Ratajewski - Elementy naukoznawstwa.pdf - @Filozofia - Hel-Mag

Wstęp

Johann Matthias Gesner (1691—1761), pierwszy kierownik biblioteki

uniwersyteckiej w Getyndze (1737—1761) i profesor filologii klasycznej,

zalecał bibliotekarzom w opracowanej w 1748 roku pracy pt. We ein

Bibliothecarius beschaffenseyn musse, aby w pierwszym rzędzie zapoznali się z

historią nauki, biografiami uczonych i ich dziełami, ponieważ „jest to istotna

wiedza każdego bibliotekarza, którą powinien najlepiej poznać, wykorzystywać

i jej uczyć" 1 .

Z kursu elementów naukoznawstwa i głównych kierunków rozwoju nauki

europejskiej odnosi się następujące korzyści:

— ogólne zrozumienie problematyki naukowej,

— dostrzeżenie tendencji rozwojowych wszelkich dyscyplin naukowych w cią-

gu dziejów,

— uogólnione spojrzenie na zasadnicze kierunki rozwoju myśli ludzkiej,

— osadzenie kierunków rozwoju nauki w czasie i przestrzeni historycznej, a

dorobku naukowego ludzi na tle szeroko pojętej kultury. Elementy

naukoznawstwa mają szerokie powiązania zarówno treściowe,

jak i metodologiczne z innymi dyscyplinami naukowymi, realizowanymi jako

oddzielne przedmioty studiów na kierunku bibliotekoznawstwa i informacji

naukowej. Należą do nich przede wszystkim:

— historia książki, bibliotek i informacji naukowej, zawierająca w sobie

znajomość roli i znaczenia tych dziedzin dla nauki i kultury,

— bibliotekoznawstwo, którego teoria i praktyka bez znajomości dotych-

czasowych osiągnięć nauki nie mogą twórczo się rozwijać,

1 Cyt za: P. Staber, C. Schmidt: Wissenschaftskunde und Bibliothekswissenschaft.

„Zentralblatt fur Bibliothekswesen" 1983, Jg. 97, H. 8, s. 349.

— bibliografia, pomocna wszystkim dyscyplinom naukowym ze względu na

swoje szerokie zastosowanie w nauce,

— informacja naukowa, dyscyplina ściśle związana z komunikacją naukową,

która stanowi podstawę wszechstronnej wymiany wyników naukowych i

przenikania ich do całego społeczeństwa,

— czytelnictwo badające odbiór i użytkowanie dzieł piśmienniczych, zarówno

literackich, jak i naukowych 2 .

Podstawowe wiadomości z naukoznawstwa i głównych kierunków rozwoju

nauki europejskiej mogą być również bardzo przydatne innym kierunkom

studiów uniwersyteckich i politechnicznych. Skrypt bowiem ma dać przede

wszystkim znajomość podstawowego aparatu pojęciowego naukoznawstwa,

przedstawić złożoność i niejednoznaczność stosowanych w naukoznawstwie

pojęć i definiq'i, jak również różnorodność sądów współczesnej nauki o samej

sobie i w ocenie społecznej. Tok wywodów dotyczący szczególnie głównych

kierunków rozwoju nauki europejskiej opiera się na przewodniku metodycznym

pt Kierunki rozwoju nauki dla studentów bibliotekoznawstwa i informacji

naukowej, opracowanym przez Annę Żbikowską-Migoń i Grażynę Talar z

Instytutu Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego (wyd. 1 z 1980;

wyd. 2 z 1983).

2 Por. A. Czekajewska-Jędrusik: Główne kierunki nauki, jej organizacja i piśmiennictwo jako

przedmiot nauczania uniwersyteckiego na studiach w zakresie bibliotekoznawstwa i informacji

naukowej. W: O nauczaniu historii nauki. Red. W. Osińska. Wrocław 1974, s. 207—217.

Pojęcie, rola, funkcje nauki

Pojęcie nauki jest wieloznaczne. Zgodnie z hasłem w Wielkiej encyklopedii

powszechnej PWN (t. 7, s. 643—644) pojęcie „nauka" może występować w kilku

znaczeniach:

1) nauka jako społeczna działalność, której celem — poznanie rzeczywisto-

ści, aby ją opanować i zmienić pod kątem potrzeb człowieka;

2) nauka w rozumieniu potocznym jako czynność uczenia kogoś lub

uczenia się, jak też nauczania w ogóle kogoś czegoś;

3) nauka jako przedmiot nauczania w szkołach różnych typów;

4) traktowanie każdej dyscypliny naukowej uprawianej w zespołach badaw-

czych, organizacjach i instytucjach naukowych jako nauki;

5) rozumienie całokształtu czynności podejmowanych w sposób naukowy

do zbadania rzeczywistości lub jej fragmentów jako nauki;

6) nazywanie wszystkich wymienionych w punktach 1—5 znaczeń (rozu-

mień) nauki, czyli działalność naukową, przedmiot tej działalności, organizację

działalności i jej wyniki oraz ludzi i instytucje uczestniczące w tej działalności,

nauką, np. nauka polska, nauka światowa;

7) rozumienie pojęcia nauki w kategoriach historyczno-społecznych jako

dziedziny szeroko pojętej kultury, obejmującej całokształt działalności po-

znawczej uczonych i instytucji naukowych (utrzymujące się od XVII wieku

wąskie pojmowanie nauki w językach angielskim i francuskim: „science",

rezerwowane dla nauk matematyczno-przyrodniczych i stosowanych — nauk

praktycznych — pod koniec XX wieku coraz bardziej zanika, wielu uczonych z

krajów anglo i francuskojęzycznych zaczyna rozumieć pojęcie nauki podobnie

szeroko jak w języku niemieckim: „Wissenschaft", czy w językach słowiańskich,

m.in. w języku polskim).

Ponieważ nauka jako jedna z ważnych dziedzin życia społeczno-gospodar-

czego człowieka stała się przedmiotem odrębnych badań, uczeni starali się i

starają ciągle uściślić pojęcie nauki. Konieczne to jest do prowadzenia badań

naukowych nad rolą i znaczeniem oraz funkcjami społeczno-kulturowymi i

gospodarczymi nauki. Należy również zdać sobie sprawę z różnicy między

pojęciami „wiedza" i „nauka".|Pod pojęciem wiedzy rozumie się zwyczajowo

wszystkie (zbiór) treści utrwalone w umyśle ludzkim w ciągu życia i działalno-

ści człowieka. Właśnie jego wiedza życiowa, przede wszystkim wiedza użytecz-

na, przekształciła się w ciągu rozwoju historycznego w jeden z kilku typów

wiedzy, np. wiedzę potoczną (zdroworozsądkową), artystyczno-literacką, spe-

kulatywną czy irracjonalną oraz wiedzę naukową, czyli naukę. )

/ W Polsce jako jedni z pierwszych próbowali zdefiniować pojęcie nauki dla

celów badawczych Stanisław i Maria Ossowscy w 1935 roku. Uważali, że na

naukę można spojrzeć z dwóch punktów widzenia: poznawczego (epistemolo-

gicznego) i społecznego (antropologicznego); stąd naukę traktowali jako sposób

poznania rzeczywistości oraz sferę ludzkiej działalności 1 ./)

i Filozof polski Kazimierz Ajdukiewicz pisał: „Mówiąc o nauce, można

mianowicie mieć na myśli przede wszystkim jedno z dwojga: czynności

składające się na uprawianie nauki lub też, co można by przenośnie nazwać,

tych czynności wytwory. Na naukę pojmowaną jako czynność składałyby się

myśli uczonych przeżywane przy uprawianiu nauki, ich zabiegi przedsiębrane

przy dokonywaniu eksperymentów i zapewne wiele innych funkcji. Na naukę

pojmowaną jako wyj wór składałyby się twierdzenia naukowe." Tak więc naukę

można rozumieć dwoiście:

— jako rzemiosło uczonych, czyli ogół czynności wykonywanych przez

uczonych w celu poznania rzeczywistości;

— jako wytwór (rezultat) czynności uczonych, czyli całość twierdzeń uczo-

nych, które powstały w wyniku ich dążenia do poznania rzeczywistości 2 .

Inny uczony polski Tadeusz Kotarbiński, dostrzegając wieloznaczność

i zmienność pojęcia „nauka", stwierdził^ iż za naukę można uznać:

— badania określonego rodzaju, czyli konkretną działalność badawczą,

j — systemy twierdzeń należycie uzasadnionych,

i— nauczanie i uczenie się.

