątroba. Poprzez rozwój procesów poznawczych dziecko uzyskuje lepsza orientację w otaczającym środowisku, zarówno tym bliskim jak i dalszym. Rozwój ten ma ścisły związek z rozwojem ruchowym i uczuciowym.
Rozwój sprawności ruchowej wiąże się z kształtowaniem spostrzeżeń małego dziecka, z rozwojem jego mowy i myślenia. Poznanie świata odbywa się poprzez działanie, w zabawie, w środowisku wychowawczym, które zaspokaja najpilniejsze potrzeby dziecka- biologiczne (odżywianie, sen, odpoczynek);-psychiczne (przynależności do najbliższych, doświadczeń wzbogacających umysł dziecka, uznania ze strony rodziców itp).
Podstawową formą działalności dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa. To poprzez jej różne odmiany dziecko poznaje najbliższe otoczenie, uczy się o otaczającym świecie. W wieku przedszkolnym rozwój sprawności ruchowych odbywa się w związku z dojrzewaniem układu nerwowego i narządów ruchu i przebiega w dwóch kierunkach:
§ rozwój umiejętności, które polegają na praktycznym posługiwaniu się przedmiotami codziennego użytku np. jedzenie łyżką;
§ rozwój ruchowych sprawności, które wywodzą się ze swobodnych ruchów i postaw lokomocyjnych.
Badania wykazują, że w wieku przedszkolnym ruchy dziecka stają się coraz bardziej dokładne, ekonomiczne i celowe. W tym wieku dziecko z jednej strony jest bardzo ruchliwe, a z drugiej łatwo się męczy. Jednak zmęczenie ustępuje dość szybko, dziecko znowu jest zdolne do podjęcia zabawy.
U dziecka w tym wieku wzrost organizmu przejawia się zwiększaniem wymiarów - wzrostu i masy ciała - czyli ciężaru. Dziecko w tym wieku przybiera wolniej na wadze - ok. 2-3kg. Dość szybko następuje przyrost wysokości-jest to około 5- 7 cm w ciągu roku. Najszybciej rośnie pomiędzy trzecim, piątym i szóstym rokiem życia. Na wzrost i ciężar ciała mają wpływ czynniki genetyczne i uwarunkowania środowiskowe. W zależności od płci występują niewielkie różnice pomiędzy wzrostem a ciężarem ciała.
Wraz z ogólnym rozwojem następuje powiększanie wymiarów, struktury i mineralizacji kości. W poszczególnych częściach ciała rozwój i kostnienie kośćca przebiegają w różnym tempie. U 5-6-latków wzrastanie kośćca związane jest z kształtowaniem się krzywizn kręgosłupa. Bardziej proporcjonalna budowa ciała w tym wieku powoduje podejmowanie przez dzieci zwiększonego wysiłku fizycznego i zróżnicowanej aktywności ruchowej.
U dziecka zauważyć można charakterystyczne dysproporcje w budowie jego ciała -krótkie kończyny(zwłaszcza nogi), dość dużą głowę i wydłużony tułów. Wraz z wiekiem traci podskórną tkankę tłuszczową a szybki rozwój kończyn dolnych powoduje, że sylwetka szczupleje.
Zmiany proporcji ciała zachodzą również w tułowiu dziecka. Wyraźnie zaznacza się różnica w szerokości barków i bioder między chłopcami a dziewczynkami. U chłopców większa różnica między szerokością barkową a biodrową sprawia, że sylwetka przybiera męskie kształty. Natomiast u dziewczynek sytuacja jest odwrotna, mniejsza różnica między szerokością barkową a biodrową powoduje, że kształt jej ciała staje się kobiecy.
Zaznacza się coraz bardziej wyraźna różnica w kształcie klatki piersiowej między chłopcami a dziewczynkami. U chłopców wymiary klatki piersiowej- jej obwód, szerokość, głębokość są większe niż u dziewczynek.
W początkowej fazie wieku przedszkolnego czyli u dziecka 3- letniego jego kościec jest giętki i wrażliwy, ponieważ zachowuje konsystencję chrząstkową. Wiązadła stawowe są rozciągliwe i słabe.
U małego dziecka słabe są również jego mięśnie, cienkie i wiotkie, ponieważ włókna mięśniowe zawierają dużo wody. W wyniku zmniejszania się tkanki tłuszczowej przedszkolaka narasta i wzmacnia się muskulatura ciała. Mięśnie rosną proporcjonalnie do wysokości ciała.
Pod koniec wieku przedszkolnego wyraźnie wzmacnia się kościec i muskulatura dziecka. Ustalają się naturalne krzywizny kręgosłupa-szyjna, grzbietowa i lędźwiowa. Dziecko posługuje się mięśniami, lecz proces ich rozwoju nie jest zakończony.
W początkowej fazie wieku przedszkolnego czyli trzylatka charakteryzuje duża nieporadność, powolność i niezręczność. Ruchy dziecka są niecelowe, często występują dodatkowo przy wykonywaniu jakiejś czynności. W tym wieku dziecko nie panuje jeszcze nad swoimi ruchami, nie umie łączyć kilku czynności razem.
Starsze dziecko czterolatek lepiej reaguje na polecenia, jest zwinniejszy, zręczniejszy. Lepiej potrafi biegać, skakać, ma większą wprawę w rzucaniu. Dłużej skupia swoją uwagę na wykonywanej czynności. Pięciolatek jest dzieckiem sprawnym zwinnym, zręcznym. Różni się odmiennością zainteresowań. Sześciolatka charakteryzuje wytrzymałość, zręczność, zwinność.. Jest dokładniejsze, ma lepszą koordynację ruchową. Pod koniec wieku przedszkolnego dziecko sprawnie chodzi, biega, skacze, wspina się, pokonuje przeszkody, stoi na jednej nodze. Jego ruchy są już swobodne mimo, że nie został zakończony proces zmian zachodzących w układach kostnym i mięśniowym. W wieku 5 lat następuje wzrost ostrości wzroku, dziecko potrafi rozróżnić 5 barw zasadniczych.
U przedszkolaka stopniowo rozwija się słuch werbalny i muzyczny.
Spostrzeżenia dziecka połączone są ściśle z jego działaniem, a uwaga skupia się na silnych, atrakcyjnych bodźcach. Wyobraźnia dziecka stopniowo z mimowolnej zamienia się w dowolną, kierowaną i twórczą. Zachodzą również zmiany w pamięci-pojawiają się zaczątki pamięci dowolnej, rozwija się pamięć bezpośrednia i trwała.
W wieku przedszkolnym następuje znaczny rozwój mowy. Dziecko posługuje się dłuższymi zdaniami, poprawnie budowanymi pod względem gramatycznym.
Przedszkolak nie potrafi ukrywać swoich przeżyć uczuciowych, jego czynności mają charakter ekspresyjny, występuje stabilność uczuciowa. 6-latek potrafi lepiej panować nad impulsami, zmniejsza się jego pobudliwość uczuciowa. U młodszych dzieci częściej dochodzi do konfliktów z rówieśnikami. Kłótliwość i agresywność, przeplatane wybuchami czułości i zazdrości ustępują miejsca u 5-latka przyjaznej postawie wobec dzieci i dorosłych.
Około 5 roku życia dystans między ojcem a dzieckiem zmniejsza się, ich stosunki stają się bardziej swobodne, staje się ono bardziej posłuszne ojcu niż matce, pod koniec tego okresu stosunek do obojga rodziców wyrównuje się. Występują widoczne zależności z kolejnością urodzenia dziecka i płcią rodzeństwa. W kontaktach z rówieśnikami zauważyć można kontakty pozytywne i negatywne. Zmieniają się formy zabawy-z samotnej równoległej na wspólną, zespołową. W zabawach występuje zachowanie współzawodniczące. W działalności dziecka wciąż dominuje zabawa, większego znaczenia nabierają rozmaite zajęcia. Zabawa staje się bardziej samodzielna i twórcza, od indywidualnych do zespołowych. Rozwijają się zabawy tematyczne, konstrukcyjne: poziome szeregowanie klocków u 3-latków, budowle dwuwymiarowe-4-latki, 5-latki trójwymiarowe, 6-latki dwu i trójwymiarowe. Rysunek-przedszkolaka ze stadium uproszczonego i prymitywnego schematu (do 6 r. ż.),przechodzi do stadium wzbogaconego i udoskonalonego schematu (5-6 r. ż.).
Każde dziecko jest indywidualnością, ma inne cechy fizyczne i psychiczne rozwija się w innym tempie, innych warunkach środowiskowych Jednak u wszystkich zachodzą zmiany, które są typowe dla wieku przedszkolnego.
Bibliografia:
maritka.k