Obyczaje krajów biblijnych.pdf

Fred H. Wight

Obyczaje krajów biblijnych

Przekład

Robert Piotrowski

Konsultacja naukowa

ks. Waldemar Chrostowski

Oficyna Wydawnicza Vocatio

Warszawa 1998

Tytuł oryginału:

Manners and Customs of Bible Land

Redakcja:

Joana Złotnicka

Opracowanie graficzne okładki:

Joanna Złonkiewicz

Redakcja techniczna:

"Logos"

Korekta:

Elżbieta Wygoda

Zdjęcia na okładce:

Daniela Kosiorek

Paweł Kumelowski

Jacek Urbanowicz

All rights to the Polish edition reserved

Wszelkie prawa wydania polskiego zastrzeżone.

Książka, ani żadna jej część, nie może być przedrukowywana

ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana

czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie

lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu

bez pisemmej zgody wydawcy.

W sprawie zezwoleń należy się zwracać do

Oficyny Wydawniczej "Vocatio"

02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 41.

e-mail: vocatio~warman.com.pl

http: //wwR'.vocatio.com.pl

Redakcja: tel. (0-22)648-54-50, fax 648-63-82

Dział handlowy: tel. (0-22) 648-03-78 fax (0-22) 648-03 79ů

Księgarnia firmowa: Warszawa, ul. Rybałtów 14, tel. 648-86-89

Księgarnia patronacka: "Soli Deo", Warszawa, Dworzec Centralny,

Galeria Północna, pawilon 2, tel. (0-22) 654 9812

ISBN 83-~146-004-x

Druk i oprawa: RzeszowSkie Zakłady Graficzne

Rzeszów. Zam. 1 50/98.

Spis treści

Wstęp .......... ......... ......... .............. ................ .......... ......... 7

Rozdział I. Życie w namiotach ............... ............. ........ .... 9

Rozdział II. Domy jednoizbowe ............... ............ ...... ...15

Rozdział III. Domy wieloizbowe .. ............... ......... ........ 29

Rozdział IV. Żywność i jej przygotowanie .... .......... ........ 37

Rozdział V. Spożywanie posiłków ... . ............... ......... ..... 48

Rozdział VI. Wieczerze i uczty ........ ... .. 53

Rozdział VII. Święte prawo gościnności ......... ......... ....... 60

Rozdział VIII. Rozkład dnia i codzienne zajęcia ........... .... 70

Rozdział IX. Ubiór i ozdoby ..... . .. 79

Rozdział X. Sytuacja mężczyzny i kobiety w rodzinie .. ...89

Rozdział XI. Opieka nad dziećmi .......... ........... ...... ....... 93

Rozdział XII. Edukacja młodzieży ............ . .......... ....... ... 98

Rozdział XIII. Religia w domu .. . .. .......... ......... ...........103

Rozdział XIV. Zwyczaje małżeńskie ............. ........... .......108

Rozdział XV. Niektóre święta .......... ............... ....... ........118

Rozdział XVI. Choroby i metody leczenia ....... ..... .... ...121

Rozdział XVII. Śmierć na Bliskim Wschodzie ..................125

Rozdział XVIII. Życie pasterskie .. . .........

129

Rozdział XIX. Uprawa i sprząt zbóż ........... .....................149

Rozdział XX. Uprawa winorośli .............. .........................165

Rozdział XHI. Uprawa oliwek i fig .... ................... ... .....173

Rozdział XXII. Rzemiosła i zawody ....... . .......................179

Rozdział XXIII. Muzyka instrumentalna i wokalna ......... 202

Rozdział XHIV. Miasto orientalne .................. ................. 210

Rozdział XXV. Własność .......... . . ..... .................. ......... 218

Rozdział XXVI. Zwierzęta domowe .............. . ............. .. 223

Rozdział XXVII. Podróże lądowe i morskie .......... . ........ 239

Rozdział XXVIII. Zaopatrzenie Palestyny w wodę .......... 248

Rozdział XXIX. Najazdy i krwawa pomsta .......... .. ......... 254

Rozdział ~X. Niewolnictwo w czasach biblijnych .... .. 257

Rozdział XXXI. Atletyka grecka i rzymskie pokazy

gladiatorów ......................... ............... ... 261

Przypisy źródłowe .. ................. ......... .. ................ ........ 265

Indeks biblijny .......... . .. . .... .................... . .............. .... 28

Wstęp

Biblia dziełem Bliskiego Wschodu.Ludzie Zachodu ła-

two zapominają o wschodnim po chodzeniu Biblii.

Autorzy wszystkich jej ksiąg byli ludźmi Orientu. Sko-

ro tak, to w pełnym tego słowa znaczeniu Biblia jest Księgą

Wschodu. Mimo to wielu patrzy na Pismo Święte przez pry-

zmat obyczajów zachodnich - zamiast interpretować je

z orientalnego punktu widzenia.

Znajomość obyczajów Bliskiego Wschodu konieczna dla

zrozumienia Biblii. Wiele fragmentów niezrozumiałych dla

człowieka Zachodu można łatwo wyjaśnić odwołując się do

wzorców kulturowych Bliskiego Wschodu. Jeśli pominiemy

te zagadnienia, nie poznamy dobrze Biblii - tak Starego, jak

i Nowego Testamentu.

Wartość studiów nad obyczajami Arabów. Arabowie są od

wieków mieszkańcami Palestyny. W VII wieku po Chr. ar-

mia arabska zaatakowała Bliski Wschód. Najeźdźcy przynie-

śli ze sobą sposób życia odziedziczony po niezliczonych po-

koleniach przodków. Ponieważ zaś od tego czasu zamiesz-

kiwali zajęte przez siebie kraje, zachowali wiele zwyczajów

pochodzących z czasów biblijnych.

Obyczaje Arabów niewiele się zmieniły w ciągu stuleci.

Na Bliskim Wschodzie żyją trzy grupy Arabów. Pierwsza gru-

pa to nomadzi, czyli Beduini, którzy trudnią się pasterstwem

i mieszkają w namiotach. Druga - rolnicy, zwani fellachami,

mieszkający przeważnie w wiejskich domach jednoizbowych.

Trzecią grupą są Arabowie miejscy, z reguły prowadzący in-

teresy w większych miastach. Ci ostatni mieli większy niż

pozostałe grupy kontakt z cywilizacją zachodnią, toteż ich

sposób życia zmienił się w znacznym stopniu. Natomiast

obyczaje fellachów zmieniły się niewiele, a nomadów pozo-

stały praktycznie takie same. Większość Arabów uważała

przez wieki zmianę starożytnych obyczajów za zło. Dlatego

pod względem obyczajowości Arabowie żyjący w krajach

biblijnych są bardzo podobni do Izraelitów opisywanych

w Piśmie Świętym. Istnieją pewne wyjątki od tej reguły,

z których większość dotyczy praktyk religijnych.

Źródła dotyczące obyczajów Arabów z krajów biblijnych.

Informacje o stylu życia Arabów z Bliskiego Wschodu za-

wdzięczamy mieszkańcom krajów biblijnych, czyli wielolet-

nim mieszkańcom tych rejonów, oraz misjonarzom, uczo-

nym i podróżnikom.

Co można powiedzieć o Żydach, którzy powrócili do utwo-

rzonego w 1948 r. państwa Izrael.~ Obyczaje Żydów powra-

cających dziś z całego świata do kraju przodków nie mają

większego znaczenia dla niniejszego studium - są to prze-

ważnie obyczaje krajów pochodzenia, w wielu przypadkach

zachodnie. Niektórzy z powracających Żydów, czy też ci,

którzy spędzili w Palestynie dłuższy czas, trzymają się daw-

nej obyczajowości, szczególnie praktyk religijnych - stano-

wią oni jednak zdecydowaną mniejszość.

Inne źródła informacji o obyczajach krajów biblijnych. Hi-

storycy piszący o czasach Jezusa Chrystusa i apostołów często

podają informacje o ówczesnym - czy nawet wcześniejszym-

sposobie życia. Cennym źródłem wiedzy na ten temat są też

znaleziska archeologiczne. Przedmioty pochodzące z wyko-

palisk, np. ceramika, wyposażenie domów, pozostałości daw-

nych budowli, inskrypcje itp., odsłaniają często tajemnice ży-

cia i działalności starożytnych mieszkańców tych rejonów.

RozDział II

Domy jednoizbowe

Po wielu latach spędzonych w Kanaanie Izraelici zmie-

nili tryb życia z wędrownego na osiadły. W rezultacie

namioty zostały zastąpione przez domy. Większość ro-

dzin zajmowała domy jednoizbowe.' Można więc przypusz-

czać, że skoro dom biednej wdowy, która przyjęła Eliasza,

miał górną izbę, kobieta ta nie należała do klasy najuboż-

szej. Znalazła się w kłopotach finansowych tylko z powodu

strasznego głodu (1 Krl 17,8-19).2

Przeznaczenie domu

W czasach Biblii nie budowano domów z zamiarem

przebywania w nich w ciągu dnia. Większość czasu spędza-

no na zewnątrz. Dom służył jako miejsce odpoczynku. A że

nie przywiązywano większej wagi do wyglądu miejsca od-

poczynku, zewnętrzne ściany skromnych domów nie pre-

zentowały się okazale.3

Znaczenie hebrajskich i arabskich słów określających dom

potwierdza przeznaczenie tych siedzib. Urodzony w Syrii

duchowny Abraham Rihbany, który spędził w tym kraju dzie-

ciństwo, wyjaśnia:

Hebrajskie słowo bayith i arabskie bait oznaczają zasadniczo

"schronienie". Angielskim odpowiednikiem jest "domostwo".

Synowie Palestyny nigdy nie wynaleźli bogatszego terminu:

"dom rodzinny", bo zawsze uważali się za "gości na tej ziemi".

Namioty i domki starczały za schronienie im i ich rodzinom

podczas ziemskiej pielgrzymki.4

Chłopski dom jednoizbowy

Ponieważ mieszkańcy Palestyny większość czasu spędzali

poza domem, autorzy Biblii pisali o Bogu raczej jako o "schro-

nieniu" lub "ratunku" niż "domostwie". Liczne przykłady

znajdujemy w Księdze Psalmów i pismach proroków (por.

Ps 61,3; Iz 4,6).5

Podłoga i ściany domu

O podłogach domów orientalnych dr George A. Barton

tak pisze:

Podłogę zdecydowanej większości domów stanowiła

wygładzona i twardo ubita ziemia. Czasami mieszano glinę

z wapnem i pozostawiano do stwardnienia, niekiedy zaś

układano podłogi z otoczaków lub odłamków kamieni

zmieszanych z wapnem. Podłogi mozaikowe, wykonywane

z wciśniętych w ziemię gładko przyciętych kwadracików

kamiennych, wprowadzono za panowania rzymskiego.6

Ściany domów wznoszono najczęściej z glinianych cegieł,

nie wypalonych, lecz suszonych na słońcu'. W Księdze Hio-

ba mówi się o "mieszkańcach glinianych lepianek" (Hi 4,19).

Były one podobne do popularnych w dzisiejszym Meksyku

budowli z cegły adobe, spotykanych często również w po-

łudniowo-zachodnich stanach Ameryki, gdzie po dziś dzień

odczuwalne są wpływy hiszpańskie.

Czasem jednak ściany budowano z nieobrobionych kawał-

ków bardzo powszechnego w Palestynie piaskowca. Kamie-

nie różnej wielkości łączono gliną. Spojenia były raczej szero-

kie i nieregularne.5 Z ciosanych kamieni wznoszono tylko

pałace i domy bogaczy, np. pałac Salomona (1 Krl 7,9) i domy

zamożnych ludzi współczesnych Izajaszowi (Iz 9,8-9).

Konstrukcja dachu

Podstawę dachu domu palestyńskiego stanowiły drewnia-

ne belki, których końce opierano na przeciwległych ścia-

nach. Belki te pokrywano najpierw matą z trzcin lub cierni-

stych krzewów, a potem ziemią lub gliną. Na wierzchu

rozsypywano piasek albo drobne kamyki. Pokrycie wygła-

dzano kamiennym walcem, tak by woda deszczowa spływa-

ła po dachu. Walec zwykle pozostawiano na dachu, który

trzeba było wygładzać wielokrotnie, szczególnie po pierw-

szym deszczu, aby nie przeciekał.~ W czasach biblijnych

budowano dodatkowo niski parapet lub murek, by zapo-

biec spadaniu ludzi z dachu. Zaniechanie tej ochrony w dzi-

siejszych czasach prowadzi często do wypadków.10 Prawo

Mojżeszowe wyraźnie nakazywało budowę takich murków:

"Jeśli zbudujesz nowy dom, uczynisz na dachu ogrodzenie,

byś nie obciążył swego domu krwią, gdyby ktoś z niego

spadł" (Pwt 22,8). Była to istotna regulacja, gdyż, jak zoba-

czymy, dachy domów służyły do wielu celów.

Trawa na dachu. Ponieważ dachy domów kryto przeważ-

nie ziemią lub gliną, często rosła na nich trawa. Wskazują na

to cytaty biblijne. "Niech się staną jak trawa na dachu, która

usycha, zanim ją wyplenią" (Ps 129,6; por. także 2 Krl 19,26;

Iz 37,27). Wiele podobnych przykładów znanych jest też

współcześnie. Pewne dzieło wydane w drugiej połowie XIX

w. zawiera ilustrację przedstawiającą dach domu palestyń-

skiego całkowicie porośnięty trawą. Podpis pod rysunkiem

głosi: "Oto dobry przykład ~~trawy na dachu domu. Po zimo-

wych deszczach każdy płaski i pokryty mułem dach porasta

szybko trawą i zielskiem".11

Przeciekające dachy. Dachy palestyńskich domów często

były nieszczelne. Podróżni zatrzymujący się w takich domo-

stwach musieli czasem zmieniać kwaterę z powodu przecie-

kającego dachu.12 Księga Przysłów porównuje cieknącą wodę

(dokładnie: cieknącą rynnę - przyp. tłum.) do kłótliwej ko-

biety (Prz 19,13; 27,15).

Włamujący się złodzieje. Przebicie się przez ścianę i wej-

ście do domu nie sprawiało trudności rabusiom, skoro ścia-

ny były często budowane z gliny czy błota, albo kamieni

łączonych mułem.13 W Księdze Hioba czytamy: "O zmroku

do mieszkań się włamią" (Hi 24,16). Jezus mówił o tym sa-

mym w Kazaniu na Górze: "Nie gromadźcie sobie skarbów

na ziemi, gdzie mól i rdza niszczą i gdzie złodzieje włamują

się i kradną" (Mt 6,19; por. Mt 24,43).

Wąż w ścianie domu. Węże mogły łatwo wpełzać

w szczeliny ścian, ponieważ spojenia między kamieniami,

z których wznoszono ściany, bywały szerokie i nieregu-

larne.14 Prorok Amos taki właśnie dom miał na myśli, gdy

pisał, że pewien człowiek "oparł się ręką o ścianę, a uką-

sił go wąż" (Am 5,19).

Okna i drzwi

Okna. Dom na Bliskim Wschodzie ma niewiele okien

i zwykle są one położone wysoko. Przesłaniano je drewnia-

ną kratą, która stanowiła ochronę przed rabusiami. W Księ-

dze Przysłów mówi się o takich oknach: "Przez okno bo-

wiem swego domu, przez kratę się przyglądałem" (Prz 7,6).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: