25. „Echa filozofii epikurejskiej i stoickiej w pieśniach Jana Kochanowskiego”
Jan Kochanowski urodził się w 1530r. w Sycynie, pochodził ze średniozamożnej szlachty. Uczęszczał na studia do Akademii Krakowskiej, następnie w Królewcu i Padwie. Po zakończeniu nauki wiele podróżował, a we Francji spotkał się grupą poetycką „Plejady” i ich twórcom Piotrem Ronsardem. Głosili oni obronę praw języka narodowego. Kiedy powrócił do Polski rozpoczął służbę dworską w otoczeniu Filipa Padniewskiego, Jana Firleja i Piotra Myszkowskiego, pełniąc funkcje sekretarza i dworzanina króla. Towarzyszył Zygmuntowi Augustowi w jego podróży na Litwę, a w 1568r. udał się do Lublina na sejm unijny. Od 1571r. często bywał w Czarnolesie, gdzie na stałe przeniósł się po śmierci Zygmunta Augusta i elekcją Henryka Walczego. Ożenił się z Dorota Podlodowską, poświecił się rodzinie i pracy literackiej. Najpierw umarła mu córka Urszulka, niedługo potem córka Hanka. Kochanowski na krótko powrócił do życia politycznego, kiedy królem został Stefan Batory. Zmarł nagle na serce w 1584r. w Lublinie. Działalność Kochanowskiego dzieli się na dwa okresy: dworski i czarnoleski. W okresie dworskim uprawiał epikę i, pisał pieśni i fraszki, a w Czarnolesie powstała „Pieśń świętojańska o sobótce”, fraszki i treny.
Pieśń jest to gatunek liryczny, którego pochodzenie wyprowadza się ze starożytnych pieśni obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki; pieśń cechuje uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów i paralelizmów (powtórzenie jakiegoś elementu); charakter pieśni wynika z jej związków z muzyką; ułatwia ukształtowanie melodii. Najczęściej uprawianej pieśni jako wiersza lirycznego, często o tematyce miłosnej, wykształciły się różne jej odmiany, związane z ramą sytuacyjną - np. pieśń powitalna i pożegnalna, pieśń pochwalna, pieśń biesiadna (Kochanowski "Dzbanie mój pisany, dzbanie polewany), pieśń poranna, pieśń wieczorna; obok pieśni jako gatunku istnieją pieśni popularne-ludowe, żołnierskie, powstańcze, legionowe.
W 1586 roku w Drukarni Łazarzowej w Krakowie ukazało się pierwsze wydanie „Pieśni” Jana Kochanowskiego. "Pieśni" ułożone są w 2 księgi, które zawierają 50 utworów. W tych pisanych prawie przez całe życie utworach poeta zawarł swą filozofię życiową. Uwagę skupił przede wszystkim na sprawach ziemskich, dotyczących życia ludzkiego. Kochanowski w Pieśniach często wypowiadał refleksje o roli czasu, o nietrwałości dobra i zła, o potrzebie umiejętnego korzystania z tego, co niesie dzień, zgodnie z horacjańską zasadą „carpe diem” (chwytaj dzień, żyj chwilą). W Pieśni I, 24 przypomina o ustawicznym biegu czasu, którego zatrzymać nie mogą ani radości, ani smutki. Poeta jest zdania, że w życiu należy poprzestawać "na małym", we wszystkim stosować umiar. Ani szczęście, ani troski nie są wieczne, dlatego człowiek powinien cieszyć się każdą chwilą i cierpliwie czekać, aż przeminą złe dni.
Warto pamiętać, że cnota - virtus jest jedną z najważniejszych wartości epoki renesansu. Jest ona gwarantem spokoju, szczęścia, życia w zgodzie z sobą i z innymi. Kochanowski wyraźnie uważa, że kto jest cnotliwy nie musi już o nic zabiegać, o nic się starać. Ma czyste sumienie, jest pewien, że postępuje dobrze, jest wierny prawdzie, więc nic nie może mu zaszkodzić. Cnota chroni przed złem, zapewnia też nagrodę w życiu doczesnym i po śmierci.
Najczęściej spotykanymi słowami w Pieśniach są: "dobra sława", nagroda, zapłata. Związane są one ze światopoglądem Kochanowskiego, według którego warunkiem szczęścia jest czyste sumienie. (Pieśń I, 2) Dobrze czuje się tylko ten, kto nie ma do ukrycia żadnych "ciemnych spraw", nie wyrządził nikomu krzywdy, czuje się pełnoprawnym członkiem całej społeczności. Dopiero teraz czuje się lekko, swobodnie, odczuwa cichą, głęboką radość.
W Pieśniach często pojawiają się rozważania na temat Fortuny i jej wpływu na życie człowieka. Przekonanie o zmienności Fortuny wyraża poeta w Pieśni I, 9. Te rozważanie znajdują swoje uzasadnienie w filozofii stoickiej i epikurejskiej, których Kochanowski był zwolennikiem. Za stoikami powtarzał poeta, że człowiek musi być przygotowany zarówno na radość jak i na rozczarowanie. Szczęście i cierpienie idą w parze, a niedojrzałość życiową wykazuje ten, kto chciałby tylko bawić się cieszyć, śmiać. Śmiech i płacz, radość i smutek to kategorie nieodłącznie związane z ludzkim życiem, mimo to: "...na szczęście wszelakie/ Serce ma być jednakie". W pieśniach jest Kochanowski wielkim optymistą. Przekonuje czytelników, że zmienność Fortuny ma i swoje dobre strony. Po smutku przychodzi radość. Nie ma tak ciemnej nocy, aby po niej nie nadszedł dzień.
Poeta jest także człowiekiem lubiącym spotkania towarzyskie, biesiady przy winie, pełne żartów, śmiechu, zabawy. Tu króluje "dobra myśl". Nie ma sensu zastanawiać się nad zmiennym charakterem losu, wszak na to nie mamy wpływu. Wykorzystujmy więc czas bawiąc się, póki możemy. To także swoista mądrość, wypływająca z hedonistycznej filozofii epikurejskiej.
"Pieśni" Jana Kochanowskiego zawierają przemyślenia poety na temat życia i jego sensu. Autor dawał w swych utworach wskazówki, jak postępować, by żyć godnie. Według niego podstawą szczęścia jest czyste sumienie, cnota, zachowywanie umiaru; należy również cieszyć się każdą chwilą i nie troszczyć o to, czego człowiek swym rozumem nie jest w stanie pojąć, gdyż:
"Kto tak mądry, że zgadnie,/ Co nań jutro przypadnie?".
W cyklach pieśni wyraźne są wpływy epikureizmu i stoicyzmu. Kochanowski zaleca radość życia, umiar, zachowanie równowagi duchowej i cierpliwość wobec zmienności Fortuny, która jest panią świata i której działaniu podlegają bezwzględnie wszyscy.
pawelgolabek