Adolescencja.doc

Adolescencja

Adolescencja – znaczy wzrastanie ku dorosłości, to okres przemian w życiu człowieka, który z dzieciństwa prowadzi ku dorosłości.

Miejsce i rola adolescencji w przebiegu ludzkiego życia.

Okres adolescencji jest, po stabilnym okresie dzieciństwa, czasem intensywnych przemian, którym podlega większość procesów rozwoju (biologicznych, psychologicznych i społecznych), są one ze sobą wzajemnie powiązane.

W adolescencji, ujmowanej z perspektywy fizjologicznej, nacisk położony jest na zmiany w budowie i czynnościach ciała powstałych pod wpływem mechanizmów neuroendokrynnych (procesy nerwowe i hormonalne).

Najwięcej badań poświęcono psychologicznym zmianom w adolescencji, dotyczą one procesów emocjonalnych, poznawczych i rozumienia norm moralnych. Centralne miejsce w psychologii adolescencji zajmuje poszukiwanie przez dorastających własnej tożsamości.      R. Oerter ujmuje adolescencje w dwóch punktach widzenia:

1. pozycja między dzieciństwem a dorosłością (pozycja marginalna);
2. dążenie do ukształtowania stabilnej struktury osobowości oraz mocnej osobowości.

Z marginalnej pozycji młodzieży według Lewina wynikają cztery rodzaje konsekwencji:

1. nieśmiałość, wrażliwość i agresywność;
2. konflikty między wartościami, ideologiami i stylami życia;
3. wynikające z tego afektywne napięcia;
4. skłonności do ekstremizmu, radykalizmu, rygoryzmu w myśleniu i działaniu oraz nagła zmiana statusu.

Poszukiwanie własnej tożsamości jest doświadczeniem wypełniającym przestrzeń między bezpieczeństwem dzieciństwa a autonomią człowieka dorosłego. Przestrzeń tą Erikson nazywa moratorium psychologicznym.

Wymienione procesy psychologiczne przebiegają w interakcji ze społecznym otoczeniem w jakim dorasta młodzież. Jej młodość realizuje się przede wszystkim na terenie rodziny, szkoły, w środowisku rówieśniczym. Wzajemne powiązania między zmianami fizjologicznymi, wpływami środowiska i dążeniem jednostki do kierowania własnym życiem wyznaczają różne psychologiczne wzory przebiegu adolescencji.

Z perspektywy socjologicznej adolescencja jest elementem kultury, a badaczy tego okresu życia interesują głównie procesy społecznego dojrzewania, tworzenie programów życiowych, twórcze przeżywanie relacji między obrazem świata a strukturą JA.

Bliskie ujmowanie dojrzewania społecznego, z punktu widzenia wchodzenia w role osób dorosłych, jest przejście do adolescencji antropologów kulturowych dokonujących porównań znaczenia tego okresu życia w różnych kulturach. Nadal we współcześnie istniejących społeczeństwach nazywanych prymitywnymi, przechodzenie z dzieciństwa w dorosłość następuje bezpośrednio po pojawieniu się pierwszych fizjologicznych objawów dojrzewania płciowego i jest zazwyczaj połączone z tradycją inicjacji, polegającą na przekazywaniu wkraczającym w dorosłość tajemnic życia. W społeczeństwach cywilizowanych takie ściśle określone rytuały nie występują, a niektórym zdarzeniom, takim jak np. matura czy bierzmowanie przypisuje się symboliczną dojrzałość. Pojęcia dojrzałości i dorosłości nie są tożsame. W psychologii odnosimy dorosłość do wieku życia, a dojrzałość do osobowości.

W adolescencji człowiek uzyskuje dwie zdolności istotne dla jego dalszego rozwoju:

1. zdolność do dawania nowego życia
2. zdolność do samodzielnego kształtowania własnego życia.

Rozwój każdej z tych zdolności przypada na różny wiek i rozdziela okres adolescencji na dwie fazy, jest to około 16 r. ż.:

a)      faza pierwsza wczesna adolescencja (dorastanie)

b)     faza druga późna adolescencja (wiek młodzieńczy).

Rozwój obejmuje najpierw gotowość organizmu do reprodukcji gatunku (wczesna adolescencja), a dopiero później nabywanie kompetencji osobistych i społecznych (późna adolescencja).

Problemy oraz związane z nimi trudności są odmienne w każdej w każdej z faz adolescencji, a na ich przełomie (~ 16 r. ż.) występuje tzw. kryzys tożsamości. Jest on definiowany jako okres w rozwoju tożsamości podczas którego młody człowiek musi dokonywać wyborów między ważnymi dla niego alternatywami. Wg Eriksona sposób rozwiązywania problemów i kryzysu determinuje w znacznym stopniu dalszy psychiczny rozwój młodego człowieka.

Młodzieńczy kryzys tożsamości nie zawsze ma miejsce, a przechodzenie jednej fazy w drugą przebiega bardzo płynnie. Dla jednych okresem burzliwym i trudnym jest wczesna adolescencja, inni przechodzą ten etap życia bez wstrząsów. Dla niektórych problem niesie ze sobą dopiero późna adolescencja.

Wczesna adolescencja (wiek dorastania).

Fizjologiczne przemiany organizmu.

Środowisko społeczne, jak i psychika nadają fizjologicznym przemianom organizmu określone znaczenie, wpływając przez nie na sposób przeżywania okresu adolescencji. Jednak te właśnie widoczne zmiany w obrębie ciała osób dorastających są zazwyczaj dla nich i dla ich otoczenia pierwszymi sygnałami, że kończy się ich dzieciństwo.

Obserwowalne ich fizjologiczne zmiany organizmu zaczynają się od tzw. skoku pokwitaniowego, czyli szybkiego wzrostu ciała, który u chłopców występuje między 12 a 15 r. ż. i powoduje przyrost wysokości ciała około 20 cm i 20 kg wagi ciała. U dziewcząt skok ten rozpoczyna się około 2 lat wcześniej niż u chłopców, trwa krócej i jest mniej nasilony. Niektórzy chłopcy rosną do około 29 r. ż., a dziewczęta do 21 r. ż. Na ogół wzrost u jednych i u drugich ustala się kilka lat wcześniej.

Wkrótce po zakończeniu skoku pokwitaniowego organizm uzyskuje dojrzałość płciową:

- u dziewcząt zapowiada ją menstruacja;

- u chłopców obecność spermy w moczu może być pierwszym objawem dojrzałości     

   seksualnej, a jest nim niewątpliwie wystąpienie wytrysku nasienia, który często  

   pojawia się podczas snu tzw. zmazy nocne.

Fazy dojrzewania płciowego u chłopców (wg metodyki bilansu zdrowia dzieci 10 – letnich i młodzieży 14 letniej).

Faz dojrzewania płciowego u dziewcząt (wg metodyki bilansu zdrowia dzieci 10 – letnich i młodzieży 14 – letniej).

Dostrzegane przez dorastających zmiany w wyglądzie i czynnościach ciała wpływają na ich obraz własnej osoby oraz na związane z nim emocje. Zmieniający się obraz samego siebie dotyczy cech fizycznych (JA – cielesne), zderza się z wyidealizowanymi normami dotyczącymi wyglądu i sprawności (JA – idealne). Porównanie siebie z lansowanymi przez media wzorami, zazwyczaj wypada negatywnie, szczególnie gdy chodzi o sylwetkę. Dorastający, którzy postrzegają siebie jako fizycznie odmiennych od stereotypu kulturowego mają obniżoną samoocenę.

W wyniku badań, stwierdzono, że zmiany wyglądu ciała są oceniane jako ważniejsze przez dziewczęta niż przez chłopców. Dziewczęta są bardziej skłonne łączyć wygląd z właściwościami psychicznymi. Ich poczucie własnej wartości jest bardziej związane z relacjami interpersonalnymi, z własną atrakcyjnością i popularnością, niż ze sprawnością czy osiągnięciami. Z odwrotną sytuacją mamy do czynienia u chłopców.

Konsekwencje emocjonalne i społeczne zmian fizycznych w adolescencji zależą od tego czy dziewczyna, czy chłopiec należą do wcześnie czy późno dojrzewających. U jednych i u drugich rozpiętość wieku w jakim rozpoczyna się dojrzewanie wynosi około 5 lat. U wcześnie dojrzewających dziewcząt zaobserwowano wystąpienie większej liczby osobistych problemów np. zakłopotanie wzrostem sylwetki, czy menstruacją. Wcześniej podejmują aktywność seksualną, mają więcej konfliktów z rodzicami.

Wpływ wczesnego lub późnego dojrzewania na zachowanie są wyraźniejsze i bardziej jednoznaczne u chłopców niż u dziewcząt. Wcześnie dojrzewający chłopcy są bardziej pewni siebie, swobodni i aktywni, są oceniani jako bardziej atrakcyjni.

Zmiany w zakresie emocji, jakie występują w fazie dorastania, nie są związane jedynie ze zmieniającym się obrazem własnej osoby. Procesy neurohormonalne przekształcające organizm przyczyniają się do występowania zwiększonego pobudzenia emocjonalnego oraz do chwiejności emocji. U wielu dorastających nasila się lękliwość i osiąga swój szczyt około 13 – 14 r. ż. Szczególnie często są to lęki społeczne, jak np. lęk przed niepowodzeniem, czy przed ekspozycją społeczną. Charakterystyczna dla dorastających jest też ambiwalencja uczuć (np. miłość – nienawiść).

Zmiany w zakresie czynności poznawczych.

Zmiany w okresie dorastania dotyczą czynności poznawczych, są zazwyczaj rozpatrywane z dwóch punktów widzenia: w oparciu o koncepcję J. Piageta oraz z punktu widzenia procesów informacyjnych, czyli od procesów, od których zależy nabywanie informacji, ich magazynowanie i przetwarzanie, mają one udział w myśleniu i rozwiązywaniu problemów. Sposób w jaki dorastający rozwiązuje problemy, jak rozumieją samych siebie oraz innych, wynika – zdaniem Piageta – z przejścia ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych.

Dorastający głębiej wnikają w problemy, dostrzegają różne opcje, stawiają dociekliwe pytania. Ich otwartość i poszukiwanie racjonalnych wyjaśnień łączą się z krytycyzmem i niejednokrotnie z odrzuceniem dotychczasowych autorytetów. Zaczynają się posługiwać ironią, parodią i metaforą. Wszystkie te właściwości cechujące stadium operacji formalnych powodują, że życie intelektualne młodzieży staje się intensywne i bogate.

Tezy koncepcji Piageta znajdują potwierdzenie w wynikach badań, które wskazują, że wraz z okresem dorastania rozwija się myślenie abstrakcyjne i logiczne, zdolność do refleksji i autorefleksji, do rozważań natury moralnej, do perspektywicznego ujmowania zdarzeń oraz pojawiają się też zainteresowania społeczne i polityczne. Rozwój myślenia formalnego trwa przez cały okres adolescencji.

W myśleniu na poziomie operacji formalnych można wg badaczy wyróżnić dwie fazy:

- wczesną fazę operacji formalnych, w której zwiększająca się zdolność hipotetycznego

   myślenia owocuje swobodnym, nieskrępowanym myśleniem;

- późną fazą operacji formalnych, w której dorastający konfrontują swoje rozumowanie z

   rzeczywistością, z czego wynika przywrócenie intelektualnej równowagi.

Procesy informacyjne przebiegają u dorastających szybciej niż u dzieci. W zakresie percepcji stwierdzono, że spostrzeżenia dorastających są w porównaniu ze spostrzeżeniami dzieci bardziej dokładne, wielostronne i ukierunkowane. Wiąże się z m.in. z najwyższą w ciągu życia wrażliwością zmysłów. U dorastających rozwija się uwaga dowolna i pamięć logiczna i dowolna.

W okresie dorastania pod wpływem nauki szkolnej zachodzą zmiany w strukturze języka oraz w jego funkcjach, dotyczą one:

- wzrostu zasobu słownictwa i jego treści;

- zrozumienie struktury gramatycznej języka;

- kultury języka w zakresie mowy ustnej i pisanej.

Czynny język dziecka wstępującego do szkoły zawiera około 3000 słów, a pod koniec szkoły podstawowej obejmuje on już około 10 000 słów. Młodzież potrafi używać słów w znaczeniu potocznym i naukowym, dosłownym i przenośnym, rozumie metafory i symboliczny sens wypowiedzi. Sprzyja to młodzieńczej twórczości i uczestnictwu w życiu kulturalnym, co wpływa na rozwój zdolności językowych młodzieży.

Dorastający potrafią coraz lepiej obserwować i analizować aktywność własnego umysłu (tzw. monitoring kognitywny). To znaczy ujmują krytycznie swoje umysłowe właściwości i potrafią je modyfikować. „monitoring kognitywny” sprzyja tworzeniu koncepcji samego siebie, a skupienie się na własnej osobie jest określane, jako młodzieńczy egocentryzm.

W skutek młodzieńczego egocentryzmu dorastający wytwarzają w myślach „wyimaginowaną publiczność”. Wielu spośród nich prezentuje przed taką wyobrażoną publicznością swoje ciało, przedstawia swoje argumenty, czuje się w centrum uwagi, posiadanie jej przyczynia się u młodzieży do porywów entuzjazmu, pragnienia czynów nadzwyczajnych. Zjawisko „wyimaginowanej publiczności” świadczy o rozwoju wyobraźni, która ujawnia się w marzeniach oraz w twórczości młodzieży. Młodzieńcze marzenia mają charakter życzeniowy, ale też często ucieczkowy i kompensacyjny.

Badania potwierdzają, że środowisk społeczne w jakim wzrasta człowiek wpływa na jego rozwój poznawczy. Interakcja społeczna w okresie dzieciństwa i dorastania, w tym przede wszystkim rozmowy, wywierają głęboki wpływ na struktury poznawcze oraz na sprawność myślenia.

Rozwój społeczny i interakcje z rówieśnikami i dorosłymi.

Rozwój społeczny w okresie dorastania, zmierzający do coraz wyższego poziomu społecznej dojrzałości, jest rozpatrywany z punktu widzenia:

Ø      stadiów rozwoju kognitywnego;

Ø      teorii psychoanalitycznych;

Ø      teorii społecznego uczenia się;

...