ZAŁOŘENIA POLITYKI PIENI ŘNEJ
NA 2002 ROK
Warszawa, wrzesieŇ 2001
Zgodnie z art. 227 ust. 1 Konstytucji RP, Narodowy Bank Polski odpowiada
za wartoúĘ polskiego pieniądza. Inflacja jest czynnikiem zmniejszającym
siłÍ nabywczą złotego. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku
Polskim w art. 3 okreúla, ře podstawowym celem działalnoúci NBP jest utrzymanie
stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej
Rządu, o ile nie ogranicza to realizacji podstawowego celu NBP.
Celem polityki pieniÍřnej NBP jest trwałe obniřenie stopy inflacji, tworzące
podstawÍ stabilnego, długotrwałego wzrostu gospodarczego. Stabilizacja cen
umořliwia rŰwnieř w przyszłoúci uczestnictwo w europejskiej Unii Gospodarczej
i Walutowej.
3
I CEL INFLACYJNY W 2002 R.
We wrzeúniu 1998 r. Rada Polityki PieniÍřnej przyjÍła ĺredniookresową
strategiÍ polityki pieniÍřnej na lata 1999-2003. Okreúliła w niej, ře strategicznym
celem polityki pieniÍřnej jest obniřenie stopy inflacji, mierzonej indeksem
cen towarŰw i usług konsumpcyjnych, poniřej 4% do koŇca 2003 r. Rada
podtrzymuje wolÍ realizacji tak okreúlonego celu strategicznego. Etapami jego
osiągania są roczne cele inflacyjne, ustalane dotychczas w formie przedziałŰw.
W realizacji celŰw inflacyjnych bank centralny podejmuje decyzje z uwzglÍdnieniem
wszelkich informacji, mogących w istotny sposŰb wpłynąĘ na dynamikÍ
cen, i posługuje siÍ wszystkimi dostÍpnymi mu instrumentami.
Realizując strategiczny cel polityki pieniÍřnej, RPP bÍdzie zmierzaĘ do
osiągniÍcia na koniec 2002 r. celu inflacyjnego w wysokoúci 5% wzrostu cen
towarŰw i usług konsumpcyjnych w porŰwnaniu z koŇcem 2001 r. Granice tolerancji
dla odchylenia inflacji od wyznaczonego przez RadÍ celu wynoszą
+/- 1 pkt proc.
Zmiana sposobu okreúlenia przedziału wynika z przekonania, ře wraz
z obniřaniem siÍ tempa wzrostu cen roúnie waga jednoznacznego wskazania
poziomu inflacji, ktŰry RPP zamierza osiągnąĘ. Wskazanie granic tolerancji,
z jaką ustalono cel punktowy, wynika natomiast z istniejącej, nieuchronnej niepewnoúci,
dotyczącej niezaleřnych od polityki pieniÍřnej warunkŰw realizacji
4
celu inflacyjnego, w tym w szczegŰlnoúci wielkoúci deficytu finansŰw publicznych,
ewentualnych zmian kursu złotego czy teř wystąpienia wstrząsŰw podařowych
na rynku řywnoúci i/lub paliw. Wzrost deficytu finansŰw publicznych,
znaczące osłabienie kursu złotego czy teř wywołany wstrząsami podařowymi
wzrost cen řywnoúci i/lub paliw mogłyby bowiem spowodowaĘ odchylenie inflacji
powyřej 5%, a przeciwne zmiany ń jej spadek poniřej tego poziomu.
Dotychczasowe doúwiadczenia w realizacji ĺredniookresowej strategii
wskazują, ře w krŰtkim okresie silny wpływ na poziom inflacji mogą mieĘ nieoczekiwane,
przejúciowe wstrząsy podařowe. Jednoczeúnie zmiany parametrŰw
polityki pieniÍřnej, w odpowiedzi na nieoczekiwane impulsy inflacyjne,
oddziałują na ceny z opŰünieniem. Z tych wzglÍdŰw Rada podkreúla, ře realizacja
strategicznego celu polityki pieniÍřnej jest nadrzÍdna w stosunku do
osiągniÍcia celu na 2002 r.
Jednoczeúnie Rada zwraca uwagÍ, ře realizacja celu inflacyjnego na poziomie
5% bÍdzie oznaczała stosunkowo niewielkie obniřenie siÍ tempa wzrostu
cen do koŇca 2002 r. W tym okresie powinna dokonaĘ siÍ stabilizacja inflacji
i bardziej trwałe dostosowanie siÍ oczekiwaŇ inflacyjnych do tego poziomu.
Stworzy to korzystne warunki do dalszego obniřania inflacji i realizacji celu inflacyjnego
w 2003 r. Nie mořna jednak wykluczyĘ, ře w trakcie 2002 r. moře
dojúĘ do przejúciowego wzrostu rocznego wskaünika inflacji.
5
II WARUNKI REALIZACJI CELU POLITYKI PIENI ŘNEJ
Czynniki zewnÍtrzne
Prognozy gospodarki úwiatowej na rok 2002 wykazują duřą rozpiÍtoúĘ: od
scenariusza globalnej recesji do powrotu na úcieřkÍ umiarkowanego wzrostu
gospodarczego. Atak terrorystyczny na USA i mořliwoúĘ długotrwałej akcji
odwetowej zwiÍkszyły stopieŇ niepewnoúci co do dynamiki gospodarki úwiatowej
oraz kształtowania siÍ úwiatowych cen surowcŰw, w tym cen ropy naftowej.
Sytuacja w gospodarce úwiatowej bÍdzie wpływała na rozwŰj polskiej gospodarki
oraz na warunki realizacji celu inflacyjnego ń poprzez dynamikÍ popytu
zewnÍtrznego, dynamikÍ cen podstawowych surowcŰw i ropy naftowej,
inflacjÍ w krajach bÍdących głŰwnymi partnerami handlowymi Polski oraz
wzajemny kurs dolara USA i euro.
ZewnÍtrzne uwarunkowania realizacji celu inflacyjnego w 2002 r. nie rŰřnią
siÍ generalnie od uznanych przez RPP za najbardziej prawdopodobne w momencie
ogłaszania celu inflacyjnego na rok 2002. Naleřy natomiast zaznaczyĘ, ře
ewentualne zrealizowanie siÍ scenariusza recesji úwiatowej, mimo zbliřonych efektŰw
w zakresie presji inflacyjnej, byłoby powařnym zagrořeniem dla wzrostu gospodarczego,
dostarczając zarazem jeszcze silniejszych argumentŰw za podjÍciem
reform strukturalnych, zwiÍkszających konkurencyjnoúĘ polskiej gospodarki.
6
Ceny řywnoúci, podatki poúrednie
Rada załořyła, ře przynajmniej w I pŰłroczu 2002 r. utrzymają siÍ korzystne
tendencje na rynku řywnoúci. Według ocen ekspertŰw, bilans zbŰř bÍdzie
w tym okresie bardziej zrŰwnowařony niř w sezonie 2000-2001, na rynku miÍsa
utrzymują siÍ tendencje zmniejszające presjÍ na wzrost cen, a tegoroczne zbiory
warzyw i owocŰw nie powinny przyczyniĘ siÍ do wzrostu najbardziej zmiennych
cen řywnoúci. črŰdłem niepewnoúci co do przyszłego tempa wzrostu cen
pozostają jednak przyszłoroczne zbiory i sytuacja na rynku řywnoúci w II połowie
2002 r. W przypadku zrealizowania siÍ scenariusza úwiatowej recesji wzrost
cen řywnoúci byłby ograniczony zmniejszonym popytem konsumpcyjnym.
W obliczu trudnej sytuacji sektora finansŰw publicznych trzeba liczyĘ siÍ
z podwyřką stawek podatkŰw poúrednich w przyszłym roku, co moře przyczyniĘ
siÍ do zwiÍkszenia tempa wzrostu cen towarŰw i usług konsumpcyjnych.
Zakres i skala tej podwyřki nie są jednak dotąd ostatecznie przesądzone, co
jest dodatkowym ürŰdłem niepewnoúci.
Uwarunkowania systemowe, wzajemna relacja polityki pieniÍřnej i fiskalnej,
rozwŰj gospodarczy, nierŰwnowaga zewnÍtrzna
Stabilny pieniądz jest jedną z podstaw trwałego rozwoju gospodarki. RozwŰj
taki wymaga rŰwnieř stabilnego, zrŰwnowařonego systemu finansŰw publicznych
oraz strukturalnie konkurencyjnej gospodarki, od ktŰrej w duřej
mierze zaleřy stan finansŰw paŇstwa. W Polsce ukształtował siÍ nieoptymalny
7
układ polityki pieniÍřnej i fiskalnej (restrykcyjna polityka pieniÍřna w reakcji
na zbyt luüną politykÍ fiskalną), ktŰry powoduje niezaleřny od polityki pieniÍřnej
wzrost kosztu redukcji inflacji w postaci niřszego ń w porŰwnaniu
z układem optymalnym ń wzrostu PKB. MořliwoúĘ wejúcia gospodarki úwiatowej
w fazÍ recesji jeszcze silniej niř w latach ubiegłych uzaleřnia przyszły
wzrost gospodarczy w Polsce od stabilizacji makroekonomicznej i poprawy
konkurencyjnoúci gospodarki.
Ustalając załořenia polityki pieniÍřnej na 2002 r., RPP zwraca uwagÍ, ře
przyczyny ukształtowania siÍ takiego niewłaúciwego, hamującego wzrost gospodarczy
układu polityki pieniÍřnej i fiskalnej tkwią w zaniechaniu okreúlonych
zmian systemowych, czego przejawem są przede wszystkim:
1. Deformacje rynku pracy (m.in. zbyt wysokie narzuty na wynagrodzenia,
nieefektywnie funkcjonujący system ubezpieczeŇ społecznych, wysoka
i niezrŰřnicowana regionalnie płaca minimalna, blokująca mořliwoúĘ zatrudniania
młodzieřy i pracownikŰw o niřszych kwalifikacjach, wysokie koszty
odpraw) powodują, ře zatrudnienie jest mniejsze, a bezrobocie wiÍksze niř
w przypadku funkcjonowania elastycznego rynku pracy. Nieelastyczny rynek
pracy w Polsce jest dla gospodarki wysoce niekorzystny. Pozostawanie co
piątej osoby czynnej zawodowo bez pracy to ogromne szkody społeczne
i ürŰdło narastania deficytu budřetowego. Wynika to z jednej strony z rosną-
cych wydatkŰw budřetowych związanych z bezrobociem, ktŰre uniemořliwiaj
ą obniřanie podatkŰw, a z drugiej strony ń z utraconych wpływŰw do budřetu
z tytułu niřszego zatrudnienia i niewykorzystania potencjału produkcyjnego.
Przeprowadzenie reformy rynku pracy, usuwającej bariery wzrostu za-
8
trudnienia, jest podstawowym krokiem w kierunku naprawy finansŰw publicznych.
2. Ograniczone funkcjonowanie mechanizmu rynkowego w dziedzinie niektŰrych
produktŰw, zwłaszcza řywnoúci, blokuje elastyczne dostosowania po
stronie podařy (zwiÍkszenie importu w przypadku nieurodzaju) i wywołuje
wstrząsy cenowe, pobudzające inflacjÍ. Przy niezbÍdnym dla obniřenia inflacji
ograniczeniu monetarnym prowadzi to do osłabienia dynamiki gospodarczej.
3. Utrzymywanie siÍ monopoli w wielu wařnych gałÍziach gospodarki, np.
w transporcie kolejowym, energetyce, wydobywaniu i dystrybucji gazu, łącznoúci,
usługach komunalnych, prowadzi do niskiej dynamiki produktywnoúci
w tych branřach i stanowi ürŰdło trwałej presji inflacyjnej. Niřszy wzrost produktywnoúci
ogranicza teř wzrost PKB.
4. Do niskiego wzrostu produktywnoúci przyczynia siÍ rŰwnieř znaczny zakres
własnoúci paŇstwa, dominujący przede wszystkim w dziedzinach, w ktŰrych
jednoczeúnie utrzymują siÍ monopole. Płacone z budřetu dotacje do nierentownej
produkcji obciąřają podatnikŰw i utrudniają osiągniÍcie rŰwnowagi
budřetowej.
5. Wysokie wydatki bieřące, zwłaszcza socjalne, znacznie przekraczające
mořliwoúci ich finansowania z dochodŰw podatkowych, są kolejnym czynnikiem
destabilizującym budřet. Wydatki te, w wiÍkszoúci indeksowane, wzrastaj
ą niezaleřnie od dynamiki gospodarczej, od ktŰrej zaleřą dochody podatkowe.
Wszystkie wymienione strukturalne słaboúci gospodarki pociągają za
sobą okreúlone bezpoúrednie i poúrednie koszty budřetowe oraz są przy-
9
czyną pogłÍbiania siÍ deficytu finansŰw publicznych. To z kolei absorbuje
oszczÍdnoúci prywatne i przyczynia siÍ do wzrostu deficytu na rachunku
obrotŰw bieřących z zagranicą. Narastające wydatki zmuszają do zwiÍkszania
obciąřeŇ podatkowych, pod wpływem ktŰrych czÍúĘ firm ogranicza
działalnoúĘ, powiÍkszając bezrobocie, lub przechodzi do szarej strefy,
zmniejszając dochody podatkowe. Rosnący deficyt finansŰw publicznych
stanowi trwałe ürŰdło nierŰwnowagi w gospodarce, rodząc presjÍ inflacyjną
i wysokie stopy procentowe. Finansowanie deficytu przyrostem zadłuřenia
pogłÍbia nierŰwnowagÍ, gdyř rosnące koszty obsługi długu zwiÍkszają deficyt
budřetu.
RPP analizuje propozycje rozwiązaŇ dotyczących budřetu na rok 2002
w dłuřszym horyzoncie, pod kątem ich skutecznoúci w rŰwnowařeniu finansŰw
publicznych. Warunkiem trwałoúci rozwiązaŇ usprawniających finanse publiczne
jest to, by wynikały one z odpowiednich reform strukturalnych i systemowych.
Decyzje w tej sprawie nie bÍdą jednak w pełni znane do czasu uformowania
siÍ nowego rządu. W związku z tym, przygotowując załořenia polityki
pieniÍřnej, Rada rozwařała konsekwencje zarŰwno podjÍcia, jak i niepodjÍcia
reform usuwających wymienione strukturalne słaboúci.
Realizacja scenariusza reform oznaczałaby, ře rząd podejmuje trud eliminacji
słaboúci strukturalnych gospodarki i finansŰw publicznych, tworząc tym samym
podstawy trwałego zrŰwnowařenia finansŰw publicznych, wzrostu zatrudnienia,
rozwoju gospodarczego oraz niřszych kosztŰw obniřenia inflacji. Prowadzi
łoby to jednoczeúnie do zwiÍkszenia konkurencyjnoúci gospodarki, co nabiera
szczegŰlnej wagi w przypadku zagrořenia w postaci scenariusza úwiatowej recesji.
10
Im bardziej przyszła polityka gospodarcza byłaby odległa od scenariusza
reform, tym wiÍksze oznaczałoby to zagrořenie związane ze wzrostem deficytu
budřetowego, a ń w połączeniu z ewentualną recesją úwiatową ń takře z nasileniem
siÍ zjawisk recesyjnych w gospodarce i wzrostem stopy bezrobocia w kolejnych
latach.
Pole manewru w polityce monetarnej, a takře ń co siÍ z tym czÍúciowo
wiąře ń długofalowy wzrost gospodarczy oraz poziom zatrudnienia i bezrobocia
bÍdą zaleřeĘ od tego, w jakim zakresie bÍdzie realizowany scenariusz
reform.
StopieŇ restrykcyjnoúci polityki fiskalnej Rada Polityki PieniÍřnej ocenia
głŰwnie poprzez wysokoúĘ deficytu ekonomicznego finansŰw publicznych.
Zdaniem Rady, relacja tego deficytu do PKB w 2002 r. powinna zostaĘ istotnie
obniřona. Szybkie ograniczenie popytu sektora finansŰw publicznych umořliwi
łoby zwiÍkszenie wydatkŰw inwestycyjnych sektora prywatnego, a dziÍki temu
przyspieszenie wzrostu gospodarczego. RPP uwařa, ře zredukowanie deficytu
finansŰw publicznych powinno nastąpiĘ głŰwnie poprzez obniřenie wydatkŰw,
a nie podwyřki podatkŰw.
PodjÍcie reform jest niezbÍdne dla utrzymania stabilnoúci makroekonomicznej
w 2002 r. i w latach nastÍpnych. Ponadto, stworzy ono przesłanki istotnego
zwiÍkszenia aktywnoúci gospodarczej w kolejnych latach. W 2002 r. natomiast
na wzrost PKB i poziom rŰwnowagi gospodarki bÍdą wpływaĘ przede
wszystkim czynniki zewnÍtrzne.
RPP szacuje, ře w przypadku scenariusza powolnego ořywienia gospodarki
úwiatowej i stabilizacji cen ropy naftowej tempo wzrostu gospodarczego
11
w 2002 r. moře ukształtowaĘ siÍ w Polsce na poziomie około 2,5% PKB, a deficyt
na rachunku obrotŰw bieřących wyniesie około 4,5% PKB. Natomiast
zrealizowanie siÍ scenariusza úwiatowej recesji moře doprowadziĘ do niřszego
tempa wzrostu PKB. Szacunki te są przeprowadzone przy załořeniu, ře zostan
ą podjÍte niezbÍdne działania zmierzające do uzdrowienia finansŰw publicznych.
Skutki ewentualnego nałořenia siÍ scenariusza úwiatowej recesji i braku
reform mogłyby doprowadziĘ do dalszego obniřenia tempa wzrostu PKB i pog
łÍbienia deficytu na rachunku obrotŰw bieřących.
12
III INSTRUMENTY POLITYKI PIENI ŘNEJ
W 2002 r. polityka pieniÍřna bÍdzie realizowana w ramach strategii bezpoúredniego
celu inflacyjnego, przy płynnym kursie walutowym. Oznacza to, ře
bank centralny nie dąřy do osiągniÍcia okreúlonego poziomu kursu złotego w stosunku
do innych walut, jak rŰwnieř nie ma řadnych formalnych zobowiązaŇ dotycz
ących interwencji na rynku walutowym. NBP zastrzega sobie jednak prawo do
takich interwencji, jeúli uzna, ře jest to niezbÍdne do realizacji celu inflacyjnego.
Stopa procentowa
Jest to głŰwny instrument, za pomocą ktŰrego RPP realizuje cel inflacyjny.
Stopami, ktŰre wyznaczają kierunek polityki pieniÍřnej, są: stopa referencyjna
i stopa lombardowa. Wpływają one na poziom stŰp rynku pieniÍřnego,
ktŰre mają decydujące znaczenie dla kształtowania oprocentowania kredytŰw
i depozytŰw osŰb prywatnych i podmiotŰw gospodarczych.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku są podstawowym instrumentem, umořliwiają-
cym bankowi centralnemu utrzymywanie stŰp procentowych rynku pieniÍřne-
13
go na poziomie pořądanym z punktu widzenia realizacji załořonego celu polityki
pieniÍřnej. Operacje otwartego rynku dzieli siÍ na trzy głŰwne kategorie:
podstawowe, dostrajające i strukturalne.
Podstawowe operacje otwartego rynku wytyczają kierunek prowadzonej
polityki pieniÍřnej. RolÍ tÍ pełniĘ bÍdzie emisja bonŰw pieniÍřnych NBP z 28-
dniowym terminem zapadalnoúci. Stopą referencyjną, informującą o bieřącym
kierunku polityki pieniÍřnej, pozostanie stopa okreúlająca minimalne oprocentowanie
podstawowego typu operacji otwartego rynku. BÍdzie ona wyznaczaĘ
poziom stŰp oferowanych na miÍdzybankowym rynku depozytŰw o okreúlonym
terminie zapadalnoúci.
Operacje dostrajające o krŰtszych niř podstawowe terminach zapadalnoúci
mogą byĘ prowadzone w sytuacjach krŰtkotrwałych zaburzeŇ płynnoúci.
Stopa tych operacji bÍdzie uwzglÍdniała poziom stopy referencyjnej.
W ramach operacji o charakterze strukturalnym NBP moře sprzedawaĘ
w trybie bezwarunkowym obligacje skarbowe. Intencją RPP jest rynkowe
kształtowanie siÍ długoterminowych stŰp procentowych. W związku z tym
sprzedař prowadzona bÍdzie stopniowo, tak by jej wpływ na kształtowanie siÍ
krzywej dochodowoúci był mořliwie ograniczony. W sytuacji dodatkowej, znacz
ącej kreacji nadpłynnoúci NBP nie wyklucza rŰwnieř emisji długoterminowych
papierŰw wartoúciowych.
Kierunek operacji otwartego rynku prowadzonych przez NBP bÍdzie zaleřa
ł od kształtowania siÍ płynnoúci w sektorze bankowym. W razie wystąpienia
operacyjnego niedoboru płynnoúci NBP odpowiednio dostosuje system
operacji otwartego rynku. Oprocentowanie podstawowych operacji zasilają-
14
cych system bankowy w płynnoúĘ wyznaczane bÍdzie przez stopÍ referencyjną,
ktŰra nadal bÍdzie informowaĘ o bieřącym kierunku polityki pieniÍřnej. Kierunek
operacji strukturalnych uzaleřniony bÍdzie od kształtowania siÍ płynnoúci
sektora bankŰw komercyjnych w dłuřszym okresie. Oprocentowanie tych
operacji nadal bÍdzie wyznaczane w trybie przetargowym.
Rezerwa obowiązkowa
Podstawową rolą rezerwy obowiązkowej jest łagodzenie wpływu bieřących
zmian płynnoúci w sektorze bankowym na stopy procentowe rynku miÍdzybankowego
i stymulacja popytu na pieniądz rezerwowy. Ułatwia to bankowi centralnemu
utrzymanie wybranej stopy rynkowej na pořądanym poziomie. Ewentualna
zmiana stopy rezerwy obowiązkowej bÍdzie zaleřała od kształtowania
siÍ warunkŰw realizacji polityki pieniÍřnej. NBP nie wyklucza zniesienia mořliwoúci
zaliczania gotŰwki w kasach bankŰw na poczet utrzymywanej rezerwy.
W takiej sytuacji NBP odpowiednio obniřy stopÍ rezerwy obowiązkowej. Zmiana
ta byłaby neutralna dla płynnoúci sektora bankowego i wyniku finansowego
NBP. Jednoczeúnie byłby to krok w kierunku dalszych dostosowaŇ systemu rezerwy
obowiązkowej do standardu Europejskiego Banku Centralnego.
Operacje kredytowo-depozytowe
W sytuacji prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego
rynku z 28-dniowym terminem zapadalnoúci moře dochodziĘ do znacznych
15
wahaŇ krŰtszych, zwłaszcza jednodniowych, stŰp rynku miÍdzybankowego. Łagodzeniu
tych wahaŇ bÍdą słuřyĘ operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone
z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy i depozyt na
koniec dnia. Stopy wykorzystywane w operacjach kredytowo-depozytowych
wyznaczaĘ bÍdą przedział wahaŇ jednodniowych stŰp rynku pieniÍřnego.
Stopa kredytu lombardowego z reguły nadal bÍdzie pełniĘ funkcjÍ stopy
maksymalnej, okreúlającej kraŇcowy koszt pozyskania pieniądza na najkrŰtszy
termin na rynku miÍdzybankowym.
Stopa depozytowa bÍdzie ograniczaĘ od dołu wahania krŰtkoterminowych
stŰp procentowych rynku miÍdzybankowego. Stopa ta bÍdzie wyznaczała cenÍ,
jaką NBP zaoferuje bankom za mořliwoúĘ złořenia przez nie jednodniowego
depozytu w banku centralnym.
* * *
NBP bÍdzie dąřył do modyfikacji instrumentŰw polityki pieniÍřnej, tak
aby dostosowaĘ je do systemu instrumentŰw funkcjonujących w EBC. Modyfikacje
te bÍdą rŰwnieř zmierzaĘ do poprawy efektywnoúci rynkŰw finansowych,
co powinno usprawniaĘ proces transmisji polityki pieniÍřnej. Tempo dostosowaŇ
bÍdzie zaleřało od zmian uwarunkowaŇ prawnych i sytuacji rynkowej.
NBP bÍdzie siÍ starał ograniczaĘ mořliwoúci dodatkowej kreacji nadpłynnoúci
sektora bankŰw komercyjnych.
16
Guardian11