USTRÓJ SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

POJĘCIE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO (S.T) – definicja

Nie ma legalnej definicji samorządu terytorialnego. Istotę samorządu terytorialnego oddaje europejska karta samorządu: samorząd terytorialny jest prawem które przysługuje społecznością lokalnym do wykonywania przez siebie i swoich przedstawicieli na zasadach określonych w prawie odmin. pub. Uznaje się zatem że społeczności lokalne są zdolne wobec siebie samych sprawować władzę. Samorząd terytorialny nie jest organizacją czyli strukturą, która składa się z jednostek mniejszych. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina – dokonujemy swoistego skrótu terytorialnego. Nie ma jednostek.

TEORIE S.T. (NATURALISTYCZNE, PAŃSTWOWE)

Samorząd terytorialny wziął się z:

a)      teoria naturalistyczna samorządu

Według tej teorii samorząd terytorialny jest lokalnym prawem które przynależy do lokalnej społeczności. Samorządu terytorialnego tak naprawdę nikt nie stworzył, on stworzył się sam po to aby żyć. Gmina ma charakter przed państwowy/pierwotny. Najpierw była gmina, a później gminy wyzbywały się swojej suwerenności na wyższe szczeble. Gmina ma charakter pierwotny w stosunku do suwerenności państwa.

b)     państwowa teoria samorządu

Samorząd jest tworzony przez państwo, które przekazuje część swojej władzy lokalnym społecznością. Ta teoria zakłada, że samorząd terytorialny jest w istocie jedynie zdecentralizowaną administracją państwową. Państwo dzieli się na władzę korzystając z suwerenności obdarzając te władzę np. społeczności lokalne.

Te dwie teorie są sprzeczne jeśli chodzi o istotę samorządu terytorialnego.

MODELE S.T.

Drugim modelem samorządu terytorialnego który działa w danym państwie jest nadzór. Samorząd jest zlokalizowany w strukturze administracji zdecentralizowanej. Nie jest autonomiczny wobec państwa. Państwo zastrzega sobie możliwość ingerencji w samorząd. Samorząd nie jest państwem w państwie. Samorząd nie znajduje się w hierarchicznym układzie, nie jest poddany zwierzchnictwu hierarchicznemu władzy, nie ma systemu autonomicznego wobec państwa, dlatego każda jednostka samorządu jest poddana nadzorowi przewidzianemu przez obowiązujące prawo. Nadzór taki pełni podwójną funkcję. Z jednej strony jest gwarantem samodzielności samorządu, z drugiej strony umożliwia odpowiednim organom korygowanie niezgodnych z prawem działań poszczególnych jednostek samorządu. W Polskim modelu samorządu terytorialnego przyjęto tzw. nadzór weryfikacyjny. Jest to nadzór oparty na kryterium legalności działania (zgodności z prawem). Czynności nadzorcze są podejmowane wobec działalności uchwałodawczej lub w sposobu działania organów w poszczególnych jednostkach samorządu.

Trzecim elementem jest rodzaj zadań wykonywanych przez jednostki samorządu. Wyróżnia się tutaj model, w którym samorząd wykonuje wszystkie zadania jako tzw. zadania własne. Może być również tak, że samorząd wykonuje zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Ten rodzaj wykonywanych zadań jest związany z czym jest samorząd terytorialny. Jeżeli idzie o rodzaj wykonywanych zadań to obecnie w Polsce obowiązuje model dualistyczny, tzn. samorząd wykonuje jednocześnie zadania własne i zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Reasumując Polski model samorządu terytorialnego jest modelem trójszczeblowym, gdzie poszczególne jednostki są poddane nadzorowi weryfikacyjnemu i dualistycznemu. Ten model ma charakter docelowy. Nie widać możliwości zmiany zasad.

S.T. JAKO INSTYTUCJA PAŃSTWOWA

Samorząd terytorialny jest instytucja prawa administracyjnego. Powinien być rozpatrywany jako instytucja prawno-ustrojowa państwami europejskimi mniej więcej od czasów średniowiecza. Nie da się w sposób nie budzący wątpliwości ustalić kiedy powstał samorząd. Można jedynie wskazywać przez przeglądanie historii znaleźć o podobnych wartościach instytucje. Wiąże się z doktryną państwa prawnego. Samorząd jest związany bezpośrednio ze sposobem wykonywania władzy publicznej w państwie.

Państwa starożytne miały różne formy ustroju. Gracja jako pierwsza stworzyła coś co można nazwać filozofia państwa. Platon to on jako pierwszy zastanowił się jaki wpływ na państwo ma ustrój. W Grecji powstawały jako pierwsze systemy społeczne w zarządzaniu państwem z ludem (byli przeciwnikami demokracji). Może rządzić ten kto się do tego nie nadaje. Byli zwolennikami władzy elit – są to ludzie wykształceni. Czerczi powiedział „najlepszy ustrój ale nikt nie wymyślił dotąd nic lepszego” – tak powiedział o demokracji.

W Atenach było tak że demokracja była to władza ludu. Zbierał się lud i podejmował decyzje (liczył nawet parę tysięcy ludzi).

Europa w sposób naturalny stworzyła system feudalny, nie była to demokracja. Demokracja była obecnie w systemie filozoficznym i prawnym w systemie ideologicznym. Europa stała się podstawowym nośnikiem demokracji. Europa jest wzorcem współczesnego świata np. demokracja czyli samorząd terytorialny. Samorząd terytorialny rządzi w sposób pośredni lub bezpośredni w swoich lokalnych społecznościach. Nie da się zarządzać państwem jako całością na zasadach samorządu terytorialnego.

Państwo feudalne - jest ściśle związane z osobą monarchy, którzy byli lokalnymi władcami. Król podróżował z miasta do miasta, z wioski do wioski tzn. znaczył swoje terytorium. Tam gdzie się nie pojawił ktoś inny był władcą i to samo robił. Powstawały różnego rodzaju samorządy zawodowe np. wyroby gotowe, rzemieślnicy, garncarze, itp. Zaczęły powstawać miasta. Miasta zaczęły coś  znaczyć. Rozpoczyna się wymiana handlowa, gospodarcza i społeczna. Wiązało się to z nadaniem miastom przywilejów. Miasta zaczynają funkcjonować jak tzw. polis w Grecji. Demokratyczne systemy sprawowania w miastach. Niektórej stały się państwami miastami, które zaczęły konkurować z bogatszymi i większymi państwami. Miasta samorządu miejskiego rozpowszechnił pewien zarys prowadzenia samorządu.

Samorząd terytorialny powstał jak zaczęto na poważnie myśleć (mówić), że państwo jest państwem. Przemiana państwa policyjnego w państwo samorządowe.

Samorząd został upodmiatowiony poprzez tych którzy sami u upodmiatawiali ten samorząd. Gmina istniała przez wieki tyle tyko że nikt się wcześniej nie zastanawiał jaką funkcję pełniła gmina. Podział miast nie był nazywany dzielnicą tylko parafia. Tak jest do dziś np. we Włoszech. Samorząd terytorialny zaczęto wpisywać do pierwszych konstytucji. Jedną z pierwszych konstytucji w Europie była Polska.

S.T. II RP

Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej wprowadzany był stopniowo, z powodu różnic konstrukcji administracyjnych poszczególnych państw zaborczych. Konstytucja marcowa wprowadzała zasadę szerokiego samorządu, która nie została jednak w pełni zrealizowana. Po przewrocie majowym stopniowo ograniczano samodzielność samorządu, czego wyrazem stała się najpierw tzw. ustawa "scaleniowa" z 1933 roku, a potem przepisy konstytucji kwietniowej.

Samorząd terytorialny w okresie porozbiorowym

Przed I wojną światową samorząd terytorialny nie występował w zaborze rosyjskim – Królestwie Polskim. Wyjątkiem był samorząd wiejski (wprowadzony w 1864 r. – skutek powstania styczniowego). Istniały tam gminy zbiorowe – obejmujące po kilka wsi, z których każda była gromadą (jednostką pomocniczą) z samorządem gromadzkim. Królestwo Polskie, w przeciwieństwie do innych ziem Imperium Rosyjskiego nie zostało objęte reformami rosyjskimi, wprowadzającymi ziemstw gubernialnych i powiatowych oraz samorządu miejskiego. Ten ostatni wprowadzono dopiero podczas okupacji austro-niemieckiej Królestwa.

Zabór pruski – trzy szczeble samorządu: gmina (jednowioskowa), powiat, prowincja (np. Wielkopolska). W gminie równorzędne rada miejska i magistrat (zawodowi członkowie magistratu, wybierani na podwójną kadencję). W powiecie Landrat (starosta) jednocześnie organem administracji rządowej i przewodniczącym organu wykonawczego. W prowincjach Sejm Prowincjonalny (odrębny od administracji rządowej) z przewodniczącym (marszałkiem) na czele oraz dyrektor (starosta krajowy).

Zabór austriacki – autonomia krajów koronnych (np. Galicja, Śląsk Cieszyński). W każdym kraju koronnym Sejm Krajowy (wydawał ustawy w "sprawach krajowych"), który wybierał Wydział Krajowy – organ wykonawczy i nadzorczy samorządu. Samorząd gminny o różnym ustroju w różnych krajach koronnych. W Galicji brak rozróżnienia gmin wiejskich i miejskich. W gminach galicyjskich: rada gminna (na Śląsku – wydział), naczelnik gminy i "kolegium zwierzchności gminnej" (na Śląsku – przełożeństwo lub rada). W powiatach galicyjskich (na Śląsku w ogóle brak powiatów): wydział powiatowy z przewodniczącym, starosta powiatowy – przedstawiciel władzy centralnej.

Samorząd terytorialny w II RP.

Początkowo kontynuacja prawa zaborczego, potem stopniowe ujednolicenie (zasada rozszerzania na cały kraj uprawnień przyjmowanych dla ziem byłego KP). Problemem nie to czy, ale jaki powinien być samorząd. M.in. egzotyczna koncepcja Józefa Buzka – ponad 70 ziem federacyjnych; Stanisław Wojciechowski – samorząd tylko na poziomie powiatowym i gminnym; Mieczysław Niedziałkowski – samorząd uspołeczniony (koncepcja PPS). Wszystkie propozycje propagowały dekoncentrację władzy, także decentralizację terytorialną (województwo, powiat i gmina), również zespolenie administracji – administracja ogólna i specjalna miała być na pewnych szczeblach zespolona z administracją rządową pod kierownictwem wojewody lub starosty.

Administracja specjalna – nie zespolona, np. administracja wojskowa, kolejowa, pocztowo-telegraficzna, urzędy ziemskie. Administracja religijna była zespolona. Starosta i wojewoda wykonywali także administrację ogólną. Urzędami administracji rządowej – urząd wojewódzki (zespół urzędników wykonujących zadania urzędu), rada wojewódzka (organ opiniodawczy, delegowani do niego przedstawiciele samorządów gospodarczych, kierownicy działów z urzędu wojewódzkiego). Były to organy administracji rządowej (wówczas państwowej). Wojewoda mianowany był przez Naczelnika Państwa, a potem przez prezydenta na wniosek ministra spraw wewnętrznych. Starosta był przedstawicielem administracji ogólnej i organem zespalającym. Miał enumeratywnie wyliczone kompetencje, np. starości przygraniczni mieli dbać o integrację terenów państwa. Dodatkowo m.in. uprawnienia aprowizacyjne, dotyczące rybołówstwa itd. Powielali w sumie uprawnienia wojewody na terenie województwa. Starosta mianowany był przez ministra spraw wewnętrznych.

Przełom 1918 i 1919 roku – dekrety wprowadzające demokratyczny samorząd szczebla gminnego i powiatowego na terenie byłego Królestwa Polskiego (rady miejskie i gminne, sejmiki powiatowe – te ostatnie z wyborów pośrednich wybierane przez członków tych pierwszych). 1919 rok – rozporządzenie Naczelnika Państwa dotyczące wybierania przedstawicieli gmin. Uznano, iż wszyscy obywatele polscy, zamieszkujący od min. 6 miesięcy, mogą w gminach wiejskich brać udział w zgromadzeniu wiejskim, które wybierało wójta. Był on jedynym organem wykonawczym wybieralnym (musiał umieć pisać, czytać i rachować oraz mieć ukończone 21 lat). Miał on do pomocy dwóch ławników, których wybierali sami chłopi. Przed 1918 rokiem był też sołtys, który był przedstawicielem administracji lokalnej (zbierał podatki, zajmował się danymi osobowymi). W powiatach rady powiatowe, których członkowie delegowani ze zgromadzeń gminnych. Organ wykonawczy – starosta, istniał także wydział (magistrat; zbiór urzędników, wykonywał kompetencje starosty jako przedstawiciela administracji rządowej i lokalnej). Dwa rodzaje zadań:

·         własne (delegowane na mocy ustawy powiatowi lub gminie),

·         poruczone (wykonywane przez starostę jako przedstawiciela administracji rządowej; dziś są to zadania zlecone; np. prowadzenie rejestrów religijnych, prowadzenie szkół itd.)

Samorząd był hierarchiczny – gmina podlegała powiatowi.

W II Rzeczypospolitej było 16 województw. Do rady wojewódzkiej członkowie delegowani byli z rad powiatowych i miejskich na terenach byłego zaboru pruskiego – tam funkcjonowały jeszcze przepisy niemieckie. Od 1919 roku Warszawa spełnia funkcje powiatu i województwa. W 1928 r. podział na dzielnice na prawach powiatów, na ich czele starości podlegli prezydentowi miasta.

Autonomia Śląska

Od 1920 roku autonomia Śląska. 15 lipca 1920 roku – statut organiczny województwa śląskiego. Organami Śląska były: Sejm Śląski (48 posłów), rada województwa (organ wykonawczy, 5 osób), na czele której wojewoda (mianowany przez Naczelnika, a potem prezydenta). Członkowie rady województwa wybierani przez Sejm Śląska. Dodatkowo Skarb Śląski – dział w budżecie państwa na utrzymanie śląskiej administracji. Podobne działy były dla innych województw.

Konstytucja marcowa

1921 rok – Konstytucja marcowa: "Rzeczpospolita Polska, opierając swój ustrój na zasadzie szerokiego samorządu terytorialnego, przekaże przedstawicielstwom samorządu właściwy zakres ustawodawstwa, zwłaszcza z dziedziny administracji, kultury i gospodarstwa." W 1922 roku – ustawa o zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego (ustawa "eksportowa", miała zapewnić przychylność państw Ententy, tyczyła się bowiem województw wschodnich). Faktycznie samorząd wojewódzki funkcjonował w trzech województwach byłego zaboru pruskiego. Od 1926 roku miało miejsce stopniowe ograniczanie zakresu samodzielności samorządu, 1928 rok – wprowadzenie zasady domniemania kompetencji na rzecz administracji rządowej, a nie samorządu.

Pierwsze wybory samorządowe kończyły się wyborem na 3 lata. Jednak 30 marca 1922 roku – ustawa o przedłużeniu kadencji do czasu uchwalenia zasadniczej ustawy samorządowej. Dopiero w 1928 roku pojawiają się uregulowania dotyczące zasad wyborczych i kwestii obywatelstwa oraz ewidencji ludności – różnie regulowane w różnych zaborach. Prawo wyborcze na terenach wszystkich zaborów zależało od obywatelstwa, ale różny domicyl (Austria – 10 lat, Prusy i Rosja – 6 miesięcy, na terenie Krakowa – 10 miesięcy). Wszędzie (prócz Wileńszczyzny) konieczność posiadania obywatelstwa, a w zaborze austriackim i Królestwie Polskim – konieczność wysławiania się i pisania po polsku. Prawo bierne wyborcze – 24 lata. Od 1928 roku – podwyższenie do 30 lat biernego i do 24 czynnego. Wybory równe, tajne, bezpośrednie i powszechne. Wprowadzenie domicylu 1 rok lub konieczność posiadania nieruchomości na terenie gminy. Wojskowy w służbie czynnej, nie zawodowy, nie mógł głosować, także ubezwłasnowolnieni wyrokiem sądu, ci w stosunku do których toczyło się postępowanie karne (nie mogli od momentu doręczenia aktu oskarżenia). Wojskowi zawodowi mogli głosować, jak również członkowie ich rodzin (wyjątek od zasady domicylu). W ustawie z 1928 roku uregulowana została kwestia wyborów uzupełniających – z urzędu, gdy min. 30% opróżnionych miejsc w organie, chyba że niemożność zarządzenia wyborów, wówczas zarząd komisaryczny.

Sądowa ustawa „scaleniowa”

23 marca 1933 roku – Ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego – "ustawa scaleniowa" (poza województwem śląskim, nie objęła też samorządu wojewódzkiego, który funkcjonował tylko na terenie trzech województw "pruskich"). Postanowienia ustawy:

·         Gmina wiejska – organ stanowiący (ściślej: stanowiący i kontrolujący): rada gminna, organ wykonawczy (ściślej: zarządzający i wykonawczy): zarząd gminny. W skład rady gminnej wchodzili: wójt (jako jej przewodniczący), podwójci (zastępca wójta), ławnicy (członkowie zarządu gminy) i radni (liczba radnych: do 5 tys. – 12, 5-10 tys. – 16, od 10 tys. – 20 radnych). W skład zarządu gminy wchodzili: wójt i podwójci (wybierani przez radnych w głosowaniu tajnym większością głosów ustawowej ich liczby ze składu rady, konieczne zatwierdzenie wójta przez starostę, a starosty przez wojewodę), dwóch ławników (gdy powyżej 10 tys. – trzech). Radny obejmując stanowisko wójta, podwójciego lub ławnika, tracił mandat radnego. Kadencja 5 lat. Członkami kolegium zarządu byli: wójt (przewodniczy obradom), podwójci (może zastępować wójta w przewodzeniu obradom), ławnicy. Do powzięcia uchwał niezbędna obecność więcej niż 1/2 ustawowej liczby członków. Głos przewodniczącego rozstrzyga w razie równości głosów. Wybory do rady gminnej bezpośrednie tam, gdzie nie było gromad. Tam gdzie gromady, tam członkowie rad gromadzkich wybierali członków rady gminnej. Gromady powoływane w gminach zbiorowych (wprowadzone w celu zlikwidowania obszarów dworskich), złożonych z poszczególnych wsi, tam rady gromadzkie wyłaniane przez wszystkich mieszkańców w głosowaniu jawnym. Tam, gdzie gromada poniżej 200 mieszkańców i tam gdzie gromady większe, ale powołane z gmin dotychczasowych, tam zamiast rady – zebrania gromadzkie. Organ wykonawczy – sołtys wybierany na 3 lata przez radnych gromadzkich, tam gdzie zgromadzenie gromadzkie – podsołtys. Oprócz tego, sołtys był organem pomocniczym zarządu gminnego na obszarze gromady, w tym zakresie podległy służbowo wójtowi. Przełożonymi gminy byli wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Byli oni kierownikami całej administracji i gospodarki gminnej. Reprezentowali gminę.

·         Gmina miejska – rada miejska, zarząd miejski. Na czele zarządu – burmistrz lub prezydent, wybierany przez radę, ale z wymogiem zatwierdzenia przez właściwy organ administracji rządowej. Wybory do rady miejskiej bezpośrednie. Liczba radnych w miastach wynosiła: do 5 tys. – 12, 5-10 tys. – 16, 10-25 tys. – 24, 25-40 tys. – 32, 40-60 tys. – 40, 60-120 tys. – 48, 120-180 tys. – 56, 180-250 tys. – 64, od 250 tys. – 72. W mieście stołecznym Warszawie – 100 radnych. Kolegium członków zarządu miejskiego nosiło nazwę magistratu. Jego członkami byli: burmistrz i wice burmistrz (lub prezydent i wiceprezydent), ławnicy.

·         Powiatowe związki samorządowe – rada powiatowa, wydział powiatowy ze starostą na czele (starosta organem administracji rządowej). Wybory do rad powiatowych – pośrednie, głosowali członkowie rad wiejskich i miejskich. Od 1928 roku, miasta ok. 25-75 tys. mieszkańców to powiaty grodzkie (w nich starostowie grodzcy – organ rządowy i prezydenci miast – "przełożeni" gmin miejskich).

Zgodnie z ustaleniami ustawy scaleniowej, nadzór nad działalnością jednostek samorządu miał charakter dwojaki – samorządowy (sprawowany przez przełożonego gminy) i administracyjny (sprawowany przez ministra, wojewodę, komisje rewizyjne i izby obrachunkowe).

Spod postanowień ustawy scaleniowej wyjęta Warszawa. 1934 rok – ustawa warszawska wprowadzająca podział na powiaty, Zarząd Miejski (prezydent i 5 wiceprezydentów – wybieranych przez prezydenta), Rada Miejska (100 osób). W tym samym roku – rozwiązanie przez rząd Rady Miejskiej (pretekstem zła gospodarka finansowa) i powołanie organów komisarycznych: Tymczasowego Zarządu Miejskiego i (doradczej) Tymczasowej Rady Miejskiej. 1938 rok – Ustawa o samorządzie gminnym miasta stołecznego Warszawy; wybory do Rady Miejskiej, ale nie była ona w stanie wyłonić zarządu, stąd do września 1939 roku Zarząd Komisaryczny ze Stefanem Starzyńskim na czele. W Warszawie pełen dualizm administracyjny – obok prezydenta miasta, także Komisarz Rządu dla miasta stołecznego Warszawy, któremu podlegali starostowie grodzcy.

Konstytucja kwietniowa

1935 rok – Konstytucja kwietniowa: brak zasady szerokiego samorządu czy autonomii województw. Samorząd terytorialny uznany za szczególną część administracji państwowej. Art. 75 pkt. 3), 4) – możliwość wprowadzenia przez państwo obligatoryjnych związków samorządowych.

USTRUJ ADMINISTRACJI TERENOWEJ W OKRESIE PRL

Administracja terenowa PRL w latach 1944-1950r.

Po II wojnie światowej władze komunistyczne dążyły do ograniczenia roli samorządu terytorialnego. Początkowo przywrócono część uregulowań z czasów II Rzeczypospolitej, co było podyktowane względami praktycznymi. Później jednak, naśladując wzorce radzieckie, samorząd terytorialny został zlikwidowany, a zastąpiła go hierarchiczna konstrukcja rad narodowych.

Statut tymczasowy rad nadzorczych i Manifest PKWN

Początkowo sprzeczne tendencje: przywiązanie do tradycji przedwojennych oraz recepcja instytucji radzieckich. 1 stycznia 1944 roku – Statut tymczasowy rad narodowych: rady miały składać się z przedstawicieli "wszystkich organizacji i zrzeszeń demokratyczno-niepodległościowych" oraz z osób dokooptowanych przez radę w liczbie 1/5 jej składu. Planowano jednolitość władzy – brak innych organów terenowych. Poza tym hierarchiczność – na szczycie Krajowa Rada Narodowa (od stycznia 1945 jej prezydium).

22 lipca 1944 roku – Manifest PKWN, odrzucający konstytucję kwietniową, przywracający niektóre demokratyczne zasady konstytucji marcowej. Wprowadzenie terenowych rad narodowych: wojewódzkich, powiatowych i gminnych, a także "upełnomocnionych przedstawicieli" Krajowej Rady Narodowej. Dekretem z 21 sierpnia 1944 roku przywrócono wojewodów i starostów.

Przywrócenie samorządu

Dekret PKWN z 23 listopada 1944 roku o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego:

·         Przywrócenie organów wykonawczych samorządu – zarządów gminnych, miejskich, wraz z wójtami, burmistrzami i prezydentami, oraz wydziałów powiatowych.

·         Wprowadzenie samorządu wojewódzkiego – miał on posiadać organ przedstawicielski wybierany w wyborach powszechnych (po raz ostatni stwierdzenie, iż kobiety i mężczyźni mają równe prawa). Wydział wojewódzki – organ wykonawczy, w którego skład wchodziło 6 radnych, którzy otrzymali największą liczbę głosów. Osoby te jednak musiały mieć min. 5 lat stażu w administracji rządowej lub samorządowej. Kadencja tego organu – 5 lat.

Dekret doprowadził do zaistnienia dualizmu władzy samorządowej i administracji – istnienie obok siebie pionu administracji rządowej oraz pionu administracji samorządowej i rad narodowych. Rozbudowanie administracji niezespolonej – szczególna pozycja wojewódzkich i powiatowych organów Bezpieczeństwa Publicznego i Milicji Obywatelskiej. Zgodnie z postanowieniami dekretu, samorząd wykonywał zadania o charakterze lokalnym, nie zastrzeżone na rzecz innych organów (zasada domniemania kompetencji). Wykluczenie spod kompetencji samorządu:

·         poczta,

·         prawy zagraniczne i handel,

·         wymiar sprawiedliwości,

·         bezpieczeństwo obrotu handlowego,

·         sprawy wojskowe (np. aprowizacja wojska); 50 km – pas administracji wojskowej przy linii frontu.

W dekrecie przede wszystkim uregulowano status szczebla gminnego. Podwójne podporządkowanie: organom wyższego szczebla i organom administracji rządowej – kierownikowi resortu administracji (podobnie jak w ustawie "scaleniowej" z 1933 roku).

11 września 1944 roku – Ustawa o organizacji i zakresie działania rad narodowych: rady organami uchwałodawczymi samorządu terytorialnego, a ponadto opiniowały kandydatury na stanowiska wojewody i starosty, mogły też wnioskować o ich odwołanie, prezydia rad miały sprawować też tzw. kontrolę społeczną nad organami rządowej administracji. Nowelizacja tej ustawy z 1946 roku – odwrócenie kolejności zadań: rady organami planowania działalności publicznej i kontroli, a wykonywanie zadań organów uchwałodawczych samorządu stało się zadaniem zleconym.

Status Ziem Odzyskanych

W latach 1945-1949 istniało Ministerstwo Ziem Odzyskanych (pod kierownictwem Władysława Gomułki), na owych ziemiach funkcjonowały:

·         okręgowi i obwodowi pełnomocnicy rządu – organy administracji rządowej zespolonej, mające szerokie kompetencje. Nazywano ich wojewodami i starostami. Podporządkowane im były też organy administracji niezespolonej.

·         rady narodowe – powstały z opóźnieniem (początkowo mało Polaków na tych ziemiach).

·         początkowo podział administracyjny na okręgi i obwody odpowiadające dawnym powiatom niemieckim, od 1945 roku – województwa i powiaty.

Rady nadzorowe zamiast samorządu

Lata 1949-1950 to całkowita recepcja rozwiązań radzieckich (centralizm demokratyczny). Ustawa z 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej:

·         zniesienie samorządu terytorialnego,

·         zniesienie terenowych organów administracji rządowej zespolonej (wojewodów, wice wojewodów, starostów, wójtów, wydziałów wojewódzkich i powiatowych),

·         cała władza dla rad narodowych, w ich ramach organami administracji samorządowej prezydia rad (organy wykonawczo-zarządzające). Podwójne podporządkowanie prezydiów (poziome – radzie narodowej i pionowe – prezydium wyższego stopnia, prezydia wojewódzkie podporządkowane były Radzie Ministrów). Rady narodowe były terenowymi jednolitymi organami władzy państwowej w gminach, dzielnicach większych miast, miastach, powiatach i województwach. Na szczycie hierarchicznego systemu rad – Rada Państwa (powstała w 1947 roku, od 1952 roku – emanacja Sejmu).

Zadania rad określone zostały bardzo szeroko:

·         kierowanie działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną,

·         ochrona porządku publicznego, własności społecznej i praw obywateli,

·         uchwalanie terenowych budżetów i planów gospodarczych,

·         nadzorowanie ich wykonania,

·         współdziałanie w obronności państwa.

Na czele prezydium rady stał przewodniczący. Prezydia dzieliły się na wydziały, zarządzające poszczególnymi dziedzinami spraw rady narodowej.

MODEL POLSKIEGO S.T. OD 1990r.

REFORMA S.T Z ROKU 1998 I OBECNY MODEL S.T.

POJĘCIE WSPÓLNOT SAMORZĄDOWYCH ORAZ GMINY, POWIATU I WOJEWÓDZTWA

Wspólnoty samorządowe

Gmina - jest to prawnie zorganizowany terytorialnie związek osób określony ustawowo jako wspólnota samorządowa. Ustrój i strukturę gminy regulują adresowane do niej normy prawne, przez co wyróżniona zostaje jako wyodrębniony podmiot prawa funkcjonujący w organizacyjnej strukturze państwa.

Powiat - jest kolejnym, obok gminy, szczeblem samorządu terytorialnego w Polsce, powstałym na podstawie ustawy o samorządzie powiatu. Jest to lokalna wspólnota samorządową zajmująca odpowiedni, wskazany granicami obszar o zasięgu większym niż gmina, na którą składają się podstawowe jednostki samorządu terytorialnego - gminy. Powiat podobnie jak gmina ma wymiar społeczny. Powiatowa wspólnota mieszkańców kwalifikowana jest z mocy prawa. Przynależność do niej jest zatem niezależna od rozstrzygnięcia organów powiatu czy od woli jej mieszkańców.

Powiat jako podmiot ma charakter terytorialny, drugim jego elementem jest więc wyznaczony obszar.

Pod względem zasięgu terytorialnego powiaty zostały "spadkobiercami" dawnych rejonów administracyjnych, które w starym podziale terytorialnym należały do systemu organów administracji rządowej.

W ustawie o samorządzie powiatowym określone są dwie kategorie powiatów. Podstawową jednostką jest powiat, który obejmuje całe obszar graniczących z sobą gmin ( tzw. powiat ziemski ). Drugim rodzajem powiatu jest jednostka obejmująca cały obszar miasta ( tzw. miasto na prawach powiatu ). Zasada jednorodności obszaru powiatu określa, iż przy tworzeniu, znoszeniu, łączeniu, podziale powiatów oraz ustalaniu ich granic powinno dążyć do stworzenia jednostki jednorodnej pod względem układu osadniczego i przestrzennego a także więzi społeczno - gospodarczych, które zapewniają zdolność wykonywania zadań publicznych.

Województwo - województwem jest jednostka samorządu terytorialnego będąca regionalną wspólnotą samorządową, o największym spośród jednostek zasadniczego podziału terytorialnego kraju zasięgu, powołaną w celu wykonywania zadań administracji publicznej.

Województwo, podobnie jak gmina czy powiat, ma wymiar społeczny. Mieszkańcy województwa kwalifikowani są jako mieszkańcy tej wspólnoty z mocy prawa. Przynależność do wspólnoty zależy więc od rozstrzygnięcia organów województwa ani od samej woli mieszkańców.

Drugim, obok wspólnoty mieszkańców, elementem kwalifikacji województwa jest obszar.

ZASADA TWORZENIA I PRZEKSZTAŁCANIA JEDNOSTEK S.T.

KLASYFIKACJA ZADAŃ JEDNOSTEK S.T.

Zadania gminy

Podstawowym zadaniem gminy jest realizowanie lokalnych określonych ustawowo spraw publicznych oraz także tych nie przekazanych przez ustawy żadnemu podmiotowi. Zadaniem własnym gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Zadania własne są wykonywane przez gminę w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność w sposób określonych w ustawach, korzystając przy tym z samodzielności, która jest chroniona na drodze sądowej. Wprowadzając zadania obowiązkowe ustawodawca zabezpiecza w ten sposób ich realizację i zapewnia konkretny poziom zaspokojenia potrzeb lokalno - publicznych mieszkańcom gminy.

Zadania własne gminy Można utworzyć kilka kategorii zadań własnych gminy, a mianowicie zadania z zakresu:

- infrastruktury technicznej gminy (dotyczące nadzorowania i tworzenia gminne dróg, ulic, placów, mostów, kanalizacji, wodociągów, utrzy­mywanie czystości, tworzenie wysypisk oraz uty­lizacji odpadów komunalnych oczyszczania i usuwania ścieków komunalnych, utrzymywania urządzeń sanitarnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną; regulujące komunalne budownictwo mieszkaniowe, targo­wiska i hale targowe, lokalny transport zbiorowy, obiekty i urządzenia użyteczności publicznej a także obiekty administracyjne na terenie gminy ),

- infrastruktury społecznej ( dotyczące ochrony zdrowia, kultury, oświaty, kultury fizycznej i pomocy społecznej ),

- bezpieczeństwa i porządku publicznego (realizowane przez organizację ruchu drogowego, porządek publiczny, ochronę przeciwpożarową, bezpieczeństwo sanitarne ),

- ładu przestrzennego i ekologicznego ( dotyczące planowanie przestrzennego, gospo­darki terenami oraz ochrony środowiska ).

Zasadą jest wykonywanie przez gminę zadań własnych w imieniu własnym i na własną odpo­wiedzialność, w sposób wskazany w ustawach, przy korzystaniu z chronionej sądownie samo­dzielności. Ograniczenie samodzielności zadaniowej gminy następuje ustawowo przez wprowad...