Uczony sformułował następującą definicję (określenie) nauki: „Proponuje- j

my tedy ze swej strony rozumieć przez naukę po prostu każdą dyscyplinę

badawczą dość wyrobioną, by godna była uprawiania w szkolnictwie wyższym

w charakterze przedmiotu nauczania." 3

1 M. Ossowska, S. Ossowski: Nauka o nauce. W: S. Ossowski: Dzieła. T. 4. Warszawa

1967, s. 91.

2 K. Ajdukiewicz: Logika pragmatyczna. Warszawa 1965, s. 173—183.

3 T. Kotarbiński: Przegląd problemów nauk o nauce. W: Idem: Studia z zakresu filozofii,

etyki i nauk społecznych. Wrocław 1970, s. 84—115.

Dla Stanisława Kamińskiego, jednego z najlepszych znawców problemów

nauki, poznanie naukowe, czyli nauka, jest z jednej strony — czynnością

społecznie i systematycznie nakierowaną na zdobywanie nowej wiedzy spe-

cjalistycznej; czynnością odpowiednio i konsekwentnie realizowaną według

ustalonych sposobów działania, umożliwiających zmiany i doskonalenie się

tych czynności, oraz z drugiej — wytworem, inaczej wiedzą naukową,

zaspokajającą społeczne zainteresowania umysłowe (intelektualne) oraz potrze-

by życiowe ludzi wyrażone w określonym języku, zawierającym układ tez i

wyjaśnień badanych faktów z rzeczywistości. Na owo dwojakie znaczenie nauki

składa się, według Kamińskiego, „zbiór wyrażonych w określonym języku tez,

żywionych przez kogoś przekonań, wykonanych operacji poznawczych oraz

wszystko to, co społecznie i historycznie z tym bezpośrednio się wiąże, np.

ludzie uprawiający naukę, ich narzędzia, instytucje naukowe oraz całe

środowisko, o ile przyczynia się do rozwijania życia naukowego" 4 .

Krótką i dość ogólną definicję nauki sformułował w 1973 roku polski

filozof i znawca problemów nauki Jan Such. Jego zdaniem nauka to:

— proces zdobywania wiedzy,

— rezultat tego procesu, czyli wiedza naukowa 5 .

Według Stefana Nowaka na naukę można patrzeć dwojako. Z jednej strony

są to systemy ludzkiej, indywidualnej bądź zbiorowej, działalności zmierzającej

do zrealizowania pewnych celów, z drugiej zaś to wytwory tej działalności 6 .

Przedstawiciel nauk przyrodniczych Stanisław Pabis stwierdził, w 1985

roku, iż nauka Jest celowym systemem dynamicznym rozwijającym się jako

system posiadający sprzężenia zwrotne, zapewniające zarówno odpowiednią

kontrolę prawidłowego jej rozwoju, jak i stabilność wobec różnych losowych

oddziaływań otoczenia. Nauka jest także systemem społecznym, bowiem na jej

rozwój ma istotny wpływ przeszły i obecny stopień świadomości społecznej

oraz stan aktualnego rozwoju kulturalnego i stan bazy technicznej danego

społeczeństwa." 7

Jedną z ostatnich, funkcjonalnych definicji nauki podano na III Kongresie

Nauki Polskiej w 1986 roku. Określając podstawowe cele nauki, stwierdzono,

iż jest to działalność służąca „poznaniu obiektywnej prawdy o rzeczywistości i

zaspokojeniu ludzkich potrzeb poznawczych" oraz „optymalizacja działań

zmierzających do zaspokojenia potrzeb praktyki".

Również wśród uczonych zagranicznych nie ma jedności poglądów na to,

czym jest nauka. John Desmond Bernal w swoim fundamentalnym dziele

* S. Kamiński: Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wyd. 3 uzup. Lublin 1981, s. 225—226.

5 J. Such: Wstęp do metodologii ogólnej nauk. Poznań 1973, s. 36.

6 S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, s. 19.

7 S. Pabis: Metodologia i metody nauk empirycznych. Warszawa 1985, s. 13.

Ratajewski - Elementy naukoznawstwa.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: