Stein_Gertruda-Picasso.pdf

Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe

Warszawa 1974

PICASSO

W OCZACH GERTRUDY STEIN

Tak się złożyło, że słynny esej Gertrudy Stein, którego

pierwsza edycja francuska miała miejsce w 1938 r„ angiel-

ska zaś w 1939 r. — pojawia się w języku polskim dopiero

teraz, w rok po śmierci Pabla Picasso. W ten sposób boha-

ter pięknej opowieści biograficznej przeżył jej autorkę

o 27 lat (Gertruda Stein zmarła w 1946 r.). My zaś obecnie

możemy i musimy patrzeć na życie i twórczość dwojga

przyjaciół — amerykańskiej pisarki i hiszpańskiego ma-

larza — z perspektywy historycznej. Wyostrza ona nie-

kiedy, niekiedy zaś zaciera, kontury niezwykłego doku-

mentu pisarskiego, jakim jest P i c a s s o Gertrudy Stein.

Uwzględnienie perspektywy historycznej w naszym

spojrzeniu na tę książkę-dokument ułatwi wydobycie frag-

mentów zachowujących po dziś dzień nienaruszoną cel-

ność sądu czy to o samym artyście, czy też o jego najbliż-

szym otoczeniu — malarzach, którzy w latach poprzedza-

jących I wojnę światową inicjowali i rozwijali rewolucję

kubistyczną. Wypada ponadto zwrócić uwagę na fakt,

że Gertruda była starsza od Pabla o całe 7 lat. Różnice

wieku między artystami wprawdzie zacierają się z biegiem

czasu w ich wzajemnych stosunkach przyjaźni czy wspól-

noty poglądów, nie są jednakże bez znaczenia dla od-

mienności struktur psychicznych. Różnice te — uzupeł-

nione innymi czynnikami, jak nade wszystko bardzo różne

środowiska społeczne, z których się wywodzili oboje —

tłumaczą zarówno ograniczoność sądu pisarki o artyście,

jak i zdumiewającą przenikliwość charakterystyk danych

przez nią w odniesieniu do pewnych momentów twór-

czości.

Wczesne odkrycie kubizmu w momencie narodzin no-

wej wizji malarskiej w dziełach Picassa, Braque'a, Grisa —

jest niewątpliwą zasługą Gertrudy Stein, w czym do-

wiodła ona zarówno bystrości oka, jak umiejętności kry-

tycznego spojrzenia. Wywodząc malarską zasadę kubizmu

z narodowej tradycji hiszpańskiej, a nade wszystko z samej

struktury hiszpańskiego krajobrazu — ujawniała ona tę

oczywistość moralną i wizualną, której krytyka ani hi-

storia sztuki do dziś dnia nie zdołała w pełni rozwinąć.

W kreśleniu zróżnicowanych portretów osobowości twór-

czych Matisse'a, Picassa, Braque'a czy Delaunaya pisarka

wykazuje wrażliwość i talent krytyczny, których mogą jej

pozazdrościć najrozmaitsi „spece" od zagadnień plastycz-

nych. Sądy Gertrudy Stein o nowym malarstwie rodzącym

się w szkole paryskiej na początku XX w., w owej epoce

heroicznej, której była świadkiem i uczestnikiem — należą

do najcenniejszych kart nowoczesnego piśmiennictwa

o sztuce.

Za odpowiednik kubizmu w pisarstwie i krytyce arty-

stycznej przywykliśmy uważać Rozważania estetyczne

Apollinaire'a z lat 1912—13. Otóż, nie umniejszając by-

najmniej znaczenia tamtego tekstu — to wszystko, co na

temat Picassa i kubistów w tych samych i w następnych

latach napisała Gertruda Stein, śmiało można postawić na

równi. Dotyczy to zarówno portretów literackich Matisse'a

czy Picassa, jak i eseju, który obecnie trafia do rąk czytel-

nika polskiego, a także powieści A u t o b i o g r a f i a A l i c j i B .

T o k l a s , ukazującej dzieje narodzin ruchu nowoczesnego

w malarstwie.

Sądzę, że czytelnik rzetelnie rozszerzający swą wiedzę

o początkach sztuki nowoczesnej powinien gruntownie

poznać i przemyśleć obydwa te teksty. Rozwijanie kultury

wizualnej lekturą odpowiednich tekstów literackich czy

poetyckich, a z kolei pogłębianie kultury literackiej przez

współżycie z malarstwem czy muzyką — w sferze poszu-

kiwania odpowiedników — jest chyba niezawodną dro-

gą krzewienia wrażliwości estetycznej, a także moralnej.

Wracając do P i c a s s a Gertrudy Stein, trzeba jednakże

powiedzieć, że książka ta — znakomita jako wprowadzenie

do jego twórczości kubistycznej (mniej więcej do połowy

lat 20-tych) — nie posiada niestety tego samego znacze-

nia dla poznania całokształtu ewolucji twórczej wielkiego

malarza. Entuzjastka i świetna interpretatorka kubizmu

Picassa nie podążała za nim do końca. Otwarcie wyzna-

wana przez nią niechęć do surrealizmu, do którego Picasso

zbliżył się w pewnym okresie — wprowadziła rozdźwięk,

pogłębiający się z biegiem lat, w poglądach obojga arty-

stów. Gwałtowna ekspresja form i wzmożenie dynamizmu

w takich obrazach Picassa, jak np. słynny T a n i e c z 1925 r.—

już nie odpowiadały odbiorczości artystycznej Gertrudy

Stein i nie znajdowały w jej oczach uznania.

Z podobnych powodów Gertruda Stein nie odnalazła

dawnego entuzjazmu dla sztuki Picassa w obliczu prze-

łomowego dzieła jego ideologii artystycznej, jakim w 1937 r.

była G u e r n i c a — niezapomniany manifest hiszpańskiego

patriotyzmu, przechodzącego w ogólnoludzki protest prze-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: