mieśnie.doc

CZYNNY UKŁAD RUCHU

Bierny układ ruchu (kości i ich połączenia) poruszany jest przez mięśnie szkieletowe, stanowiące czynny układ ruchu. Ruch zachodzi dzięki skurczowi włó­kien mięśniowych, które należą do tkanki mięśniowej. Pod względem histologicz­nym wyróżnia się tkanki mięśniową gładką, poprzecznie prążkowaną oraz mięsień sercowy, różniące się nie tylko budową mikroskopową, rozmieszczeniem w orga­nizmie, lecz przede wszystkim cechami czynnościowymi. Przejawia się to również w sposobie ich unerwienia.

Tkanka mięśniowa gładka wchodzi w skład ścian wielu narządów, naczyń krwionośnych i chłonnych, tkanka mięśnia sercowego buduje przeważającą część ścian serca, natomiast poprzecznie prążkowana tworzy mięśnie wchodzące w skład niektórych narządów, mięśnie wyrazowe (mimiczne) oraz szkieletowe.

Każdy mięsień szkieletowy zbudowany jest ze ścięgien początkowego i końcowego oraz brzuśca. Ścięgna są utworzone przez tkankę łączną ścięgnistą, brzuśce z włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych. Ścięgna początkowe i końcowe przyczepiają się do różnych punktów szkieletu (oraz w niektórych innych miejscach, np. do powięzi - patrz niżej), tworząc odpowiednio przyczepy początkowy i końcowy (przyczep początkowy zwykle znajduje się w rejonie określanym jako bliższy). Włókna mięśniowe kurcząc się skracają swoją długość i w ten sposób zbliżają przyczepy do siebie. W czasie skurczu mięśnia ścięgna przemieszczają się, lecz nie zmieniają swojej długości.

Mięśnie są w różny sposób klasyfikowane, np. ze względu na kształt (krót­kie, długie, szerokie, okrężne), wzajemne położenie brzuśca do ścięgna (wrzecio­nowaty, pierzasty, półpierzasty, dwubrzuścowy) czy też liczbę tzw. głów (dwu­głowy, trójgłowy, czworogłowy). Głową mięśnia nazywamy ścięgno początkowe i łączącą się z nim część brzuśca.

Mięśnie poprzecznie prążkowane są unerwione przez układ nerwowy so­matyczny (patrz rozdział „Układ nerwowy"). Jedna komórka nerwowa unerwia na ogół wiele włókien mięśniowych (im bardziej precyzyjne ruchy wykonują mięś­nie, tym mniej włókien mięśniowych unerwionych jest przez jedną komórkę ner­wową). Komórka nerwowa i wszystkie unerwione przez nią włókna mięśniowe tworzą tzw. jednostkę ruchową. Każdy mięsień składa się z wielu jednostek ru­chowych. Mogą one być pobudzane wszystkie jednocześnie (maksymalny skurcz mięśnia) albo pobudzana jest mniejsza ich liczba. W żywym organizmie zawsze, nawet przy całkowitym rozluźnieniu mięśnia, pobudzona jest pewna liczba jedno­stek ruchowych. Wtedy kurczy się tylko niewielka liczba włókien mięśniowych. Jest to za mało, aby wykonać efektywne skrócenie całego mięśnia. Mięsień pozo­staje w stanie tzw. napięcia mięśniowego, które może się zmieniać pod wpływem różnych czynników (np. bodźców psychicznych, temperatury, leków).

Siła mięśnia zależy od wielkości tzw. przekroju fizjologicznego. Nazywamy tak sumę przekrojów poprzecznych wszystkich włókien mięśniowych (mięśnie o jednakowym przekroju fizjologicznym są tak samo silne, niezależnie od długo­ści).

Mięśnie na ogół pracują w zespołach. Wszystkie, które współpracują w wy­konaniu danego ruchu nazywamy synergistami, natomiast działające przeciwnie -antagonistami.

W organizmie istnieją również narządy pomocnicze, ułatwiające pracę mięś­ni. Należą do nich powiezie, kaletki maziowe i pochewki ścięgien. Powięziami nazywamy łącznotkankowe błony otaczające pojedyncze mięśnie i całe ich grupy, tworzące komory, w których poruszają się mięśnie. Same powiezie nie biorą udziału w ruchach. Kaletki maziowe, identycznie zbudowane jak omówione wcze­śniej twory dodatkowe stawów, ułatwiają ślizganie się ścięgien w pobliżu wystają-cych elementów kostnych. Podobną rolę spełniają pochewki maziowe, otaczające w postaci wydłużonych cew ścięgna, przechodzące z przedramienia na rękę czy z podudzia na stopę.

Mięsień musi przebiegać przynajmniej nad jednym stawem, aby mógł wy­wierać swoje działanie (zbliżać przyczepy). Wyróżnia się mięśnie jedno-, dwu-i wielostawowe. Zbliżanie do siebie przyczepów następuje tylko wtedy, gdy jeden z nich jest ustalony (nieruchomy), a drugi ruchomy. Każdy z przyczepów mięśnia, zarówno początkowy, jak i końcowy może być ustalony (przez inne mięśnie) w zależności od sytuacji (np. zgięcie przedramienia w stawie łokciowym podczas podnoszenia jakiegoś przedmiotu czy podciągania się na drążku).

Pod względem położenia mięśnie dzielimy na duże grupy, podobnie jak części ciała. Dlatego mówi się o mięśniach głowy, szyi, tułowia oraz kończyn. W każdej z tych dużych grup wyróżniamy mniejsze, na które składają się poje­dyncze mięśnie.

Mięśnie kończyny górnej dzielimy na mięśnie obręczy, ramienia, przedra­mienia i ręki. Mięśnie ramienia przynależą do grup: przedniej (czynnościowo mięś­nie zginacze) i tylnej (mm. prostowniki). Na przedramieniu wyróżniamy trzy grupy mięśni: przednią (zginacze), boczną i tylną (prostowniki). Mięśnie ręki występują jedynie po stronie dłoniowej. Klasyfikujemy je na mięśnie kłębu kciuka, kłębu palca małego i grupy środkowej (glistowate i międzykostne). Niektóre z mięśni kończyny górnej przedstawiono na rycinie (ryć. 18 a i b).

Mięśnie kończyny dolnej, podobnie jak i górnej, dzielimy na mięśnie obrę­czy i mm. części wolnej kończyny (uda, podudzia i stopy). Mięśnie obręczy dzia­łają na staw biodrowy. Na udzie wyróżnia się trzy grupy mięśni: przednią, mm, prostujących staw kolanowy, tylną, mm. zginających staw kolanowy (niektóre mięśnie tej grupy prostują udo w stawie biodrowym), i przyśrodkową, mm. przy­wodzących udo w stawie biodrowym. Mięśnie podudzia (goleni) dzielimy na trzy grupy. Te należące do grupy tylnej i bocznej zginają podeszwowo stopę, a niektóre podeszwowo pałce. Mięśnie grupy przedniej prostują, czyli zginają grzbietowo stopę w stawie skokowo-goleniowym, a część z nich prostuje palce. Mięśnie stopy dzielimy na grzbietowe i podeszwowe. Ścięgna niektórych długich mięśni zgina-czy oraz krótkie mięśnie podeszwy w znacznej mierze przyczyniają się do utrzy­mania wysklepień stopy. Wybrane mięśnie kończyny dolnej przedstawia rycina (ryć. 19 a i b).

Mięśnie głowy dzielą się na mięśnie wyrazowe i żucia (żwaczowe). Mięśnie wyrazowe przyczepiają się do skóry. Odpowiedzialne są za ruchy twarzy (np, otwieranie szpary powiek, ssanie, wydymanie policzków) oraz mimikę (wyraz twarzy). Wyróżnia się kilka ich podgrup: mięśnie otoczenia szpary ust, szpaiy powiek, otoczenia nozdrzy, sklepienia czaszki, małżowiny usznej. Na szyi znaj­duje się obustronnie m. szeroki szyi. Z wiekiem, gdy sprężystość tkanek jest mniejsza, powoduje powstanie podłużnych fałdów na szyi. Mięśnie żucia (ryć. 20 a \ b) wywołują ruchy żuchwy w stawie skroniowo-żuchwowym. Mogą działać jedno- lub obustronnie.

Mięśnie szyi dzielimy na mięśnie szyi w ścisłym tego słowa znaczeniu oraz karku, które pod względem czynnościowym stanowią całość z mięśniami grzbietu. Mięśnie szyi (w ścisłym znaczeniu) dzielą się na grupy powierzchowną (m. mo-stkowo-obojczykowo-sutkowy i wspomniany już m. szeroki szyi), środkową (mm. nad- i podgnykowe) i tylną (mm, pochyłe i przedkręgowe).

W skład mięśni tułowia (ryć. 21 a i b) wchodzą mm. klatki piersiowej, brzu­cha, grzbietu i dna miednicy.

Mięśnie klatki piersiowej dzielimy na powierzchowne i głębokie. Odrębnie opisuje się przeponę.

Przepona (ryć. 22) oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Przy­czepia się do kręgów lędźwiowych, żeber i dolnej części mostka. Kopulasto wypu­kła się w stronę jamy klatki piersiowej. Z dwóch kopuł, prawa sięga wyżej. Wszystkie części przepony (ich nazwy pochodzą od przyczepów początkowych) przechodzą we wspólne, płaskie ścięgno końcowe, zwane środkiem ścięgnistym. W przeponie znajdują się otwory, przez które przechodzą: przełyk (rozwór przełykowy), aorta (rozwór aortowy) i żyła główna dolna (otwór żyły głównej), a po­nadto jeszcze inne, mniejsze twory. Dzięki odpowiednio rozmieszczonym przycze­pom, przepona podczas skurczu porusza się ku dołowi, zwiększając pojemność jamy klatki piersiowej, co powoduje wdech (patrz „układ oddechowy" - mecha­nika oddychania). Podobną rolę (choć ich udział jest mniejszy) pełnią mięśnie mię­dzyżebrowe, które podczas skurczu unoszą żebra, powiększając wymiar po­przeczny klatki piersiowej.

Mięśnie brzucha dzielą się na grupy przednio-boczną i tylną (ryć. 21).

Mięśnie dna miednicy tworzą dwie przepony - miednicy oraz moczowo--płciową.

Przepona, mięśnie ściany przednio-bocznej brzucha oraz dna miednicy, kur­cząc się jednocześnie powodują wzrost ciśnienia w jamie brzusznej, nazywany tłocznią brzuszną, która ma znaczenie m.in. podczas oddawania stolca czy akcji porodowej,

Mięśnie grzbietu przedstawia rycina 21 b. Głębokie mięśnie grzbietu okre­śla się wspólną nazwą - mięsień prostownik grzbietu.

MIĘŚNIE POWIERZCHOWNE KLATKI PIERSIOWEJ

(musculi superficiales thoracis)

1. Mięsień piersiowy większy (musculus pectoralis major) - składa się z trzech części.

• Część obojczykowa przyczepia się do przyśrodkowej połowy obojczyka.

• Część mostkowo-żebrowa przyczepia się na błonie przedniej mostka i do chrzą­stek żeber I-VI.

• Część brzuszna dochodzi do blaszki przedniej pochewki mięśnia prostego brzu­cha (musculus rectus abdominis).

Przyczep końcowy znajduje się na grzebieniu guzka większego kości ramiennej (crista tuberculi majoris humeri).

Czynność:

Przywodzi, zgina i obraca ramię do wewnątrz w stawie ramiennym; opuszcza podnie­sione ramię; pociąga łopatkę do przodu; jest także dodatkowym mięśniem wde­chowym.

Unerwienie:

Nerwy piersiowe przednie - przyśrodkowy i boczny (nervi thoracici anteriores -medialis et lateralis).

Część obojczykowa jest oddzielona od mostkowo-żebrowej przez rowek między-piersiowy (sulcus interpectoralis). Brzeg dolny mięśnia tworzy tzw. fałd pachowy przedni (plica axillaris anterior). Brzeg górny mięśnia jest oddzielony od brzegu przyśrodkowego mięśnia naramiennego (musculus deltoideus) przez rowek nara-mienno-piersiowy (sulcus deltoideopectoralis), który ku górze kończy się poniżej obojczyka trójkątem naramienno-piersiowym (trigonum deltoideopectorale).

W zawartości trójkąta znajdują się:

• Końcowy odcinek żyły odpromieniowej (vena cephalica), która przebija powięź obojczykowo-piersiową ffascia clavipectoralis) i uchodzi do żyły pachowej (vena axillaris) lub żyły podobojczykowej (vena subclavia).

• Towarzyszące żyle naczynia chłonne powierzchowne i niestale występujący wę­zeł chłonny naramienno-piersiowy (nodus lymphaticus deltoideopectoralis).

• Tętnica piersiowo-barkowa (arteria thoracoacromialis) wraz z gałęziami: bar­kową (ramus acromialis), naramienną (ramus deltoideus), obojczykową (ra-mus clavicularis) i piersiowymi (rami pectorales) oraz towarzyszące naczy­nia żylne.

• Nerwy piersiowe przednie (nervi thoracici anteriores).

• Tkanka tłuszczowa i łączna.

2. Mięsień piersiowy mniejszy (musculus pectoralis minor) - przyczepia się do żeber kostnych II-V oraz do wyrostka kruczego łopatki (nie działa na staw ramien-ny!!!).

Czynność:

Obniża i przywodzi obręcz kończyny górnej; obraca topatkę, obniżając panewkę; jest dodatkowym mięśniem wdechowym.

Unerwienie:

Nerwy piersiowe przednie (nervi thoracici anteriores) (w zasadzie nerw przyśrod-kowy).

3. Mięsień zębaty przedni (musculus serratus anterior) - posiada 10 zębów przyczepiających się do 9 górnych żeber i do brzegu przyśrodkowego łopatki. Składa się z 3 części: górna przyczepia się do żeber I i II, środkowa do żeber II i III, dolna do żeber od IV do IX.

Czynność:

Przesuwa obręcz kończyny górnej do przodu i w dół; współpracuje z mięśniem czworobocznym, odwodząc ramię do poziomu; przyciska łopatkę do klatki piersio­wej; jest pomocniczym mięśniem wdechowym.

Unerwienie:

Nerw piersiowy długi (nervus thoracicus longus).

4. Mięsień podobojczykowy (musculus subclavius) - przyczepia się do po­wierzchni górnej I żebra, bocznie od przyczepu więzadła żebrowo-obojczykowego (li-gamentum costoclaviculare) oraz do powierzchni dolnej końca barkowego obojczy­ka

Czynność:

Obniża obojczyk, poszerza światło żyły podobojczykowej (dzięki połączeniu z przy-danką żyły).

Unerwienie:

Nerw podobojczykowy (neruus subclavius}.

MIĘŚNIE POWIERZCHOWNE GRZBIETU

(musculi superficiales dorsi)

1. Mięsień czworoboczny (musculus trapezius) - przyczepia się do przyśrod-kowej części kresy karkowej górnej (linea nuchae superior} i guzowatości potylicz­nej zewnętrznej (protuberantia occipitalis eoctema), do więzadła karkowego (liga-mentum nuchae), wyrostków kolczystych kręgów C 7 i Thl-12 oraz do więzadła nad-kolcowego (ligamentum supraspinatum). Włókna górne (część zstępująca) docho­dzą do końca barkowego obojczyka; środkowe (część poprzeczna) do wyrostka bar­kowego (acromion) i grzebienia łopatki (spina scapulae); dolne (część wstępująca) przechodzą nad trójkątem grzebienia (trigonum spinae) i dochodzą do części przy-środkowej górnej powierzchni grzebienia łopatki.

Czynność:

Część górna mięśnia dźwiga bark ku górze (ruch „powątpiewania"), zgina kręgo­słup szyjny do tyłu. Część dolna opuszcza bark lub podnosi tułów do góry. Części górna i dolna podnoszą ramię ponad płaszczyznę poziomą. Cały mięsień cofa bar­ki, zbliżając łopatki.

Unerwienie:

Gałąź zewnętrzna nerwu dodatkowego - XI nerw czaszkowy (ramus extemus nerui accessorii) oraz gałąź do mięśnia czworobocznego (ramus musculi trape-zii) ze splotu szyjnego.

2. Mięsień najszerszy grzbietu (musculus latissimus dorsi) - przyczepia się do wyrostków kolczystych kręgów Th5 lub Th6 do Th 12, L l-5 i grzebienia krzyżowe­go pośrodkowego (crista sacralis mediana), do tylnej 1/3 wargi zewnętrznej grze­bienia biodrowego (crista iliaca), do powierzchni zewnętrznej IX lub X-XII żebra, wchodząc między pasma mięśnia skośnego brzucha zewnętrznego oraz do dolnego kąta łopatki. Przyczep dalszy znajduje się na grzebieniu guzka mniejszego kości ra-miennej (crista tuberculi minoris humeri).

Czynność:

Przywodzi ramię, zgina, obraca do wewnątrz, jest pomocniczym mięśniem wydecho­wym.

Unerwienie:

Nerw piersiowo-grzbietowy (neruus thoracodorsalis).

3. Mięsień równoległoboczny (musculus rhomboideus) - przyczepia się do dolnego odcinka więzadła karkowego (ligamentum nuchae), wyrostków kolczystych kręgów C6-7, Thl-4 i do więzadła nadkolcowego (ligamentum supraspinatum), do brzegu przyśrodkowego łopatki (na przestrzeni od trójkąta grzebienia do dolnego kąta). Między pęczkami piersiowymi i szyjnymi występuje szczelina dzieląca całość masy mięśnia na mięsień równoległoboczny większy i mniejszy (musculus rhombo­ideus major et minor).

Czynność:

Pociąga łopatkę do góry i przyśrodkowo. Unerwienie:

Nerw grzbietowy łopatki (nervus dorsalis scapulae).

4. Mięsień dźwigacz łopatki (musculus levator scapulae) - przyczepia się do wyrostków poprzecznych kręgów Cl-C4 i do brzegu przyśrodkowego łopatki (margo medialis scapulae) - na odcinku od kąta górnego do trójkąta grzebienia.

Czynność:

Zgina kręgosłup szyjny do boku, przy obustronnym skurczu zgina kręgosłup szyj­ny ku tyłowi, pociąga łopatkę do góry i przyśrodkowo.

Unerwienie:

Nerw grzbietowy łopatki (nervus dorsalis scapulae) oraz gałęzie ze splotu szyjne­go.

MIĘŚNIE OBRĘCZY BARKOWEJ

(musculi cinguli membri superioris)

1. Mięsień naramienny (musculus deltoideus) - przyczepia się do końca bar­kowego obojczyka, wyrostka barkowego łopatki i dolnej powierzchni grzebienia ło­patki oraz do guzowatości naramiennej.

Czynność:

Część barkowa zgina i odwodzi ramię w stawie ramiennym; część obojczykowa obraca je do wewnątrz i przywodzi oraz zgina; część grzbietowa obraca na ze­wnątrz, przywodzi i prostuje.

2. Mięsień nadgrzebieniowy (musculus supraspinatus) - przyczepia się do dołu nadgrzebieniowego ...