zagadnienia z uniwerkow.doc

ZAGADNIENIA Z UNIWERKÓW

1. Okoliczności utworzenia uniwerku w Krakowie w 1364r.

Inspiracją dla Kazimierza Wielkiego do utworzenia uniwerku w Krakowie było powstanie uniwerku w Pradze (Studium Generale 1348?). Niechętny planom bym ówczesny papież Klemens VI, dlatego plany zostały wznowione dopiero, kiedy papieżem został Urban V. Od marca do września 1363 w Awinionie przebywało polskie poselstwo królewskie mające przedstawić plany fundacji. Papież wydał zgodę na stworzenie uczelni 3-wydziałowej (bez teologicznego) – zasługa biskupa gnieźnieńskiego Skotnickiego (biskup krakowski Bodzant był przeciwny). 12.05.1364 Kazimierz Wielki wydał dokument erekcyjny powołujący do życia Studium Powszechne. 1.09.1364 papież Urban V wydał bullę zatwierdzającą powstanie uczelni, ale nie zgodził się na oddanie kanclerzem krakowskiego władzy nad egzaminowaniem scholarchów (oddał ją władzom duchownym). Śmierć króla spowolniła rozwój uczelni.

2. Porównanie dokumentów fundacyjnych Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły.

3. Rektorzy UJ:

Stanisław ze Skarbimierza – pierwszy rektor po wznowieniu działalności uczelni fundacją

                                              Władysława Jagiełły, 1400/1401 - prawnik

Jan Drohiczyński – 1401/1402

Józef Dietl – 1861-1862 - medycyna

Lehr-Spławiński – 1938-1939 -językoznawca, slawista

Stanisław Tarnowski – 1886-1887, 1899-1900 – historyk literatury

Kazimierz Lepszy – 1962-1964 - historyk

4. Powstanie uniwerku w Wilnie i etapy działalności.

Uniwersytet Wileński, lit. Vilniaus universitetas – jedna z najstarszych uczelni w Europie środkowo-wschodniej. Przyjmuje się, że uczelnia powstała w 1579 r., kiedy król Polski Stefan Batory przeznaczył środki na przekształcenie Wileńskiego Kolegium Jezuickiego, w uczelnię o nazwie łac. Academia et Universitas Vilnensis Societatis Jesu. Rok później ustanowienie tej uczelni oficjalnie zaaprobował papież Grzegorz XIII. Oficjalnym językiem wykładowym tej uczelni była łacina, zaś wykładowcami byli uczeni pochodzących z różnych części Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Początkowo miała wydziały filozoficzny, teologiczny i prawniczy.
Uczelnia bardzo długo stanowiła jedyną wyższą szkołę na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Do najbardziej znanych uczonych związanych z jezuickim okresem uczelni należą m.in. Maciej Sarbiewski – poeta piszący po łacinie i polsku, Wojciech Wijuk Kojałowicz – który jest autorem pierwszej, pełnej historii Litwy, Marcin Śmiglecki – autor popularnego w całej Europie podręcznika logiki. Akademia Wileńska stała się ważnym ośrodkiem kontrreformacji w Wielkim Księstwie Litewskim. Jej profesorami byli m. in. Piotr Skarga, Jakub Wujek, Marcin Laterna i Mikołaj Łęczycki. W XVIII w. na uczelni tej opracowano zasady gramatyki i ortografii jęz. litewskiego i rozpoczęto wydawanie pierwszych książek po litewsku. W 1753 r. otwarto obserwatorium astronomiczne i utworzono przy nim wydział fizyki i astronomii.
Po kasacie Zakonu Jezuitów w 1773 r. Akademia została przejęta i zreformowana na uczelnię świecką przez Komisję Edukacji Narodowej. Jednym z elementów reformy było rozpoczęcie wykładania po polsku i litewsku na niektórych wydziałach (literatury i historii Polski i Litwy, nauk przyrodniczych i matematycznych). W okresie tym uczelnia nadal posiadała, oficjalnie tradycyjną, łacińską nazwę ""Academia et Universitas Vilnensis" – z której usunięto tylko słowa "Societatis Jesu". Zaczęto ją jednak coraz częściej nazywać w tym okresie Uniwersytetem, a nie Akademią. W okresie od reformy Komisji Edukacji Narodowej do rozbiorów Rzeczypospolitej, uczelnia ta przeżyła krótki okres ponownego rozkwitu. Posiadała ona m.in. najlepszy w Rzeczypospolitej wydział medyczny założony przez sprowadzonego z Wiednia Johanna Petera Franka.
Po rozbiorach, uczelnia utraciła na krótko status szkoły wyższej, stając się "Powszechną Szkołą Wileńską", jednakże w 1803 r. odzyskała swój status i za zgodą cara Aleksandra I funkcjonowała pod nazwą Imperialnego Uniwersytetu Wileńskiego. W okresie aż do powstania listopadowego uczelnia przeżyła kolejny, krótki okres świetności. Do najbardziej znanych uczonych tego okresu związanych z Uniwersytetem należą: (Jan Śniadecki, Jędrzej Śniadecki, Joachim Lelewel, Michał Oczapowski, Simonas Daukantas i Joseph Frank – syn Johanna). W okresie tym na uczelni studiowało też dwóch najbardziej znanych polskich poetów romantycznych: Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki.
Po stłumieniu powstania listopadowego car Mikołaj I nakazał całkowitą likwidację uczelni, jako karę za udział wielu uczonych i studentów w powstaniu.

Uczelnia została ponownie odtworzona dopiero w 1919 r. Uzyskała wtedy nazwę Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie. Językiem wykładowym w okresie międzywojennym był wyłącznie polski, a uczelnia była przez Polaków traktowana jako ostoja polskości na tych terenach, zaś przez Litwinów jako czynnik polonizacji Litwy. W okresie międzywojennym uczelnia nie odzyskała dawnej świetności. Jednym z najlepszych wydziałów była filologia polska, w cieniu której powstała grupa poetycka Żagaryści, do której m.in. należał Czesław Miłosz. Na wydziale historii kształcił się wówczas Paweł Jasienica a wykładał Feliks Koneczny.
Po 1939 r. uczelnia wraz całym Wilnem przeszła na krótko pod władzę Republiki Litewskiej. Zmieniono w tym czasie jej nazwę na Vilniaus Universitetas i wprowadzono po raz pierwszy litewski jako oficjalny język wykładowy, choć z braku własnych kadr pozostawiono na stanowiskach wielu polskich profesorów, którzy prowadzili zajęcia nadal po polsku. Po zajęciu Litwy przez ZSRR, z uczelni usuwano powoli większość "reakcyjnych" profesorów Polaków i Litwinów i zaprowadzano na niej nowe "radzieckie" porządki. W trakcie okupacji hitlerowskiej uczelnia została ponownie całkowicie zlikwidowana.
Jesienią 1944 wznowiono działalność. Uczelnia stała się prowincjonalnym uniwersytetem, z językiem wykładowym rosyjskim i nielicznymi wykładami po litewsku (głównie na wydziale filologii litewskiej). W okresie tym jednak uczelnia rozrosła się do rozmiarów prawdziwego uniwersytetu z kompletem wydziałów, na których kształciło się ponad 5000 studentów. W 1990 r. po odzyskaniu przez Litwę niepodległości, uczelni przywrócono jej nazwę z krótkiego okresu lat 1939-1941, a oficjalnym językiem wykładowym po raz drugi w historii stał się litewski. Tradycje Uniwersytetu Stefana Batorego kontynuuje dziś Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, współtworzony przez profesorów tej uczelni. Do Torunia trafiła też część pamiątek po Uniwersytecie Stefana Batorego.
Rektorzy
• 1919-1921 Michał Marian Siedlecki
• 1921-1922 Wiktor Staniewicz
• 1922-1924 Alfons Parczewski
• 1924-1925 Władysław Dziewulski
• 1925-1927 Marian Zdziechowski
• 1928-1930 Czesław Falkowski
• 1937-1939 ks. Aleksander Woycicki (Wóycicki)
• 1939-1945 Stefan Ehrenkreutz

5. Akademia w Zamościu.

Akademia Zamojska powstała z inicjatywy hetmana Jana Zamojskiego w 1595 r. Stanowiła zgodnie z życzeniem fundatora szkoły zakład humanistyczny i szkołę rycerską. Realizatorem planów hetmana był Szymon Szymonowic, filolog klasyczny. Akademia została odpowiednio wyposażona przez Zamojskiego. Posiadała m. in. : dwie biblioteki, prywatna i akademicką, działała również od założenia uczelni drukarnia akademicka. Celem uczelni nie jest bycie pełnym uniwersytetem, lecz szkołą wyższą od poziomu szkoły średniej, kierując swoją pracę na nauki humanistyczne (historia, filologia klasyczna). Przez długi czas była uczelnią jednowydziałową z dodatkowymi katedrami: prawa, medycyny i teologii. W 1648 r. papież Innocenty X zezwolił na założenie wydziału teologicznego. W skład profesorów Akademii Zamojskiej wchodzili: Adam Bursius, Jan Ursinus, Szymon Birkowski, Tomasz Drezner, z uczonych obcych: Wiliam Bruce, Dominik Convalis i Adrian van Roomen. Uczeni ci wprowadzili nowoczesne metody pracy m. in.: ekspedycje naukowe w poszukiwaniu starożytnych rękopisów i kodeksów na Wołoszczyźnie i w Turcji. Nawiązywała stosunki z różnymi ośrodkami wiedzy bez względu na rodzaj wyznania. Zapoczątkowała wymianę myśli i osiągnięć z placówkami naukowymi zagranicą. Akademia Zamojskiego miała służyć nauce i państwu kształcąc młodzież szlachecką w humanistycznej kulturze i przygotowując ich do przyszłej pracy na rzecz ojczyzny. Akademia istniała do 1784 r. edukując młodzież z południowo wschodnich ziem Polski.

6. Powstanie uniwerku we Lwowie i etapy działalności.

UL powstal dzieki staraniom zakonu jezuickeigo -1661r. Jan kaizmierz wystawia akt fundacyjny podnoszacy ich kolegium do rangi Akademii z tytulem uniwersytetu.

etapy

1.akademia jezuicka-uczelnia wyzsza, 2 wydzilaowa, bez prawa nadawania stopni naukowych

2.spadek do rangi skzoly sredniej- 1773

   kasata jezuitow i spadek rangi na jej bazie powtsaly tez kolegium medycyny i kolegium teologii katolickiej

3. uniwerstytet jozefinski-1774-1805

    cesarz jozef II przywrocil Un.- 4 wydz, prawo nadawanaia stopni naukowych, przy U-gimnazjum, wykladowy lacina zadnai to glownie przygotowanie urzednikow

4.liceum lwowskie 1805-1817

1805-krakow w rozbiorze dla austrii UJ I UL polaczone na miejsce UL-liceum lwowskie

5.uniw. franciszkowski

  zmiana tylko nazwy przez cesarza franciszka I stan rzecy jak w liceum, konspiracja od 1833 w czasie wiosny ludow pelna autonomia, wyklady po polsku od 1867 walka o repolonizacje- czesiowo udala sie

6 przelom XIX/XX-okres swietnosci UL

7. U. Jana kazimierza 1919-1939

  b.dobry etap, 5 wydzialow,powstawaly skzoly lwowskie

8.II WŚ

kontynuacja dzialalnosci do 1941- zamkniecie

1941-44 podziwmnu uniw. iwana franki

9. od 1944 U. Iwana Franki

1661r król Jan Kazimierz wystawił akt fundacyjny podnoszący kolegium jezuickie założona w 1606r. do rangi Akademii z tytułem Uniwersytety. Niestety dokument królewski nie uzyskał mocy prawnej, czyli potwierdzenia Sejmu. W 1758r. uzyskano ponowne potwierdzenie aktu fundacyjnego przez króla Augusta III, ten dokument określił akademię jako uczelnie wyższą, posiadającą dwa wydziały, bez prawa nadawania stopni naukowych. Niestety brak poparcia władz miejskich i niechęć do uczelni profesorów krakowskich spowodowały początkowo , że młodzież nie chciała zapisywać się do tej szkoły, ale już w 1676r. kształciło się tu 5000 studentów, zaś na przełomie XVII i XVIIIw. 800.

              Kasta zakonu spowodowała przekształcenie akademii w liceum tzw. szkołę średnią. W 1776r. otwarto w jej miejsce Akademię Stanową. Jednak w tym samym czasie zaczęto tworzyć w budynkach Akademii zaczęto tworzy ć studia specjalistyczne. Powstało Collegium Medicum, później studium nauk filozoficznych i prawniczych, a w 1776r otwarto studia teologiczne. W ten sposób powstawała powoli uczelnia uniwersytecka we Lwowie. 1774r. formalny akt fundacyjny wydany przez cesarza Józefa II, uczelnia posiadała 4 wydziały i prawo nadawania stopni akademickich. Pierwszy rektor ks. Wacław Betański. Językiem wykładowym był łaciński, nie rozumiano j. Niemieckiego. Do 1852 nie było na uniwersytecie lwowskim katedry j. Niemieckiego.

              W ramach 3 rozbioru Polski przypadła Austrii Kraków, ze względów oszczędnościowych przeniesiono uni. Lwowski do Krakowa i połączenie go z krakowskim. Przestał istnieć w latach 1805-1817 jago miejsce zajęło liceum.

              W 1809r. Akademia Krakowska znalazła się poza granicami państwa austriackiego i profesorowie lwowscy powrócili do Lwowa, aby objąć dawne stanowiska.

              W 1817r. Franciszek I dokonał powtórnej fundacji U. Lwowskiego, była to tylko zmiana nazwy liceum.

7. Walka uniwersytetu w Krakowie o repolonizację w II poł. XIX wieku.

Po Wiośnie ludów Galicja otrzymała najszerszą autonomię w 1868r., stwarzało to możliwości rozwijania przez Polaków kultury i szkolnictwa narodowego. Jednym z narzędzi stała się Rada szkolna krajowa. Szkolnictwo wyższe znajdowało się poza nią. Autonomia przyniosła rozkwit uniwersytetom. Od początku lat 60tych XIXw. Na UJ nastąpiły liczne reformy. W 1861/62 rektorem UJ był Józef Dielt, zapoczątkował on proces repolonizacji, ukończony w 1870r. całkowitym przywróceniem j. Polskiego jako oficjalnego j. Wykładowego. Nastąpił też dynamiczny rozwój katedr.

8. Porównanie ustaw o szkołach akademickich z 13.07.1920 i 15.03.1933.

9. Uniwersytety powstałe w Polsce po I i II wojnie.

Po I wojnie światowej:

1. Uniwersytet Lubelski (1918) od 1928 r. KUL

2. Wszechnica Piastowska (1919), przemianowany później na Uniwersytet Poznański, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (nazwa od 1955 r.)

3. Wyższa Szkoła Handlowa  w Warszawie

4. Wyższa Szkoła Handlu Zagranicznego we Lwowie

5. Szkoła Nauk Politycznych w Warszawie

6. Akademia Górnicza w Krakowie

7. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

8. Akademia Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie

9. Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie

10. Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie

11. Akademia Stomatologiczna w Warszawie

Po II wojnie światowej:

Uniwersytet Marii Curie - Skłodowskiej w Lublinie(1944)

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (1945)

Uniwersytet Łódzki (1945)

Uniwersytet Śląski w Katowicach (1968)

Uniwersytet Gdański (1970)

10. Co to jest veniam legendi i jak można było je uzyskać w Krakowie?

Veniam Legendi dawało prawo do prowadzenia wykładów, było jednoznaczne z przeprowadzeniem habilitacji i uzyskaniem tytułu docenta. Habilitacja była wstępem do kolejnych tytułów. Ustawa z 1920 określała 3 stadia postępowania habilitacyjnego:

1) ocena rozprawy habilitacyjnej

2) dyskusja habilitacyjna (nie tylko z doktoratu ale i z całego przedmiotu)

3) wykład habilitacyjny (na 1 z 3 podanych tematów)

11. Jakie problemy i dlaczego spotkały Kota na UJ?

Stanisław Kot otrzymał stopień doktora w dziedzinie historii literatury na Uniwersytecie Lwowskim. W 1910 przeniósł się na UJ. W 1919r złożył podanie o wszczęcie przewodu habilitacyjnego. Rada Wydziału Filozoficznego odrzuciła podanie, stawiając votum separatum z propozycją, by Kot złożył krytykę swej działalności w czasie I wojny światowej oraz orzeczenie przynależności politycznej. Kot odmówił kategorycznie w dość odważnym w słowach liście. Reakcja Rady była zaskakująca – przyjęto wniosek i rozpoczęto proces habilitacyjny. 1920r Kot otrzymał prawo do prowadzenia wykładów.

12. Zjawisko numerus clausus na UJ.

W połowie lat 20. XX wieku 30% studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego stano­wiła młodzież wyznania mojżeszowego. Wprowadzony przez krakowską uczelnię numerus clausus ograniczający przyjęcie studentów żydowskich na Wydział Lekarski do 12%, getto ławkowe i nasilające się od początku lat 30. ekscesy antyżydowskie spowodowały znaczne zmniejszenie się tej grupy wyznaniowo-narodowościowej na Wszechnicy Krakowskiej. Ograniczenia miały dotyczyć ogółu studentów, jednak wyznaczony procent zmniejszał liczbę jedynie Żydów. Niemniej jednak jeszcze w drugiej połowie lat 30. kilkunastoprocentowa reprezentacja młodzieży żydowskiej stanowiła liczącą się grupę w spo­łeczności akademickiej uczelni. Grupa ta dysponowała odrębnymi organizacjami sa­mopomocowymi i społeczno-naukowymi, jak również własnym domem akademickim. Ograniczenie dotyczyły tylko 1 roku studiów. Nieprzyjęci z tego powodu na pierwszy rok jechali na studia za granicę, po czym wracali do Polski i na drugi rok byli przyjmowani już bez jakichkolwiek ograniczeń. Przeciwko temu właśnie studenci protestowali, bo numerus clausus na pierwszym roku niczego nie rozwiązywał.

13. Czym różniła się profesura zwyczajna od nadzwyczajnej i honorowej?

Grono nauczycielskie UJ składało się m. in. z prof. zwyczajnych, nadzwyczajnych i honorowych. Profesor zwyczajny był wyższy stopniem naukowym niż profesor nadzwyczajny. Powoływał ich Prezydent RP na wniosek rady wydziału (wniosek przyjęty przez senat akademicki i zatwierdzony przez ministra Rady Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego). Rada dokonywała wyboru, przedstawiała kandydata senatowi a potem ministrowi. Profesorem honorowym mogli zostać zasłużeni profesorowie, najwybitniejsze osobistości naukowe z kraju lub z uczelni, kiedy ustępowali z katedry lub przechodzili na emeryturę.

14. Obowiązki profesorów UJ z okresu międzywojennego.

1920

- obowiązki profesora:

       - prowadzenie badań naukowych

       - twórcza praca naukowa

       - wykłady i ćwiczenia

       - kierowanie zakładem

       - egzaminowanie

15. Wybitni profesorowie i absolwenci UJ z okresu renesansu i oświecenia.