Rola ptakow w przyrodzie.pdf

ROLA PTAKÓW W PRZYRODZIE.

KAMILA KOZIEÞ

Ptaki zamieszkują wiele róŜnych środowisk na Ziemi. Spotkamy je na pustyniach i stepach,

w lasach iglastych i tropikalnych, na bezleśnych obszarach podbiegunowych, polach i łąkach, wreszcie

w bliskim sąsiedztwie człowieka. Opisano ponad 9000 gatunków współczesnych ptaków (z czego w Polsce

stwierdzono ponad 440 gatunków), które przystosowały się do róŜnorodnych warunków środowiskowych.

Ptaki wyspecjalizowały się do Ŝycia w pewnych ściśle określonych ekosystemach pełniąc w nich określone

funkcje, dzięki czemu układy te pozostają stabilne. Znaczenie ptaków w przyrodzie naleŜy rozpatrywać

nie tylko z punktu widzenia przydatności dla człowieka, ale przede wszystkim pod kątem ich oddziaływania

na ekosystemy, gdyŜ zwierzęta te:

1. Stanowią niezastąpiony element łańcucha pokarmowego , są zarówno pokarmem dla większych

zwierząt, czasem takŜe innych ptaków (drapieŜnych). Gatunki ptaków owadoŜernych np. sikory, szpak,

drozdy, jaskółki, pełnią waŜne funkcje regulujące w ekosystemie zjadając ogromne ilości owadów

w róŜnych ich stadiach rozwoju, (jaja, larwy, poczwarki oraz owady dorosłe). Przez to są takŜe naszymi

sprzymierzeńcami w walce z róŜnymi szkodnikami. Warto sobie uświadomić, Ŝe dzienna porcja pokarmu

sikory bogatki to minimum 18g, czyli w przybliŜeniu tyle ile waŜy dany osobnik! Obliczono, Ŝe jedna

rodzina bogatek złoŜona z 11 ptaków (2 dorosłe i 9 młodych) zjada w ciągu roku 75 kg owadów.

2. Rozsiewają nasiona roślin . Zjawisko to nazywa się ornitochorią i jest skutecznym sposobem

rozprzestrzeniania się roślin, czasami nawet na duŜe odległości. Ptak odŜywiający się owocami odbywa

zwykle dłuŜsze przeloty. Oczywiście, aby roślina mogła liczyć na taki transport swoich nasion, musi ptakom

zaoferować coś atrakcyjnego, dlatego teŜ produkuje mniej lub bardziej poŜywne owoce w najlepiej

spostrzeganych przez ptaki kolorach, czyli czerwonym i czarnym. Dlatego najbardziej atrakcyjne są

owoce zawierające duŜo cukru, np. czereśnie, maliny lub te, które długo utrzymują się na roślinie, nieraz

przez całą zimę, np. głóg, jarzębina, śliwa tarnina. Wśród naszych krajowych gatunków ptaków

największymi zjadaczami nasion i owoców są drozdowate, przylatująca do nas na zimę jemiołuszka oraz

krzyŜodziób świerkowy. Niektóre ptaki takie jak sójka, która chowa w ziemi dębowe Ŝołędzie, rozsiewają

nasiona, ułatwiając od razu ich kiełkowanie. Czasami ptaki są tylko biernymi roznosicielami nasion,

np. kaczki, które roznoszą na nogach z błotem i wodą nasiona roślin wodnych.

3. Uczestniczą w zapylaniu . Około 2000 gatunków ptaków uczestniczy w zapylaniu kwiatów (ornitogamii),

zwykle podczas odŜywiania się nektarem. Rośliny i ptaki zapylające je często tworzą symbiozy.

W niektórych wypadkach do zapylenia pewnych gatunków roślin niezbędny jest udział określonego gatunku

ptaków. Rośliny zapylane przez ptaki wykazują szereg przystosowań. Ptaki są wzrokowcami, aby je zwabić

rośliny wytwarzają duŜe i barwne kwiaty. Kwiaty te nie maja zapachu (u ptaków zmysł węchu jest słabo

rozwinięty), ale wytwarzają duŜo nektaru, co stanowi swoistą nagrodę dla „zapylacza”. Rola ptaków jako

zapylaczy jest nieoceniona zwłaszcza w Australii, gdzie większość roślin zapylana jest właśnie przez te

zwierzęta. Rośliny zapylane przez ptaki występują zwłaszcza w krajach tropikalnych. Do roślin tych naleŜą

np. bananowiec, szałwia jaskrawa, banksja, fuksja, niektóre gatunki storczykowatych. Ptaki zapylające

kwiaty to min.: kolibry, cukrzyki, nektarniki, szlarniki, lory, miodojady.

4. Pełnią funkcje sanitarne – niektóre gatunki ptaków zjadając padlinę (czyli mięso martwych zwierząt)

nie tylko oczyszczają środowisko z potencjalnego zagroŜenia chorobami, ale są przede wszystkim

niezbędnym ogniwem łańcucha pokarmowego. UmoŜliwiają tym samym obieg materii

w przyrodzie. Najbardziej znani padlinoŜercy to sępy, ale i w naszej przyrodzie znajdziemy ptaki

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

ROLA PTAKÓW W PRZYRODZIE 2.

spełniające te bardzo waŜne funkcje. NaleŜą do nich chociaŜby kruk, orzeł bielik, myszołów czy mewy.

6. Są istotnymi wskaźnikami kondycji ekosystemu. Wyniki obserwacji ornitologicznych wykorzystuje się

obecnie np. do określenia zmian w środowisku wskutek działalności człowieka. Ptaki są bardzo wdzięcznymi

obiektami badań, gdyŜ szybko reagują na zmiany lub zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Wskutek

niszczenia siedlisk (miejsc Ŝycia) liczebność poszczególnych gatunków maleje. Badania nad ptakami

pozwalają określić stopień zniszczenia środowiska. Przykładem mogą być zatrucia ptaków środkami

chemicznymi stosowanymi w nawozach lub masowe ginięcie ptaków wodnych wskutek zanieczyszczenia wód

produktami ropopochodnymi.

7. Stanowią natchnienie dla poetów i malarzy. Ptaki znalazły swoje miejsce w kulturze. Mają znaczenie

czysto emocjonalne, krzepiące w naszej kulturze ludzie od dawna pisali piękne wiersze, ksiąŜki i pieśni

opiewające niesamowite piękno ptaków, ich wspaniały śpiew i tak upragnioną przez człowieka zdolność lotu,

będącego symbolem wolności.

8. Pełnią funkcje uŜytkowe z punktu widzenia człowieka , są naszym pokarmem (ptaki hodowlane).

Gatunki takie jak gęsi, kury, indyki, kaczki, perliczki, czy baŜanty hodowane są od lat ze względu na mięso

i jaja cennym źródłem białka. Kiedyś istotną rolę spełniało ptasie pierze, które dziś wykorzystuje się

w mniejszym stopniu do produkcji kołder, poduszek, śpiworów. Mimo tego, w porównaniu ze sztucznymi

surowcami, naturalne pierze pozostaje jednym z najbardziej cenionych i najcieplejszych.

Poznanie i zrozumienie roli ptaków przyrodzie.

CELE SZCZEGÓŁOWE :

Uczeń

Podaje cechy odróŜniające ptaki od innych zwierząt;

Wymienia funkcje jakie ptaki pełnią w ekosystemie;

zna pospolite gatunki ptaków,

wymienia środowiska, w których Ŝyją ptaki;

potrafi pracować w zespole;

kształtuje emocjonalne więzi z przyrodą rozwija wraŜliwość na jej piękno

KRÓTKI OPIS :

Scenariusz zajęć mający na celu uświadomienie dzieciom roli ptaków w przyrodzie i Ŝyciu człowieka.

METODY: pogadanka, burza mózgów, element gry planszowej (kostka)

FORMY PRACY : zbiorowa, indywidualna

ŚRODKI DYDAKTYCZNE : przewodniki do oznaczania ptaków, ilustracje ptaków, karty pracy

PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI :

PRZEBIEG LEKCJI :

1. Witamy uczniów, podnosimy do góry kostkę do gry (wykonaną wg załącznika nr 1 ), która jest

elementem przewodnim zajęć. Na kaŜdej ze ścian kostki widnieją wizerunki ptaków, które pełnią róŜne

funkcje w przyrodzie. Nauczyciel prosi by uczniowie odgadli patrząc na kostkę czego będą dotyczyły

zajęcia. Następnie zapisuje temat na tablicy.

2. Pytamy dzieci czym wyróŜniają się ptaki spośród innych zwierząt, dlaczego są wyjątkowe. Czy

wyobraŜamy sobie Ŝycie bez ptaków? Pytamy o doświadczenia dzieci. Warto zasygnalizować, Ŝe rola

ptaków nie ogranicza się do wartości uŜytkowych z punktu widzenia człowieka. NaleŜy zaznaczyć, jak

waŜną funkcję odgrywają w przyrodzie (są jej podstawowym elementem, tak jak np. drzewa, ryby,

kamienie, ludzie).

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

UCZESTNICY : uczniowie klas IIIII

CZAS REALIZACJI : 12 godziny

CEL GŁÓWNY:

przygotować załączniki, wykonać kostkę do gry, wydrukować karty pracy, wskazane jest

przygotowanie barwnych ilustracji przedstawiających poszczególne, wymieniane w treści scenariusza

zajęć gatunki ptaków (np. wykorzystując stary kalendarz).

ROLA PTAKÓW W PRZYRODZIE 3.

3. Prezentujemy ponownie kostkę do gry, krótko opisując zamieszczone tam gatunki ptaków

Orzeł bielik (1)– Pokazujemy sylwetkę bielika. Na przykładzie orła wyjaśnia symboliczne znaczenie

ptaków w kulturze, przypominając dzieciom, Ŝe godłem Polski jest takŜe ptak,. Wskazując go

w klasie. pytamy, czy wiedzą jaki to ptak i jakiego gatunku jest symbolem?. Opowiadamy lub

czytamy legendę ( załącznik nr 2 ) związaną z historią powstania godła Polski (w zaleŜności od

dostępnego czasu wersję rozszerzoną lub skróconą).

Sikora bogatka (2) – nasz sprzymierzeniec w walce ze szkodnikami. Pokazujemy wizerunek ptaka

i pytamy gdzie najczęściej moŜna spotkać bogatkę, czy wiedzą czym ten gatunek się Ŝywi?

Zwracamy uwagę, Ŝe w sezonie lęgowym (wiosna, lato) sikory Ŝywią się owadami i innymi

bezkręgowcami, natomiast zimą chętnie zjadają nasiona róŜnych roślin, np. słonecznika, wobec czego

często są częstymi gośćmi w karmnikach. Wyjaśniamy dlaczego powinniśmy zabiegać o towarzystwo

sikor w naszych ogrodach.

Kaczka krzyŜówka (3) Pytamy czy dzieci mają jakieś doświadczenia związane z kaczką, jeśli tak to

jakie? Czy dzieci, widziały kiedyś kaczki na spacerze nad wodą, zwłaszcza zimą? Pytamy , czy dzieci

dokarmiały kaczki i inne ptaki zimą i co chroni ptaki przed zimnem? Zwracamy uwagę na przedmioty

potrzebne nam do spania: poduszki, ciepłe kołdry. Przypominamy czym często są wypchane poduszki

i kołdry, a takŜe niektóre śpiwory. Wyjaśniamy , Ŝe ptaki mają takŜe dla człowieka duŜe znaczenie

uŜytkowe jako pokarm (np. dania z drobiu).

Koliber (4) – najmniejsze ptaki świata, odŜywiają się nektarem. Jest ich wiele gatunków, Ŝaden

z nich nie występuje w Polsce i Europie. Ich ojczyzną jest Ameryka Południowa i Północna.

Przypominamy dzieciom, Ŝe kwiaty mają zapach oraz pytamy czy zdarzyło im się ubrudzić nos przy

ich wąchaniu. Zwracamy uwagę, Ŝe kwiatami ze względu na ich barwę, zapach i nektar interesują się

nie tylko ludzie, ale i zwierzęta. Pytamy jakie zwierzęta najczęściej siadają na kwiatach i przy

okazji je zapylają. W Polsce są to głównie motyle. NaleŜy wyjaśnić dzieciom, Ŝe są takie miejsca na

świecie (np. Australia),gdzie zamiast owadów głównymi zapylaczami kwiatów są ptaki, które Ŝywią się

przy okazji nektarem.

Bocian biały (5) – wskaźnik czystości środowiska. Bocian biały jest jednym z najlepiej

rozpoznawanych ptaków Ŝyjących w Polsce. Pytamy , czy dzieci widziały kiedyś gniazdo bociana, gdzie

było ono zlokalizowane? Zwracamy uwagę, gdzie moŜna najczęściej spotkać bociana i czym Ŝywią się,

podkreślając, Ŝe Ŝaby nie są preferowanym bocianim pokarmem. Objaśniamy , dlaczego coraz mniej

bocianów jest w Polsce i na świecie (postępujące zmiany w środowisku naturalnym, zanieczyszczenia,

osuszanie terenów podmokłych, wzrastający poziom hałasu).

Sęp (6) padlinoŜerca, Ŝyjący na południu Europy i głównie w Afryce. Kiedyś sępy gniazdowały

równieŜ w Polsce. Objaśniamy , jeśli jest taka konieczność, pojęcie „padlina”. Zachęcamy by dzieci

spróbowały zgadnąć, dlaczego sęp nie ma piór na szyi (w związku ze sposobem pozyskiwania pokarmu

oraz jego rodzajem, ze względów higienicznych i sanitarnych). Zwracamy uwagę na bardzo waŜne

funkcje sanitarne jakie sępy i inne ptaki padlinoŜerne pełnią w ekosystemie. Z naszych ptaków

częściowym padlinoŜercą jest np. bielik. kruk i wrona.

4. . Objaśniamy w jaki sposób będziemy uŜywać kostkę. Rozdajemy dzieciom k arty pracy nr 2

( załącznik nr 3 ), objaśniamy na czym będzie polegało rozwiązanie zadań. Dzieci kolejno rzucają

kostką. Zatrzymując się na danym polu odgadują gatunek ptaka a takŜe wskazanie roli wylosowanego

gatunku w przyrodzie, w tym samym czasie nauczyciel umieszcza na tablicy zdjęcie danego ptaka w

celu lepszego poznania wizerunku gatunku. Nauczyciel uzupełnia wiedzę dzieci, jednocześnie wszystkie

dzieci przyporządkowują poszczególną funkcję ptaków do poszczególnych gatunków na karcie pracy.

5. Podsumowanie .

Nauczyciel sprawdza z dziećmi prawidłowość wypełnienia kart pracy. W celu sprawdzenia czy dzieci

zapamiętały nazwy prezentowanych gatunków, prosimy o wpisanie nazw przy wizerunkach ptaków ( Karta

pracy nr 2 ) Dobrym utrwaleniem wiedzy i zabawą moŜe być wykonanie pracy plastycznej w dowolnej

formie, pod tytułem „Jak wyglądałby świat bez ptaków”. Jest to propozycja pracy domowej.

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

ROLA PTAKÓW W PRZYRODZIE 4.

LITERATURA :

V Attenborough D. 1999. Prywatne Ŝycie ptaków, Muza S.A., Warszawa

Dobrowolski K.A. Jabłoński B. 2000. Ptaki Europy. Przewodnik Terenowy. Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa

Kruszewicz A.G. 2007. Ptaki Polski Encyklopedia ilustrowana, Multico, Warszawa

Solomon E. Berg L. Martin D. 2007. Biologia, Multico, Warszawa

Kostyro H. 1989. Klechdy domowe. Podania i legendy polskie, Nasza Księgarnia, Warszawa

Strawiński S. 1971. O ptakach, ludziach i miastach. PWN Warszawa.

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

Szokalski M., Wojtatowicz J. 1989. Ptaki w ogrodzie. PWRiL Warszawa.

ROLA PTAKÓW W PRZYRODZIE 5.

MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA

Załącznik nr 1

Po wydrukowaniu moŜna podkleić grubszym papierem, następnie wyciąć i skleić smarując klejem

zaokrąglone skrzydełka.

DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: