Historia Polski do roku 1505
Źródło historyczne – wszelki ślad działalności człowieka, zapisany tekst, ale i materiał na którym dokonano zapisu.
Geograf Bawarski z IX w wymienia nazwy plemion: Pyrzyczanie, Wolinianie, Wiślanie, Ślężanie, Dziadoszanie, Opolanie, Goplanie.
Roczniki:
Pierwszy polski zapis – tablica paschalna z Fuldy, zapisy rocznikarskie z Niemiec – później dokonano tam zapiski związane z bp Jordanem i Gaudentym, później dostał się do Czech.
Tablica paschalna przywieziona przez Rychezę, żonę Mieszka II 1013 – układ ruchomych świąt wielkanocnych.
Nauki pomocnicze:
- dyplomatyka – nauka o dokumencie – zaczęła się od badania fałszerstw – krytyka dokumentów
- paleografia – historia pisma
- sfragistyka – pieczęć – środek uwierzytelniający średniowieczny dokument (podpis upowszechnia się w Polsce dopiero w XVI w nie eliminując pieczęci).
- heraldyka – herby
- chronologia – nauka o rachubie czasu
- genealogia – stopień pokrewieństwa
- geografia historyczna – porządkuje elementy przestrzeni w dziejach
- numizmatyka- nauka o pieniądzu
- archiwistyka – wiedza o archiwach (dotyczy historii nowożytnej).
Licikaviki – nazwa plemienia polskiego występująca u Widukinda, zniekształcona, zepsuta nazwa plemienia lub Lestkowice – poddanych Lestka, Leszka, co miało dodatkowo potwierdzać jego istnienie.
Pierwsza działalność chrystianizacyjna na ziemiach polskich przez świętych Konstantyna (Cyryla) i Metodego z Moraw ok. 863. państwo wielkomorawskie hamowało ekspansję Franków, upada na pocz. X w.
Żywot św Metodego – opisuje potężnego księcia siedzącego na Wiśle, który wyrządzał chrześcijanom z Moraw wielkie szkody. Jego proroctwo, że zostanie ochrzczony na obcej ziemi spełniło się. Pokonany prwdp przez księcia wielkomorawskiego Świętopełka.
Nazwa Polanie pojawia się ok. X w. Plemię nie było ani najsiln., ani najliczniejsze. (, po 2 ani).
Przejście do form państwowych z organizacji plemiennych było niszczenie starych grodów plemiennych i budowa nowych potężnych ośrodków władzy. Inkorporacja sąsiednich ziem dokonana przez Polan. Przesiedlenie ludności i narzucenie zwierzchnictwa. Nowa sieć grodów powstawała w innych lokalizacjach, na początku wokół Gniezna 20/30 lata X w. Po opanowaniu Wielkopolski ekspansja na Pomorze i zachód, później Mazowsze i południe Lędzianie – Grody Czerwieńskie (Przemyśl). Małopolska nie zniszczona ze względu na ugruntowaną pozycję Piastów. Prwdp nastąpiła tylko wymiana załóg czeskich na polskie, za BCH ok. 984. Państwo gnieźnieńskie powstało szybko w ok. 30 lat.
Mieszko I – ur. między 920-940 – 992 Pierwsze informacje o Mieszku – żydowski podróżnik Ibrahim ibn Jakub, w 966 był na dworze Ottona I w Magdeburgu. Widukind pisze o zbiegłym komesie Wichmanie do Wieletów, z którymi walczył przeciwko Mieszkowi i zabił jego brata.
Jordan 1 bp, i 1 biskupstwo misyjne w Poznaniu 968; 2 Unger. Widukind nazywa M I „przyjacielem” cesarza, zwierzchność Ottona I, aż do rzeki Warty. Popierał Henryka Kłótnika z Bawarii do tronu po śm O I 973 i O II 983.
W 963 Wichman na czele z pogańskimi Redarami zadał klęskę M I, w bitwie ginie nieznany brat M I.
W 967 Wichman ginie w kolejnej bitwie z Mieszkiem.
972 Cedynia - Hodon mrgr Marchii Wschodniej pokonany przez brata M I Czcibora. B. Chrobry zakładnikiem Ottona I. 979 wyprawa O II nie przynosi rezultatu. Wielbłąd dla O III. Zm 992.
Ubiega arcbp mongunckie i przyjmuje chrześcijaństwo. Dzięki czemu mógł być niezależny od Niemiec. Głównym zagrożeniem nie były jednak plemiona połabskie. Nazwany jako przyjaciel cesarza. Płaci trybut ces z podbitych ziem.
Przystępuje po śm. Ottona I do opozycji z Henrykiem z dyn Ludolfingów bawarskich zw Kłótnikiem (jego syn Henryk IV zaczyna panowanie jako H II, zostaje królem 1002 i 1014 cesarzem).
W konflikcie Mieszka z Czechami BCH z czeskiego nadania sprawował władzę w Małopolsce.
Dagome iudex – donacja państwa Mieszka pp.
Dagome iudex, akt oddania państwa polskiego pod opiekę papieża przez Mieszka I, występującego pod imieniem Dagome. Znany jedynie z mocno zniekształconego streszczenia.
Stanowi podstawę do określenia terytorium ówczesnego państwa polskiego, które według dokumentu obejmowało w latach 990-992 Wielkopolskę, Kujawy, Mazowsze i Śląsk oraz prawdopodobnie Pomorze.
Dagome, imię nadane Mieszkowi I w dokumencie Dagome iudex, w którym król oddawał państwo polskie pod opiekę pp.
Świętopietrze, denar św. Piotra, w średn. opłata na rzecz papiestwa, składana przez kraje uznające jego zwierzchnictwo lenne (m.in.: Anglię, Danię, Norwegię, Szwecję). W Polsce przyjęcie świętopietrza wiąże się najczęściej z wydanym przez Mieszka I ok. 990 dok Dagome iudex, poddającym państwo pod opiekę Stolicy Apostolskiej. Świętopietrze płacone było przez władców, później (prawdp od XI w.) obciążono nim bezpośrednio ludność. Początkowo uiszczano je jako podymne, później jako pogłówne (wprowadzone oficjalnie po 1318, za cenę zgody pp na koronację Wł I Łokietka). Od XIV w. świętopietrze pobierali kolektorzy kurii papieskiej. Przetrwało do reformacji, zaniechano jego poboru po 1555.
Dziesięcina, rozpowszechniona w krajach katolickich średniowiecznej Europy danina na rzecz Kościoła w wysokości 1/10 plonów. Zastąpiona później stałą daniną pieniężną (od łana), zanika w XIX w. w związku z rozdziałem Kościoła od państwa.
Podymne - danina prawa książęcego, występująca w średniowieczu głównie na Mazowszu i Kujawach, pobierana od domu mieszkalnego (dymu), zanikała stopniowo od XIII w.
Pogłówne, w Polsce przedrozbiorowej podatek płacony przez całą ludność ("od głowy") bez względu na posiadany majątek.
Bolesław Chrobry – 992-1025 – w 995 wyprawa z O III przeciw Obodrytom. Bolesław II Najazd na Libice wymordował Sławikowiców; Sobiesław pozostał z drużyną na dworze BCH. Niepowodzenie O III na Połabiu, wyprawa po koronę ces i utrata sojusznika w postaci Czechów, pozwala BCH na wygnanie Ody z synami. (Thietmar: z lisią chytrością zjednoczył kraj). Śmierć Wojciecha 997 podczas misji pruskiej, wykupuje jego zwłoki na wagę złota, Polska zyskuje męczennika, 999 uznany przez Sylwestra II za św i przyznaje arcybiskupstwo.
Zjazd gnieźnieński 1000 – dostaje arcybiskupstwo z 3 biskupstwami Wrocław, Kołobrzeg, Kraków oraz biskupstwo misyjne w Poznaniu. Thietmar – religijno-kościelny aspekt. Gall – polityczny aspekt.
BCH otrzymał diadem i włócznię św. Maurycego (na Wawelu). Mógł wyznaczać biskupów. O III ramię św. Wojciecha i 300 pancernych.
Radzim Gaudenty - arcbp w Gnieźnie, bp w Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie. Unger osobną diecezję poznańską.
„... Otto uznał Bolesława godnym królewskiej godności, a na znak tego włożył na jego głowę swoją cesarską koronę i nazwał go „bratem i współpracownikiem cesarstwa” oraz „przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego”. Akt ten wychodził znacznie poza symboliczne znaczenie, skoro Thietmar pisał z wyrzutem: „Niech Bóg wybaczy cesarzowi, że czyniąc trybutariusza panem, wyniósł go tak wysoko”. S.124
Uznaje H II. W 1002 w Merseburgu składają mu hołd książęta gdzie Miśnie otrzymuje Gucelin a BCH Milsko i Łużyce na zasadzie lenna. Powracając próba zamachu. BCH pali po drodze gród, H II nie reaguje.
Rządy w Czechach Bolesław III Rudy – Władywoj – Jaromir – B III Rudy okrutne rządy (oślepiony przez BCH).
2 wygrane H II. BCH zmuszony Opuszcza Czechy. W 1004 wojna z H II o Milsko i Łużyce. Oblega Budziszyn. 1005 2 wypraw H II, pokój pod Poznaniem, BCH zrzeka się Milska i Łużyc.
1007 H II znów wypowiada pokój, ale BCh uprzedza go najazdem na Magdeburg. Odzyskuje Budziszyn.
W 1010 najazd na Śląsk, ale H II zachorował. 1012 5 letni rozejm.
1012 BCH podbija Łużyce. Poselstwo pokojowe BCH i nacisk książąt zmuszają H II do zawarcia pokoju 1013 Magdeburg (małżeństwo Mieszka II z córką palatyna reńskiego Rychezą), która pozwala H II na wyprawę po koronę ces. BCH zaś na Ruś. Posiłki niemieckie. Na Rusi konflikt między zięciem BCH Świętopełkiem a jego ojcem Włodzimierzem I.
Nowy konflikt z cesarzem 1015, BCH odmawia stawienia się na zjazd oraz pomocy w wyprawie do Włoch.
Kampanie w 1015 i 1017 niepowodzenie cesarza. Mieszko II już dowodził oddziałami ojca.
1018 – pokój w Budziszynie, którego szczegółów nie znamy. Prwdp Milsko i Łużyce zwolnione z lenna i układ o małżeństwie z Odą, córką mrgr Ekkeharda.
2 wyprawa na Ruś znów z posiłkami niem. Osadza Świętopełka, ale ten traci władztwo na rzecz brata Jarosława Mądrego.
1018 um Thietmar brak informacji do 1025 roku. Wykorzystał zamieszanie: w 1024 um H II i związany z nim pp Benedykt VIII, nowy władcą zostaje Konrad II z dyn salickiej z Frankonii.
Drużyna - archeologia dostarcza dowodów, że Normanowie mogli być istotnym czynnikiem w drużynie BCH (Rurykowicze, jedna z córek Świętosławę BCH za króla Szwecji Eryka). Mieszko I miał ich wg Ibrahima ibn Jakuba 3000, BCH:
1500 w Gnieźnie - 1300 w Poznaniu - 800 we Włocławku - 300 w Gieczu
Spór po śm BCH sprawił obcą interwencję. Bezprym, n/n i Mieszko II i Otto z Emnildą.
Synowie: M II, Bezprym, Otto, bratanek – Dytryk.
Mieszko II 1025-1033 włącza się do polityki europejskiej popierając opozycję Konrada II. 2 wyprawy w głąb Saksonii 1028 i 1030.
- bracia Bezprym i Otto przymierze z Rusią i Ces. W 1031 doszło do ataku z 2 stron. Ucieka do Czech.
- Bezprym odsyła insygnia cesarzowi, ale pada ofiarą zamachu
- 1 rozbiór Polski: Milsko i Łuzyce przepadają bezpowrotnie Niemcy, Grody Czerwieńskie Ruś, Morawy Czesi - Udalryk, Słowację Węgry. Ucieka 1031 do Czech, wykastrowany przez Udalryka. Zemsta za oślepienie B III Rudego
- W 1032 zmuszony stawić się w Mersburgu przed ces, który dzieli Polskę miedzy braci M II, Ottona i bratanka Chrobrego Dytryka. Zamordowanie przez giermka Ottona pozwala, krótko przed śmiercią na zjednoczenie kraju, Dytryk wygnany w 1034 M II również ginie gwałtownie.
Bezprym obejmuje władzę i odsyła insygnia poprzez Rychezę. Za jego rządów prześladowania obozu Mieszka, sprzyjało to wystąpieniom ludu przeciwko możnym, tzw reakcja pogańska. W 1032 zamordowany.
1032 w Merseburgu Konrad II podzielił państwo między pretendentów:
Mieszka II (Mazowsze i Wielkopolska), Otto (Śląsk) Dydryk (państwo gnieźnieńskie).
Po śm Otto M II jednoczy kraj wypędziwszy Dydryka. Sam zmarł śm gwałtowną w 1034. Na Mazowszu panował Miecław.
Od śmierci M II 1034 do najazdu Brzetysława 1039 – bezkrólewie (nie wiemy kto rządził).
Kazimierz – przejmuje władzę ale już 1037 musi uciekać. W 1038 najazd Brzetysława. Relikwie św Wojciecha i 5 męczenników. Przyłącza Śląsk. Powstanie ludowe – reakcja pogańska.
Opole, organizacja opolna, - (termin w Wlkp, w Młp – sąsiedztwo) w XII-XIII w jednostka osadnicza Słowian zach, złożona z kilku mniejszych osiedli powiązanych sąsiedztwem. Zabudowa z opola mniej zwarta od spotykanej współcześnie zabudowy wsi. Własność prywatna obejmowała grunty orne i łąki, pastwiska i lasy użytkowano wspólnie. Opole w Polsce stanowiło formę przejściową między osadnictwem rodowym a terytorialnym. Od opola wywodzą się nazwy Opolan i Opola.
Ilość grodów za czasów pierwszych Piastów 60-80. W głównych grodach rezydencja władcy.
W XI-XII w. na czele grodu stał komes grodowy (kasztelan). Istniało kilka typów grodów: główne ośrodki miejskie, grody kasztelańskie i grody o znaczeniu militarnym.
W XIV w. grodem nazywano także zamek, będący siedzibą starosty, stąd określenie “grodzki” (sąd, urząd, księgi).
Władza księcia bezpośrednia objeżdżał kraj i konsumował nadwyżki.
Wokół grodu skupiali się wszyscy, którzy zobowiązani byli do świadczeń usług na rzecz księcia i jego otoczenia.
Rocznikarstwo polskie, czyli annalistyka – pojawiło się od notowania ruchomych dat świąt Wielkanocnych uzupełnianych krótkimi zapiskami dotyczącymi najważniejszych wydarzeń.
Pierwsze tablice paschalne przywozi bp Jordan – zwane Rocznikiem Jordana. Późniejsze roczniki Gaudentego, oba wywiezione do Pragi dały początek czeskiej annalistyce.
Roczniki Rychezy – ich kontynuacja to Rocznik kapituły krakowskiej dawny – opuścił razem z K. Odnowicielem i razem wrócił. Pierwsze zapiski jednak w Krakowie związane z bp w Ołomuńcu.
Powrót i drugie rządy Kazimierza dają mu nowe miano.
Kazimierz Odnowiciel – 1039-1058 syn M II i Rychezy. Z Węgier udaje się do Niemiec otrzymuje pomoc 500 jezdnych (od Konrada II lub jego syna Henryka III). Gniezno i Poznań były w ruinie. Punkt ciężkości do Krakowa. Przy poparciu sił, które pogrążyły kraj odnawia się: pomoc cesarstwa i Rusi Jarosława Mądrego. Odzyskuje Mazowsze przy pomocy Rusi od samozwańczego księcia Miecława 1047, Konsekwentna postawa K I O wobec odzyskania Śląska, 3 razy najeżdżał. Na zjeździe w 1054 ustalono, że Śląsk należał będzie do Polski, ale ma płacić trybut 500 grzywien srebra i 30 złota rocznie, podporządkowuje Pomorze
- reforma armii, nadaje ziemię za udział w rencie i służbę wojs. na wezwanie (uwalnia to monarchę od świadczeń)
– przesuwa się środek ciężkości państwa z zachodu na płd i wschód – Ruś i Węgry.
– powrót przedstawiciela dynastii piastowskiej do władzy
– odbudowę struktur państwowych i kościelnych
W chwili śm odzyskał wszystkie utracone terytoria odziedziczone po M II: Wielkopolska, Małopolska, Śląsk, Mazowsze, Kujawy. Zostawił kraj lepszy niż odziedziczył.
Um 1058, pozostawia 3/4 synów: Bolesław Szczodry, Władysław Herman, Mieszko (zm 1065),Otto.
Bolesław II Szczodry/Śmiały syn K. Odnowiciela, brat Hermana 1058 książę, w latach król 1076-1079.
- wiele wojen z Czechami
- zaprzestaje płacić trybutu ze Śląska – konflikty z Czechami, popiera Sasów podczas powstania 1072 przeciwko H IV
- pomaga Gejzie (syn Beli, ojciec Kolomana) potem Władysławowi (brat Gejzy) na Węgrzech
- Na Rusi 2 krotnie pomaga osadzić za namową pp Izasława (raz go ograbił)
- Wykorzystuje konflikt m pp a ces (walka o zwierzchność i inwesturę), w okresie panowania pp Grzegorza VII (1073-1085) kiedy świat dzielił się na ces i pp popiera gregorianizm, za co zgoda na koronację w Gnieźnie 1076 – sukces (przez 220 lat później żaden nie osiągnął takiego sukcesu z władców polskich). 1077 upokorzenie H IV przed pp – cofa klątwę. Pp uzyskał bezpośredni wpływ na obsadę stanowisk.
- Konflikt z bp Krakowa Stanisławem, którego skazał na śmierć, dzieli Polskę na 2 obozy.
- Opozycja brata Władysława Hermana (palatyn Sieciech) zmusza do ucieczki na Węgry gdzie zmarł w niejasnych okolicznościach, wezwany przez Hermana syn Mieszko otruty w 1089.
- Osłabienie władzy monarszej.
Władysław I Herman – wiąże się ściśle z panowaniem Sieciecha – palatyn, nikt przed nim ani po nim nie uzyskał takiej pozycji w państwie – bił nawet swoje monety, niejasny związek z Judytą-Marią, 3 żoną. Siły, które wypędziły B. Śmiałego zyskały duży wpływ na władzę. Stolicą jego Płock.
Wygnana arystokracja z Czech przeciwstawia syna Zbigniewa, któremu pomagają wydostać się z klasztoru żeńskiego,
1093 Magnus popiera Zbigniewa, który otrzymał Śląsk, a B. Krzywousty ...
sie.ma