Anna Gyurkovich
ul. Prusa 2
62 – 040 Puszczykowo
anna.gyurkovich@gmail.com
Nazwa dydaktyka pochodzi od greckich słów ‘didaktikos’, co znaczy ‘pouczający’, oraz ‘didasko’, czyli ‘uczę’. Z etymologii tego słowa można wynieść, że obejmowała ona to, co dotyczy nauczania i uczenia się. Po raz pierwszy terminu tego użyto w Niemczech na początku XVII wieku. Rozumiano wówczas ten termin jako sztukę nauczania, czyli pewną umiejętność praktyczną. Wybitny uczony Jan Amos Komeński uważał dydaktykę, za sztukę nauczania, lecz związaną z wychowaniem, które traktował jako niezbędny warunek „urabiania obyczajów w kierunku wszechstronnej moralności”. W XIX w. Jan Fryderyk Herbert opracował teoretyczne podstawy dydaktyki i uczynił dydaktykę teorią nauczania wychowującego. Podstawowe znaczenia przypisywał on czynnością nauczyciela (zaznajamianie dzieci z materiałem). Przełom XIX i XX w. przyniósł nowy nurt, tzw. „nowe wychowanie” i związane z tym pojęcie „nowej szkoły”, której inicjatorem i entuzjastą był John Dewey. Uczenie miało polegać na aktywnym i samodzielnym działaniu jednostki. Uczeń miał być przede wszystkim aktywny, chętny do działania, miał przejawiać twórczą postawę i inicjatywę. (Umiejętność praktycznego działania na pierwszym miejscu). Założenia te wywarły spory wpływa na dydaktykę, którą zaczęto utożsamiać nie tyle z teorią nauczania, co raczej z teorią uczenia się. Głównym zadaniem takiej dydaktyki była analiza czynności wykonywanych w szkole przez uczniów a nie przez nauczyciela. Czynności nauczyciela powinny być wyznaczone przez samych uczniów i ich czynności poznawcze a nie odwrotnie. Wiek XX à dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się, czyli system poprawnie uzasadnionych twierdzeń, hipotez i prawidłowości rządzących procesem nauczania i uczenia się oraz metod form organizacyjnych i środków pomocniczych w wywoływaniu u uczniów zamierzonych i względnie stałych zamian.
Funkcje dydaktyki:
a) teoretyczna à charakter pragmatyczny i diagnostyczny
b) praktyczna (instrumentalna) à opis i wyjaśnianie zamierzonych i świadomie podejmowanych czynności. Wynikiem ma być ukształtowanie osobowości wychowanka zgodnie z akceptowanym społecznie ideałem.
Podstawowe pojęcia dydaktyki :
1. Uczenie się:
- Bogdan Nawroczyński: nabywanie wiadomości i sprawności dzięki aktywności uczącego się podmiotu (czynny proces wytwarzania i przetwarzania). (Czynna, a nie bierna postawa!)
- Stefan Baley: proces, którego produktem jest wiedza i umiejętność. („każde ćwiczenie może być uważane za pewien przypadek uczenia się, natomiast nie każdą formę uczenia się można uznać za ćwiczenie”).
- Hilgard i Marguis: wywołuje względnie trwałe zmiany możliwości reagowania, które występują w wyniku odpowiednio wzmacnianego ćwiczenia.
- Hans Glockel: przyswajanie sobie umiejętności, nastawień, postaw.
- Donald Hebb: jest prawdopodobnie zmianą w układzie nerwowym, która powoduje zmianę w działaniu.
Według Okonia, „uczenie się” jest procesem, w toku którego na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i lub ulegają zmianom, formy wcześniej nabyte. W latach dzieciństwa i młodości „uczenie się” uzyskuje przewagę nad innymi formami (np. zabawą, pracą, działalnością społeczną). Człowiek uczeniu się zawdzięcza swoje człowieczeństwo, ponieważ jest ono źródłem zachodzących w nim zmian, które warunkują jego rozwój, przygotowanie do życia i wzrastanie w kulturę.
Podążając za Kupisiewiczem, uczenie się, jest procesem nabywania przez uczący się podmiot określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, wpływających na jego zachowanie, a końcowe wyniki tego procesu zależą w znacznej mierze od motywacji i aktywności.
Cechy:
planowość,
systematyczność,
aktywność uczącego się podmiotu,
ukierunkowanie na wynik
Skutek: nabycie przez uczącego się pewnych wiadomości, umiejętności i nawyków jako podstawa modyfikacji dotychczasowych form zachowania lub ukształtowanie form nowych.
Proces uczenia się:
Cechy: planowość (świadomość, celowość, systematyczność), aktywność, złożoność (wieloczynnikowość), ukierunkowanie na wynik, różnorodność sposobów
Czynniki: pozytywna motywacja, bodźce, środowisko, zdolności.
Rezultaty: przyrost i zakres wiadomości i sprawności modyfikujący zachowanie się jednostki, rozwój uzdolnień i postaw.
Przedmiot: rzeczywistość społeczna, przyrodnicza, techniczna, kulturowa.
2. Nauczanie:
Zachodzi w różnorodnych formach zarówno w naturalnych warunkach życiowych jednostki (np. rodzina) jak i w specjalnie do tego powołanych instytucjach. Nauczanie może występować w postaci czynności okazjonalnych, intuicyjnych, jak również, gdy jest systematycznym, planowym i bezpośrednim kierowaniem „uczenia się”. Proces uczenia się i nauczania jest ściśle ze sobą związany, dlatego często stosuje się określenie „proces nauczania – uczenia się”. Bardzo trudno jest dokładnie zdefiniować pojęcie nauczania, gdyż ma ono bardzo wiele szczegółowych definicji. Najogólniej można powiedzieć, że jest to system odpowiednich zabiegów, działań nauczyciela, na który składają się takie czynności jak inspirowanie, planowanie, organizowanie, kierowanie, korekta oraz kontrola. Istotne jest też kierowanie aktywnością uczniów. Nauczyciel dzięki swym umiejętnościom może bezpośrednio modyfikować pracę uczniów, na bieżąco korygować błędy itd. Kierowany w ten sposób proces uczenia się zapewnia zazwyczaj lepsze warunki niż samo uczenie się, pozbawione jakiejkolwiek kontroli ze strony nauczyciela. Ważnym aspektem, jeżeli chodzi o pojęcie „nauczania”, jest też zdawanie sobie sprawy przez nauczyciela, na czym polega jego kierownicza rola. Aby skutecznie prowadzić proces nauczania, musi on wnikać w psychikę uczniów, poznać ich, być życzliwym, cierpliwym, ale jednocześnie nie być uległym, bezkrytycznym i zbyt pobłażliwym.
3.Kształcenie
Jest ono organizowane przez instytucje, głównie szkołę, zakład pracy, organizacje społeczną, jest więc działaniem planowym, wielostronnym, ukierunkowanym na realizację określonych celów, wymagającym systematycznego i długotrwałego wysiłku. Trudno jednoznacznie określić termin „kształcenie”, ze względu na zróżnicowanie poglądów różnych autorów. Przez kształcenie można rozumieć ogół czynności i procesów opartych głównie na nauczaniu i uczeniu się umożliwiającym osiągnięcie nie tylko określonego zasobu wiedzy, umiejętności, nawyków, lecz również zmierzających do wielostronnego rozwoju sprawności umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie (zmiany obejmują zarówno stronę poznawczą, która wiąże się z poznawaniem i przekształcaniem świata, jak i stronę aksjologiczną, czyli kształtowanie postaw i systemu wartości).
Kształcenie:
Ogólne: przygotowanie jednostki do uczestnictwa w życiu społecznym, w świecie przyrody, techniki, kultury, dojrzałość intelektualna i społeczno-moralna.
Zawodowe: przekazanie uczniowi zasobu wiedzy z danej specjalności o charakterze produkcyjnym, usługowym itd. Wynik- wykształcenie zawodowe.
Samokształcenie: nabywanie wykształcenia w toku działalności własnej, której cele, treści, warunki i środki ustala sam podmiot.
Związki dydaktyki ogólnej z innymi dziedzinami nauki
Dydaktyka ogólna powiązana jest z:
a. pedagogiką ogólną: przejęcie fundamentu z systemu pojęciowego, badania nad stosunkiem ucznia do rzeczywistości i wartości
b. pedagogiką specjalną: kształcenie dzieci i młodzieży z wadą wzroku (tyflopedagogika), wadą słuchu (surdopedagogika) oraz niepełnosprawnej intelektualnie
c. teorią wychowania: zasady, normy, prawidłowości procesu wychowawczego zapożyczone z teorii wychowania są stosowane w dydaktyce
d. pedagogiką porównawczą: analiza systemów oświatowych umożliwia budowanie systemu dydaktycznego w danym państwie
e. pedeutologią: dydaktyka bada osobowość, kompetencje, dobór do zawodu oraz kształcenie, doskonalenie, samokształcenie nauczycieli
f. andragogiką: daje teoretyczne podstawy pod dydaktykę dorosłych
g. etyką: dydaktyka zajmuje się etyką zawodu nauczycielskiego
h. psychologią uczenia się i nauczania: badanie procesów intelektualnych, emocjonalnych i motywacyjnych oraz właściwości psychicznych
i. socjologią wychowania i socjologią edukacji: badanie wpływu ucznia na rodzinę, środowisko, klasy społeczne oraz interakcje między uczniem a nauczycielem
j. filozofią: porządkuje, wyjaśnia fakty edukacyjne oraz stawia pytania o istotę i treść edukacji:
- epistemologia: dydaktyka rozpatruje proces kształcenia w kontekście procesu poznawczego;
- aksjologia: teoria wartości służy budowaniu celów edukacyjnych
k. medycyną: dydaktyka bada i miejsce nauki, warunki oświetlenia, pozycję ciała, kolejność nauki poszczególnych przedmiotów, czyli higienę pracy umysłowej
l. ekonomiką kształcenia: głównie chodzi o koszty kształcenia, między innymi kształcenia absolwenta, koszty godziny lekcyjnej, opłacalność ekonomiczna wybranych form kształcenia
m. historią: dydaktyka na gruncie historii bada poglądy pedagogów, funkcjonowanie poszczególnych systemów oświaty przy uwarunkowaniach społeczno – ekonomicznych
n. statystyką: analiza i interpretacja prowadzonych badań naukowych w obszarze problematyki kształcenia
o. demografią: przydatna w opracowywaniu prognoz edukacyjnych
p. pedagogiką pracy: podstawa i rozwój dydaktyki szczegółowych takich jak: dydaktyka zawodowa czy dydaktyka kształcenia zawodowego.
Związki dydaktyki ogólnej z innymi dydaktykami
Dydaktyki szczegółowe nazywane też metodykami nauczania, wyodrębnione z dydaktyki ogólnej w oparciu o następujące kryteria:
Ä przedmioty nauczania szkolnego, do których się one odnoszą,
Ä szczeble edukacji szkolnej,
Ä rodzaje i typy szkół,
Ä rodzaje środowisk edukacyjnych.
W ten sposób można wyróżnić odpowiednio poniższe metodyki nauczania:
- dydaktyka biologii, dydaktyka jeżyka angielskiego, dydaktyka historii,
- dydaktyka nauczania początkowego, dydaktyka szkoły wyższej,
- dydaktyka szkoły zawodowej, dydaktyka szkoły średniej (można tu wyróżnić bardziej szczegółowe metodyki nauczania, np.: dydaktyka szkoły zawodowej rolniczej),
- dydaktyka medyczna, dydaktyka wojskowa, dydaktyka edukacji obronnej
System kształcenia znajdował się w polu zainteresowania wielu wybitnych osób takich jak:
n Jan Amos Komeński, który w „Wielkiej dydaktyce” bronił prawa każdego człowieka do oświaty, a także przedstawił klasowo-lekcyjny system nauki szkolnej:
o szkoła macierzyńska (0-6 lat)
o szkoła języka ojczystego (6-12 lat)
o szkoła języka łacińskiego (12-18 lat)
o akademia (18-24 lat)
n Jan Jakub Rousseau, który pojmował edukację jako zaspokajanie potrzeb i zainteresowań dziecka. W książce „Emil, czyli o wychowaniu” opowiada się za swobodnym wychowaniem.
n Jan Henryk Pestalozzi w książce „Jak Gertruda uczy swoje dzieci” przedstawił proces nauczania:
1. Spostrzeganie przedmiotów.
2. Kształtowanie jasnych wyobrażeń spostrzeganych przedmiotów.
3. Porównywanie przedmiotów i kształtowanie pojęć.
4. Nazywanie przedmiotów.
n Celestyn Freinet wyróżnił fazy rozwoju dziecka:
Ø faza prób i błędów
Ø faza urządzania się
Ø faza zabawy – pracy
Uważał, że swobodna aktywność dziecka jest jego nauką opartą na poznawaniu, przeżywaniu i przetwarzaniu środowiska. Środowisko to i nauczyciel uruchamiają energię życiową i duchowo wzbogacają wychowanka.
...
HomikHouse