Miłosz Czesław - Piasek przydrożny.pdf - Do czytania - agatar11

PIESEK PRZYDROŻNY

Czesław Miłosz

PIESEK PRZYDROŻNY

WYDAWNICTWO ZNAK KRAKÓW 1997

Redaktor JERZY ILLG

Projekt okładki i strony tytułowej LECH PRZYBYLSKI

Opracowanie typograficzne SŁAWOMIR ONYSZKO

Na okładce Okolice Wilna. Widok Werek rysował z natury A. Zamett z Wilna,

litografia: Bichebois i V. Adam

Cogito, sum: certum est quia impossibile. Myślę, jestem: to pewne, ponieważ

niemożliwe.

Lew Szestow w ten sposób poprawiał .Cogito ergo sum" Kartezjusza, jak podaje

Benjamin Fondane w swojej książce o rozmowach z Szestowem.

Być może prawda jest z natury taka, że uniemożliwia obcowanie ludzi z ludźmi, w

każdym razie obcowanie za pośrednictwem słowa. Każdy może ją znać dla siebie,

ale po to, żeby wejść w związki z bliźnimi, musi wyrzec się prawdy i przyjąć

jakiekolwiek umowne kłamstwo.

Lew Szestow, Preposlednye stówa, 1911

i Copyright by Czesław Miłosz ISBN 83-7006-726-X

Piesek przydrożny

Wybrałem się na poznawanie mojej ziemi parokonnym wozem, z dużym zapasem poszoru

i blaszanym wiadrem grzechoczącym z tyłu. Wiadro potrzebne, żeby konie napoić.

Poznawałem powiaty pagórków i borków, to znów puszczańskie, w których dym kłębi

się na dachach domostw, jakby się paliło, a to dlatego, że chaty są kurne. Albo

jechałem przez okolice polne i jeziorne. Jakże ciekawie tak posuwać się naprzód

i popuszczać lejc, i czekać, aż powoli zza drzew ukaże się w dole wioska, albo

park i w nim biel dworu. I zaraz obszczekiwał nas piesek, pilny w spełnianiu

swego obowiązku. Był to początek stulecia, teraz jest koniec. Myślałem nie tylko

o ludziach, którzy tam mieszkali, także o pokoleniach piesków im w codziennej

krzątaninie towarzyszących, i raz, nie wiadomo skąd, pewnie we śnie nad ranem,

zjawiła się ta śmieszna i czuła nazwa: "piesek przydrożny".

Ograniczony

Wiedza moja nieduża, rozum krótki. Starałem się jak mogłem, studiowałem,

czytałem mnóstwo książek, i nic. W moim domu książki wylały się z półek, leżą

stosami na meblach, na podłodze, tamują przejście. Nie mogę ich oczywiście

wszystkich przeczytać, a ciągle moje wilcze oczy pożądają nowych tytułów. Ale,

żeby być dokładnym, poczucie własnego ograniczenia nie jest czymś stałym, to

tylko od czasu do czasu pojawia się, błyska, świadomość wąskości naszej

wyobraźni, jakby kości naszej czaszki były za grube i nie pozwalały umysłowi

objąć tego, co jemu powinno być dane. Powinienem wiedzieć wszystko, co dzieje

się teraz, równocześnie, w każdym punkcie ziemi, powinienem móc wnikać w umysły

moich współczesnych i ludzi o kilka pokoleń później, a także tych, którzy żyli

dwa tysiące i osiem tysięcy lat temu. Powinienem, i co z tego.

Oczy

Operator: - Oto widzisz. Pozwoliłem ci na chwilę zobaczyć kwiat nasturcji oczami

motyla i być motylem. Pozwoliłem ci patrzeć na łąkę oczami salamandry. Następnie

dałem ci oczy rozmaitych ludzi, żebyś patrzył na to samo miasto.

- Przyznaję, byłem zbyt pewny siebie. Mało podobieństwa pomiędzy tym, czym dla

mnie były tamte ulice, i tym, czym były dla ludzi chodzących obok mnie, tymi

samymi chodnikami. Gdybym choć był przekonany, że nie istnieje nic prócz

wielkiej ilości indywidualnych, wzajemnie niekomunikowalnych wrażeń i obrazów!

Ale ja szukałem jednej, człowiecze widzianej, wspólnej dla nas wszystkich prawdy

o rzeczach, i dlatego to, co pokazałeś, jest dla mnie tak ciężką próbą i pokusą.

Bez kontroli

Nie mógł kontrolować swoich myśli. Te błądziły, gdzie chciały, i kiedy je

obserwował, robiło mu się straszno. Bo nie były to dobre myśli i, sądząc po

nich, siedziało w nim okrucieństwo. Myślał, że świat jest zbyt bolesny i ludzie

zasługują tylko na to, żeby przestać istnieć. Zarazem podejrzewał, że

okrucieństwo jego wyobraźni i jego impuls twórczy są w jakiś sposób złączone.

Szukanie

Odczucie, że musi być jakiś układ słów, w który zostałaby schwytana niejako

esencja potworności poznanej w tym stuleciu. I czytanie pamiętników, wspomnień,

reportaży, powieści, wierszy, zawsze z nadzieją i tym samym wynikiem: "To nie

to". Tylko nieśmiało wyłania się myśl, że prawda o losie człowieka na ziemi jest

inna niż ta, której nas uczono. Wzdragamy się przed jej nazwaniem.

Nie mój

Całe życie udawać, że mój ten ich świat, I wiedzieć, że hańbiące takie udawanie.

Ale co mogę zrobić? Gdybym wrzasnął I zaczął prorokować, nikt by nie usłyszał

Nie na to ich ekrany, mikrofony. Tacy Jak Ja błądzą ulicami I mówią do siebie.

Śpią na ławkach w parku, W pasażach na asfalcie. Bo więzień za mało, Żeby

pozamykać wszystkich ubogich. Uśmiecham się i milczę. Mnie Już nie dopadną. Do

stołu, z wybranymi zasiadać - to umiem.

Sąd

Następstwa naszych uczynków. Najzupełniej nieznane, bo każdy wchodzi w

wielorakie związki z okolicznościami i z uczynkami innych, chociaż jakiś

absolutnie sprawny komputer mógłby to pokazać. Z poprawką konieczną ze względu

na przypadek - bo jak obliczyć następstwa kierunku, w którym potoczyła się kula

bilardowa po zderzeniu z inną? Wolno zresztą utrzymywać, że nic nie dzieje się

przypadkiem. Tak czy owak, znalezienie się przed doskonale skomputeryzowanym

bilansem naszego życia (Sąd Ostateczny) musi zdumieć: więc jestem odpowiedzialny

za tyle zła wyrządzonego wbrew mojej woli? Więc na drugiej szali jest dobro,

którego nie zamierzałem i którego nie byłem świadomy?

Anima

Coraz więcej pisał o kobietach. Czyżby znaczyło to, że tłumiona latami jego

onima domaga się, późno, wyzwolenia? Albo, inaczej, że jego podświadomość,

dotychczas wyzwalająca się tylko w wierszach, bierze na siebie rolę łagodnej

lekarki, która najpierw musi go rozebrać z jego zbroi, zanim dotknie jego ciała?

Starzy

Widok starych i brzydkich mężczyzn i kobiet, szczególnie tych staruch wlokących

się o kiju. Zostały zdradzone przez swoje ciała, niegdyś piękne i taneczne, ale

wewnątrz każdej pali się lampa świadomości, stąd zdziwienie: " - Więc to jestem

ja? Ależ to nieprawda!"

Też lubiłem

Ja też lubiłem kiedyś patrzeć w lustra. Aż sam przekonałem się, co znaczy

odchodzić "Drogą wszelkiego data". I na nic protest. Starzy ludzie już wiedzą,

dlatego cichną.

Czy świadomość wystarcza

Kiedyś zdawało mi się, że wystarczy sama świadomość, żeby uniknąć powtórzenia,

to jest takiego samego losu jak los innych śmiertelnych. Cóż za nonsens. A

jednak samo oddzielenie świadomości od ciała, przyznanie jej czarodziejskiej

mocy - że wystarczy wiedzieć, żeby zaczarować - to nie jest takie głupie.

Na miejscu Stwórcy

Gdyby dano tobie władzę stworzenia na nowo świata, myślałbyś i myślał, aż

wreszcie doszedłbyś do wniosku, że nie da się wymyślić nic lepszego niż ten,

który istnieje. Siądź w kawiarni i patrz na przechodzących mężczyzn i kobiety.

Zgoda, mogłyby to być istoty o ciele niematerialnym, nie poddanym przemijaniu,

chorobom i śmierci. Ale właśnie nieskończone bogactwo, złożoność,

wielopostaciowość rzeczy ziemskich pochodzi z zawartej w nich sprzeczności.

Umysł nie miałby powabu, gdyby nie to wszystko, co przypomina o jego

zakotwiczeniu w materii: rzeźnie, szpitale, cmentarze, filmy porno. I na odwrót,

fizjologiczne potrzeby przygniatałyby swoją zwierzęcą tępotą, gdyby nie

igrający, polatujący nad nimi umysł. Przewodniczka świadomości, ironia, nie

mogłaby ćwiczyć się w swoim ulubionym zajęciu, podglądaniu ciała. Wygląda na to,

że Stwórca, którego etyczne motywy ludzie nauczyli się podawać w wątpliwość,

kierował się przede wszystkim chęcią, żeby było jak naj ciekawiej i jak

najzabawniej.

Uważność

Według książki buddyjskiego mnicha, którą czytam, samą istotą buddyzmu jest

mind/ulness. Chyba można to przetłumaczyć jako uważność (słowo jest już u

Mikołaja Reja) albo bycie uważnym. Znaczy to przyjmować z uwagą, to co jest

teraz, zamiast zwracać się ku temu, co było, albo do tego, co będzie. Zbawienne

dla męczenników sumienia, przeżuwających swoje dawne upadki, zbawienne dla

niespokojnych, wyobrażających sobie ze strachem, co zdarzy się jutro. Oby moje

wiersze pomogły ich czytelnikowi zamieszkać w teraz. I obym jako człowiek został

wyleczony z chorób pamięci.

Zamiast

Podziwiał i zazdrościł, ale nikomu z tych, którzy, jak on, oddawali się sztukom.

Po ziemi chodzili obok niego prawdziwie wielcy, siłą litości, współczucia i

miłości, święci bohaterowie. Mieli to, czego brakowało mu najbardziej, i w

którym to braku był podobny do swoich kompanów artystów. Bo sztuka, jak

wiedział, wymaga całkowitego oddania, które niestety jest oddaniem się w niewolę

naszego ego. Znajdując w sobie niemal dziecinny egoizm, pocieszał się myślą, że

nie jest wśród swojej profesji wyjątkiem, ale też wszyscy oni nosili skazę

niepełnego człowieczeństwa.

Jeżeli urodziłem się takim, że daremnie bym próbował oczyszczenia i wyzwolenia -

powiedział - niech przynajmniej moje dzieło okupi moją słabość i pomoże wielbić

w ludziach wspaniałość serca.

Tymczasem i na niby

Wstawać rano i iść do pracy, być złączonym z ludźmi uczuciami miłości, przyjaźni

albo sprzeciwu - i cały czas rozumieć, że to wszystko jest tymczasem i na niby.

Bo stała i rzeczywista była w nim nadzieja, tak silna, że samo życie go

niecierpliwiło. Już, zaraz, za minutę, miał schwytać - właśnie, co?

Czarodziejską formułę, w której zawierała się cała prawda o istnieniu. Mył zęby,

a ona była tuż, brał prysznic i prawie ją wymawiał, gdyby nie wszedł do

autobusu, może by mu się objawiła, i tak cały dzień. Kiedy budził się w środku

nocy, czuł, że przedziera się do niej przez cienką zasłonę, ale wtedy, tak

wysilony w swoim dążeniu, zasypiał.

Nie odnosił się przychylnie do swojej przypadłości. Zgadzał się, że powinien być

całym sobą w miejscu i chwili, uważny na bliskich mu ludzi i dbały o to, czego

spodziewają się po nim. Orzekać, że są tymczasowi i na niby, znaczyło ich

krzywdzić, nie umiał się jednak wyrzec myśli, że tak naprawdę na życie z nimi

nie ma czasu.

Dlaczego wstyd?

Poezja jest sprawą wstydliwą, ponieważ poczyna się za blisko czynności, które

noszą nazwę intymnych.

Poezji nie da się oddzielić od świadomości własnego ciała. Szybuje ponad nim,

niematerialna, a zarazem uwiązana, i jest powodem do zawstydzenia, ponieważ

udaje przynależność do oddzielnej strefy, ducha.

Wstydziłem się, że jestem poetą, tak jakbym, rozebrany, obnosił publicznie

cielesny defekt. Zazdrościłem ludziom, którzy wierszy nie piszą i których

dlatego zaliczałem do normalnych, w czym zresztą się myliłem, bo na tę nazwę

zasługuje niewielu.

Czuć od środka

Następuje w akcie pisania szczególne przekształcenie danych bezpośrednich, by

tak rzec, świadomości jako czucia siebie od środka, na wyobrażenie innych takich

samych osobników, tak samo od środka siebie czujących, dzięki czemu mogę pisać o

nich, nie tylko o sobie.

Opiewać bogów i bohaterów

Różnica pomiędzy taką poezją, w której "ja" opowiada o sobie, i tą, która

"opiewa bogów i bohaterów", jest nieduża, ponieważ w obu wypadkach przedmiotem

opisu są stwory zmitologizowane. A jednak...

Moi bliźni

"Jesteśmy do siebie tak podobni!" Ten okrzyk otwiera krainę, w której nasz

gatunek ukazuje się jako coś zupełnie innego niż zbiór zamkniętych monad.

"Bracia i siostry! Czułem dreszcz erotyczny myśląc o was wszystkich i o naszym

pokrewieństwie."

Wdzięczny

Jestem wdzięczny za to, że kiedyś, dawno, w drewnianym kościółku między dębami

przyjęto mnie do rzymskokatolickiego Kościoła. Jak też za to, że miałem długie

życie i mogłem, wierząc albo nie wierząc, rozmyślać o dwóch tysiącach lat mojej

historii.

Diabelska ta historia, tyleż co niebiańska. Zbudowaliśmy miasta większe niż

Jerozolima, Rzym i Aleksandria. Nasze okręty opłynęły oceany. Nasi teologowie

zmajstrowali sylogizmy. I zaraz zaczęto zmieniać planetę Ziemię. Żebyśmy choć

byli nieświadomi, ale nie. Żadnej niewinności w naszych wyprawach krzyża i

miecza.

Wierzyć, nie wierzyć

Byłem człowiekiem głęboko wierzącym. Byłem człowiekiem najzupełniej nie

wierzącym. Sprzeczność tak duża, że nie wiadomo, jak z nią żyć. Nasunęła mi

podejrzenie, że w słowie "wierzyć" kryje się jakaś treść, dotychczas nie

zbadana, może dlatego, że jest to raczej zjawisko należące do życia ludzkiej

wspólnoty niż do psychologii jednostki. Ani język używany przez wspólnoty

religijne, ani język ateistów nie sprzyjały zastanawianiu się nad jego sensem.

Często wydaje mi się, że wyjaśnienie jest tuż-tuż, że niejako unosi się w

powietrzu, i że ledwo znajdzie ujęcie w słowach, mnóstwo ludzi wykrzyknie: "Ależ

tak! To właśnie mój wypadek!"

Bo są tutaj, obok mnie, w kościele, robią znak krzyża, wstają, klękają, a ja

domyślam się, że w ich głowach dzieje się to samo co w mojej, to znaczy bardziej

chcą wierzyć, niż wierzą, albo wierzą chwilami. Pewnie nie u wszystkich odbywa

się to tak samo, ale jak? I pewnie kilkaset lat temu ta treść w głowach była

inna, chociaż już w siedemnastym wieku Pascal notował: "Przeczyć, wierzyć i

całkowicie wątpić jest tym dla człowieka, czym bieg dla konia", a w

dziewiętnastym wieku Emiły Dickinson powie: "Wierzę i nie wierzę sto razy na

godzinę. Przez co wierzenie zachowuje zwinność". (I belieue and disbelieue a

hundred times an how, which keeps believing nimbie}. Być z nimi, w kościele,

jest ważniejsze niż mędrkować na własną miarę

- czyż nie tak czuje i myśli większość z nich w kościelnym budynku, dając okazję

do narzekań na religię obrzędową, ale zarazem dokonując aktu pokory?

Może zbliżam się i mówię: "ciepło, ciepło", kiedy nagle mam wizję całego

zgromadzenia nago - istoty zwierzęce obojga płci, z ich włochatościami, seksem,

deformacjami na widoku, łączące się w obrzędzie wysokiej, niecielesnej adoracji

- czy może być coś bardziej niesamowitego?

Powinien był?

Ten poeta, wychowany w religii rzymskokatolickiej, powinien był każdym swoim

słowem potwierdzać prawdę wiary Kościoła. Jednakże gdyby nawet chciał, nie

mógłby tego robić, ponieważ poezja jest też strategią. Literatura jego czasów

była agnostyczna, niekiedy ateistyczna, i pisząc wiersze dewocyjne nikogo by nie

nawrócił, jedynie zyskałby miano poety drugorzędnego.

Uczynki i Łaska

Zgoda, nadzieja Zbawienia zbladła i jest tak osłabiona, że nie łączą się z nią

żadne obrazy. Dlatego, nawet kiedy powiadasz sobie: "Jeżeli chce zbawić duszę,

powinienem wyrzec się tego, co dla mnie cenne, twórczości, romansu, władzy, czy

innych zaspokojeń ambicji" - bardzo trudno na to się zdobyć. Kiedyś, kiedy

Zbawienie oznaczało palmę w Niebie, a potępienie wieczną mękę w ognistych

czeluściach Piekła, ludzie, zdawałoby się, mieli silniejszy bodziec, żeby

poszukiwać świętości i poskramiać swoje żarłoczne apetyty. Gdzież tam, zabijali,

cudzołożyli, zagrabiali ziemię sąsiada i chciwi byli sławy. Widocznie coś tu nie

tak. Być może fizyczność Raju, obiecanego na przykład w islamie wyznawcom,

którzy padną w walce z niewiernymi, zwiększa zapał bojowy, na ogół jednak życie

doczesne i idea Zbawienia zdają się należeć do dwóch różnych porządków, nie

połączonych ze sobą na zasadzie prostej przeciwstawności.

Niewykluczone, że to właśnie odgadywał Marcin Luter, uzależniając Zbawienie nie

od uczynków, ale od Łaski.

Jej herezja

"Spostrzegłam - powiedziała - że nie myślę o Zbawieniu, i że te dwa bieguny.

Nieba i Piekła, są u mnie inne: albo po śmierci nic, co już dobrze, albo kara za

zło we mnie."

Szczególna chwila

Szczególna chwila w wielowiekowych dziejach religii! Opatrzność postanowiła, że

stępi się ostrze kazań i teologicznych traktatów, a pozostanie tylko poezja,

jako instrument świadomości człowieka rozmyślającego o rzeczach ostatecznych.

Iluż poetów w maksymie Simone Weił znalazło uzasadnienie swojej pracy:

Miłosz Czesław - Piasek przydrożny.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: