Przewodnik. Cmentarze ewangelickie w Warszawie. Artykuł.pdf

Spacerownik 2007 – Cmentarze ewangelickie; Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski

Grobowiec Henryka Tyzlera. Fot. Jerzy Gumowski / AG

Cmentarze ewangelickie

Tekst: Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski,

Redakcja: Agata Żelazowska, Zdjęcia: Jerzy Gumowski

Chociaż Cmentarz Ewangelicko-Augsburski jest niewielki, to jest on prawdziwym panteonem

warszawskich przemysłowców, finansistów i działaczy gospodarczych. Powstał w 1792 r. poza

wałami miejskimi. Wiązało się to z ogłoszeniem przez marszałka Lubomirskiego zakazu

dalszego chowania zmarłych w obrębie miasta. Był to pierwszy w Warszawie cmentarz, którego

plan rozrysował architekt Szymon Bogumił Zug. Peryferyjne położenie sprawiło, że nekropolia

była dewastowana w kolejnych wojnach. Po raz pierwszy we wrześniu 1831 r., kiedy Warszawę

obległa armia rosyjska. Ponownie w roku 1939 i w końcu w czasie Powstania Warszawskiego.

Ślady kolejnych walk do dziś odnajdziemy na kamiennych grobowcach. Spacerując alejkami

Cmentarza Ewangelicko-Augsburskiego, zagłębiamy się w historię warszawskiego przemysłu.

Wystarczy wspomnieć króla czekolady Emila Wedla czy Hermana Junga zalewającego piwem

całe Imperium Rosyjskie. Znajdziemy tu jednak także pomniki znanych artystów, takich jak

Wojciech Gerson i Zygmunt Vogel, oraz architektów m.in. samego Bogumiła Zuga.

Jerzy S. Majewski

Gazeta Wyborcza, 25.10.2007; http://miasta.gazeta.pl/warszawa/8,80371,4623455.html

Spacerownik 2007 – Cmentarze ewangelickie; Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski

Na końcu alei kaplica Halpertów. Fot. Jerzy Gumowski / AG

Na Cmentarz Ewangelicko-Augsburski wchodzimy głównym wejściem, brama od strony ulicy

Młynarskiej. Skręcamy w lewo w aleję 2. ciągnącą się wzdłuż muru.

Empirowa kaplica zwieńczona greckimi akroterionami mieści grób jednego z najważniejszych

warszawskich piwowarów początku XIX w. Jana Bogumiła Kazimirusa (1774-1816) - al. 2. nr

22. Piwo jego produkcji odznaczało się ponoć klarownością i wybornym smakiem. Powstawało

w browarze przy ul. Grzybowskiej.

Zaraz za kaplicą Kazimirusa, już przy samym murze, uwagę zwiedzających przykuwa

marmurowe popiersie jego córki Joanny Neybaur (1802-85) wsparte na urnie przykrytej kirem

(al. 2. nr 22). Rzeźba dłuta Bolesława Syrewicza jest portretem mieszczanki warszawskiej epoki

"Lalki" Prusa. Jeszcze przed powstaniem listopadowym Joanna poślubiła znanego

warszawskiego jubilera Stefana Neybaura. Z mężem poświęciła się pomocy ubogim. Pod jej

wizerunkiem widnieje napis: "Matka Sierot".

Grobowiec dr. Ludwika Andersa (1854-1920) - ordynatora kliniki wewnętrznej UW i domu

podrzutków im. Księdza Boduena - spina alegoria Żalu - al. 2. nr 20. Piękna kobieta w luźnych

szatach bardziej eksponujących niż skrywających jej ciało przysiadła w smutku nad granitowym

grobowcem. Wykonana w brązie jest dziełem Bolesława Jeziorańskiego.

W al. 2. nr 10 pochowany jest Adolf Daab (1872-1924), jeden z największych warszawskich

przedsiębiorców budowlanych. Na łamach czasopism z pierwszej połowy XX w. roi się od

reklam firmy popartych spisami zrealizowanych przez nią budynków, m.in. domu towarowego

braci Jabłkowskich (dziś Traffic).

Gazeta Wyborcza, 25.10.2007; http://miasta.gazeta.pl/warszawa/8,80371,4623455.html

Spacerownik 2007 – Cmentarze ewangelickie; Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski

Drzwi Kaplicy Geirsslerów. Fot. Jerzy Gumowski / AG

Obok w al. 2. nr 10 widzimy nagrobek przybysza

z Drezna Michała Grölla (1722-98).W

Warszawie znalazł się w 1759r. za panowania

Augusta III. W 1760 r. założył pierwszą polską

gazetę ogłoszeniową, a niebawem otworzył

księgarnię na Zamku Królewskim. Od 1775 r.

prowadził też własną drukarnię - jedną z

najważniejszych dla kultury polskiej schyłku

XVIII stulecia. Wszedł do elity finansowej miasta,

gdy poślubił Zofię Jacobson, córkę bajecznie

bogatego jubilera warszawskiego.

Wiele osób po raz pierwszy zwiedzających

cmentarz zwraca uwagę na dość ponure

wyobrażenia czaszek i piszczeli na drzwiach

kaplicy Geirsslerów (al. 2. przy al. E) Ta

neogotycka budowla po bokach ozdobiona jest

też egipskim symbolem uskrzydlonego węża z

tarczą słoneczną.

Po drugiej stronie alei pod murem widzimy

nagrobek rodziny Rudolfa Ohma (1796-1857) wsparty na okrągłym cokole (al. 2. nr 2). Ohme

był właścicielem jednego z najbardziej znanych podwarszawskich ogrodów-kawiarni pierwszej

połowy XIX w. Znajdował się on na Wolskiej przy Młynarskiej. W altankach spotykali się tam

przy piwie i fajkach warszawscy rzemieślnicy, młynarze oraz młodzież.

Idąc aleją 2., dochodzimy do kaplicy Halpertów, wznoszącej się po prawej stronie alei.

Równie imponującego mauzoleum jak kaplica Halpertów nie ma na żadnym warszawskim

cmentarzu. Budowla w formie greckiej świątyni jest egzemplifikacją późnego warszawskiego

neoklasycyzmu. Powstała w latach 1833-35 z fundacji Marii ze Słuckich Halpertowej dla

uczczenia jej męża Salomona zmarłego w 1832 r. Był on dzierżawcą monopolu tytoniowego,

później zaś bankierem wspierającym ewangelickich współwyznawców. Projekt budowli

sporządził architekt Adolf Schuch, a w latach 80. XIX w. przebudował ją Jan Heurich senior. W

tympanonie znalazły się wyobrażenia geniuszy śmierci dłuta Pawła Malińskiego. Niezwykle

uroczysta była konsekracja kaplicy. Uświetniła ją kantata Józefa Elsnera skomponowana do

słów Henryka Spiessa. Mauzoleum Halpertów pełni funkcję kaplicy przedpogrzebowej.

Skręcamy na prawo w aleję F, dochodzimy do alei 4. i skręcamy w nią prawo.

Gazeta Wyborcza, 25.10.2007; http://miasta.gazeta.pl/warszawa/8,80371,4623455.html

Spacerownik 2007 – Cmentarze ewangelickie; Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski

Pomnik na grobie Mikołaja Pfeiffera. Fot. Jerzy Gumowski /

Po lewej wznosi się wyniosły neogotycki pomnik z

pomalowanego metalu. Upamiętnia rosyjskiego

generała majora, członka sztabu generalnego

Mikołaja Pfeiffera (1835-82) (al. 4). To jeden z

wielu oficerów rosyjskich pochodzenia

niemieckiego pochowanych na Cmentarzu

Ewangelicko-Augsburskim. Na cokole widnieją

napisy w języku rosyjskim, a pod strzelistym

baldachimem widać urnę. Wśród nazw bitew, w

jakich uczestniczył generał, widnieje przełęcz

Szypka, gdzie armia rosyjska w 1877 r. rozbiła

wojska tureckie i utorowała Bułgarii drogę do

niepodległości

Spod uchylonego wieka trumny na nagrobku Elizabeth Eckelt wysuwa się ręka. Fot. Jerzy Gumowski / AG

Gazeta Wyborcza, 25.10.2007; http://miasta.gazeta.pl/warszawa/8,80371,4623455.html

Spacerownik 2007 – Cmentarze ewangelickie; Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski

Niewielki nagrobek Jana Eckelta (1810-32), licealnego kolegi Fryderyka Chopina, inspirowany

jest formą kamiennych nagrobków z czasów rzymskich (al. 4 nr 2b). Na tablicy z czarnego

kamienia widnieje częściowo zniszczony napis, a niżej - wieniec dębowy oraz miecz legionisty

rzymskiego skrzyżowany z odwróconą pochodnią. Eckert jako podoficer artylerii pieszej

uczestniczył w powstaniu listopadowym. Zmarł wskutek odniesionych ran 1 stycznia 1832 r.

Zaraz za grobowcem Eckelta widzimy starszy o kilkadziesiąt lat, także niedawno

odrestaurowany grobowiec Elizabeth Eckelt (al. 4). Spod uchylonego wieka trumny wysuwa

się ręka. Tuż obok widnieje ul pełen pszczół. Motyw pszczół pojawia się na wielu grobowcach

na tym cmentarzu. Wizerunek lecącej pszczoły symbolizował duszę wstępującą do nieba.

Uważano, że pszczoła nigdy nie śpi - dlatego symbolizowała chrześcijańską czujność.

Pojedyncza pszczoła mogła też wyobrażać chrześcijanina, a ul - cały Kościół Boży.

W niepozornym grobowcu niemal na wprost głównego wejścia spoczywa z żoną prof.

Stanisław Lorentz (1899-1991) (al. 4 nr 23). Od 1935 r. był najpierw wicedyrektorem, a potem

dyrektorem Muzeum Narodowego. We wrześniu 1939 r. w czasie okupacji organizował akcję

ratowania dóbr kultury. Po wojnie zaś zaangażował się w rewindykowanie zagrabionych w

Polsce dzieł sztuki. W czasach PRL-u był jednym z największych autorytetów w dziedzinie

sztuki, muzealnictwa i ochrony dóbr kultury. Niezwykle popularny w Warszawie, nie był lubiany

w Krakowie, a to za sprawą słynnego obrazu Leonarda da Vinci "Dama z łasiczką". Wypożyczył

go z Krakowa na wystawę w Warszawie w 1953 r. i nie chciał zwrócić do Muzeum

Czartoryskich. Muzealnicy z Krakowa odebrali obraz ze stolicy, korzystając z wyjazdu profesora

na kongres UNESCO w Montevideo.

Aleją 4 dochodzimy do alei F i skręcamy w nią na lewo.

Portret Henryka Kerntopfa. Fot. Jerzy Gumowski / AG

Z prawej strony przy murze widnieje klasycystyczny

pomnik nad grobem Johana Eberharda Taubera

(1749-1802), jeden ze starszych zabytków cmentarza.

Na obelisku wspartym na cokole ze stylizowanym

sarkofagiem widnieje urna. Grozę budzą wyobrażenia

dwóch czaszek byków. Symbolizują one nie tylko

przemijanie, ale też ofiarę ze zwierzęcia, są zarazem

aluzją do ofiary Chrystusa.

Po drugiej stronie alei F u zbiegu z aleją 6 widzimy duży

biały pomnik z neogotyckim krzyżem. To grobowiec

rodziny Kerntopfów (al. F nr 1), właścicieli

najsłynniejszej warszawskiej fabryki pianin. Założył ją w

1840 r. Jan Kerntopf. Mieściła się kolejno przy

Elektoralnej, placu Krasińskich, Miodowej, wreszcie

Gazeta Wyborcza, 25.10.2007; http://miasta.gazeta.pl/warszawa/8,80371,4623455.html

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: