[przekład - ksiądz Tadeusz Karyłowski]
KSIĘGA I
Broń i męża opiewam, co z Troi wybrzeża Do Italii, gnan losem, pierwszy na brzeg zmierza Lawiński, po mórz głębi i lądach pędzony Mocą niebian, pamiętny gniew znosząc Junony; Wiele też w boju cierpiał, nim dźwignął mur miasta I bogi wniósł do Lacjum, skąd plemię urasta Latynów, ojce Alby i wielkiej gród Romy. Muzo, wskaż mi przyczyny, jaki żal kryjomy Lub boleść skłania bogów królową, iż męża Zbożnego tylu przygód i prac uciemięża Brzemieniem? Więc gniew taki i niebian pierś pali? Był gród stary tyryjscy nim kmiecie władali Naprzeciw uj ść tybrowych Italii: Kartago, Przepychem bogactw sławny i bitew przewagą. Nad wszystkie on, jak mówią, był drogi Junonie, Nad Samos czci go więcej: tam były jej bronie, Tam wóz; ludom stolicę w nim bogini śmiała, Jeśliby los dozwolił, już wtedy wznieść chciała. Lecz wzdęła wieść, że z Trojan krwi zbudzi się plemię, Co kiedyś zamki Tyru obali na ziemię, Że stamtąd sławny w bojach lud z królem przybłędą Na zgubę Libii-przyjdzie: — tak Parki nić przędą. Przed tym córka Saturna drży, w myśli jej stoi Bój, który za swe Argos wiodła u bram. Troi; Nie zgasło w sercu złości i cierpień zarzewie; Głęboko w duszy skryty, utwierdza ją w gniewie Parysa sąd krzywdzący, zapomnieć się nie da Ród wrogi, porwanego chwała Ganimeda. Tym wzburzona, miotanych wkrąg po morzu całem Resztki Trojan, co zbiegły przed Achilla szałem, Wstrzymywała od Lacjum z dala; przez lat wiele
Błądzili, gnani losem w mórz wszystkich topiele:
Taki trud był, gród Romy na trwałym wznieść zrębie.
Ledwo z oczu Sycylię straciwszy, na głębie
Puścili rzeźko żagle, krając spiżem piany,
Gdy Jurto, w której piersi ból wiecznej tkwi rany,
Tak myśli: „Mamże ustać w drodze, pokonana?
Nie mogęż od Italii wstrzymać Teukrów pana?
Nie! Losy bronią! — Pallas mogła spalić łodzie
Argiwów, a ich samych zatopić we wodzie,
(Z win i szału jednego Ajaksa Ojlosa!)
Jowisza szybkie „ognie z chmur miecąc z ukosa,
Roztrąca statki, wichrem bałwany wód żenie,
A jego, zionącego z dna piersi płomienie,
Porwała i na skały nabiła grań ostrą: —
Ja, niebian pani, któram Jowisza jest siostrą
I żoną, z ludem jednym lat szereg niemały
Wojuj ę! Któż Junonie hołd winnej da chwały?
Kto kornie jej ołtarzom obiatę uczyni?"
Ten w sercu rozognionym spór wiodąc, bogini
W ojczyznę burz, gdzie wichrów tłum dziki się kłębi,
W Eolię wchodzi. Eol król w wielkich jam głębi
Wrące wichry, świszczące rozgłośnych bura szturmy
Powściąga władzą, tłoczy do więzów i turmy.
One, gniewne, z warczeniem głośnym huczą z bliska
Przy ryglach. Eol siedzi u szczytu zamczyska,
Berło dzierżąc, gniew wichrów wstrzymuje w zapędzie.
Gdyby nie to, wnet morza i ziemic krawędzie
Wraz z niebem w puch by rozniósł gwałtowny ich zamach;
Lecz ojciec je wszechwładny w zapadłych skrył jamach,
Tego bojąc się; brzemię gór wielkich niebawem
Nałożył i dał króla, co niezłomnym prawem .
Skracać im umie wodze i zwalniać na słowo.
Jego więc Juno korną zagadnie tak mową:
„Eolu, tobie ojciec niebian i król ludzi Dał moc, co fale tłumi iwichrem znów budzi. Lud wrogi mi po głębi tyrreńskich wód płynie. Penaty z Ilium niosąc Italii kradnie. Pobite wichrem pogrąż ich statki we fali Lub spraw, by się po morzu rozbici tułali! W orszaku nimf czternaście mam cudnego ciała, Z tych kształtem najpiękniejsza Dejopa wspaniała; Ją tobie dam w małżeństwo stałe za usługi Tak wielkie, by wraz z tobą lat wszystkich ciąg długi Przeżyła, pięknych dziatek raduj ąc cię gronem!" Na to Eol: „Wyjawić, co chcesz mieć spełnionem, Twój trud, pani, — mnie spełnić trzeba, co stanowisz. Ty państwo mi zjednywasz, przez ciebie mi Jowisz Życzliwy, ty u bogów dasz siadać biesiady, Ty czynisz mnie potężnym nad burze i grady". Tak rzekł i odwróconym dzirytem w bok trzaśnie Pieczary skalnej: wichry jak hufiec hałaśnie Otwartą bramą w ziemie rwą trąbą huczącą, Zwarły się z falą, do dna skłębiony nurt mącą. Wraz Eurus, Notus gnaj ą i z częstych burz znany Afrykus — wzdęte pędzą ku brzegom bałwany. Krzyk ludzi się rozlega wraz z trzaskiem przy sterze. Chmur nawał wnet blask- dzienny i błękit zabierze Sprzed oczu Teukrów: czarna noc legła na fali. Grzmi niebo, z częstych ogni w krąg przestwór się pali; Niechybną śmiercią wszystko żeglarzy przestrasza. Dreszcz zimny obezwładni członki Eneasza; Westchnął i w niebo dłonie podnosząc wraz obie, Tak rzecze: „0 szczęśliwsi stokroć, co w walk dobie W oczach ojców, pod Troi mury wysokiemi Paść mogli! 0 najśmielszy z synów greckiej ziemi, Tydydo! Czemuż w polu, wśród iliońskich błoni
Gdzie Hektor od Achilla włóczni, gdzie olbrzymi
Sarpedon, gdzie Symois bałwany wzdętymi
Porwane toczy tarcze, szyszaki i ciała!"
Gdy mówił, Akwilonem świszcząca nawała
Uderza w żagle, w niebo odmęty wód wali.
Pękły wiosła, przód łodzi się skręcił i fali
Dał bok; góra urwista uderzy weń wodna,
Tych w przestwór niesie, tamtym, rozdarłszy toń do dna,
Odsłania piach wśród nurtów; wre żwirem lej cały.
Trzy statki Not porwawszy, w tajne skręca skały
(Arami zwą je: skryte, gdy morze wichr skłębi,
Grzbiet groźny wznoszą w ciszy) — trzy Eurus od głębi.
Gna w Syrty — przykry widok dla oczu tułacza! —
Strąca w brody i piachu nasypem otacza.
Łódź Lików wraz z Orontem, przed jego oczyma,
Ogromny bałwan, który pod niebo grzbiet wzdyma,
Uderza z tyłu; sternik, strącon bez pamięci,
Głową w dół spada, — łódź zaś po trzykroć nurt skręci
W lej wirów i gwałtowną paszczęką w głąb chłonie.
Wynurzą się nieliczni nad wielkich wód tonie,
Broń, deski, skarby Troi — pęd fali rozmiata.
Łódź mocną Ilioneja, mężnego Achata,
Łódź, którą Abas jechał i Aletes stary,
Zwycięża orkan; w inne bokami, przez szpary
Zwątlonych spojeń — wrogi nurt deszczem się wciska.
Tymczasem huk fal grzmiących z tajnego siedliska
Puszczoną burzę odkrył wreszcie Neptunowi
W dnie głębin; oburzenia dreszcz przebiegł go mrowi;
Łagodne lica z fali nad pełne wzniósł morze:
Eneja flotę widzi po całym przestworze
Rozbitą, Trojan nieba zmiażdżonych ruiną;
Wie dobrze brat Junony, że z jej gniewu giną.
Zefira z Eurem wzywa, te głosząc im słowa:
„Także-to umysł pycha wam mroczy rodowa?
Jużeście, Wichry, niebo z ziemią zmieszać śmieli Beze mnie, takie wznosząc wód góry z topieli?! Dam ja wam!... Ale trzeba burz stłumić huragan! Raz wtóry nie do takich ucieknę się nagan. Uciekajcie, to swemu odnosząc monarsze: Mórz władzę, srogi trójząb, nie jemu najstarsze Daje prawo — mnie tylko! Olbrzymie ma skały, Wasz dom, Eurze; tam niechaj dochodzi swej chwały, Tam niech Eol zamkniętej króluje wichurze!" Tak rzekł i słowem wzdęte łagodzi wraz burze, Skłębione spędza chmury i wraca dzień miły. Cymotoe z Trytonem z raf ostrych co siły Spychają statek; Syrty trójzębem bóg porze, Rozrzuca wielkie zaspy, ucisza w krąg morze I pełne fale kółmi lekkimi roztrąca. Tak często kłótnia w tłumie porywa się wrąca I zamęt, srogim gniewem pospólstwa czerń płonie: Już lecą głownie, głazy — podaje szał bronie; Wtem pełen cnót i zasług pojawi się starzec, Tłum w ciszy słucha, waśni wnet musi się zarzec; On słowy lud owłada, ucisza pierś w szale: Tak morza grzmot umilknął wszystek, gdy na fale Spojrzał rodzic; — rumakom pod niebem świetlanem Puszcza wodze i lotnym pomyka rydwanem. Zmęczeni Eneadzi w najbliższe wybrzeża Mkną pędem, kędy Libia swe łany rozszerza. Zaciszne jest tam miejsce: ujęciem dwu ramion Port wyspa tworzy, kędy wód lazur, niesplamion Burzą z głębi, zaledwie dreszcz marszczy nieśmiały. Z dwóch stron razem potężne dwie wznoszą się skały W niebiosa, pod ich cieniem fal drzemią zwierciadła Milczące. Lśniąca tęczą barw puszcza usiadła Nad nimi i gaj, mroków spowiły w krąg ciszą. Z przeciwka grota: stromych urwiska ścian wiszą,
W środku zdrój, ze skał żywych ciosane siedziska, Dom nimf. Łodzi zwątlonych tu łańcuch się ściska, Ni krzywym zębem ciężka kotwica zahaczy. Tu z całej liczby siedem swych łodzi tułaczy Wciąga Enej. Trojanie, tak bardzo do ziemi Tęskniący, skaczą w piasek stopami raźnemi, Na brzegu zmokłe ciała składając w uciesze. Pierwszy Achat wnet iskrę z krzemienia wykrzesze, Żar chwyta liśćmi, suche w krąg kładzie paliwa: Wnet ogień ze zarzewia płomieniem się izrywa. Nadpsute wodą zboże wynoszą i sprzęty; Znużeni do cna, pokarm znów morzu odjęty — Sposobią się piec ogniem i kruszyć go skałą. Tymczasem Enej wstąpił na górę i całą Objąwszy okiem przestrzeń, patrzy, czy Anteja Lub fryskich łodzi kędy nie miota zawieja, Czy Kapys, Kaik statków wysokich nie żenie. Nie dostrzegł naw; trzy tylko na brzegu jelenie Błądzące widzi — z tyłu łań cała gromada; Długim wieńcem w dolinie tak pasą się stada. Przystąpił wnet, łuk w dłonie i lotne wziął groty, Które mu wierny Achat niósł. Pełen ochoty, Wprzód wodze, łby rogate niosące wyniośle, Obala, potem w leśne 'wtłoczony zarośle, Strzałami płosząc, pędzi przed sobą tłum hoży I nie pierwej ustaje, aż siedem położy Sztuk wielkich: właśnie tyle, ile łodzi mieli; Do portu wtedy śpieszy i druhom je dzieli. Potem wino, którego płynącej gromadzie W Trynakrii dobry Acest ogromne dał kadzie, Rozdziela i otuchę tak wlewa im w łona: „O druhy — toć wam znana klęsk fala miniona, — Znieśliście gorsze, tym też bóg koniec położy! Wy szał Scylli i rafy podwodnych wydroży
Huczące, wy Cyklopa złość w znojnych walk buncie Zmogliście — i dziś z serca lęk smutny usuńcie! I to pewnie przypomnieć kiedyś będzie miło! Przez mnóstwo przygód, łamiąc tak wiele zdrad siłą, Do Lacjum dążym, gdzie nam spokojne mieszkanie Wskazują losy; tam to znów Troja powstanie. Trwajcie, niech każdy będzie na szczęsny los gotów!" Tak mówi, lecz sam, pełen najcięższych kłopotów, Udaje radość w twarzy, ból serca owłada. Ich zasię łup zajmuje i bliska biesiada: Ze skóry wnętrzne mięsa obnażą ostrożnie, Część siekają, część pieką drgającą na rożnie, Inni kubły stawiają, niecą płomień żwawy, A potem krzepią siły — i leżąc wśród trawy, Starym winem się raczą i tłustych mięs poły. Gdy głód ucztą ukoj ą i sprzątnięto stoły, Straconych druhów w długiej przypomną rozmowie, Wśród nadziei i lęku niepewni, czy zdrowie I życie ocalili, i słyszą ich z dala. Doli Oronta zbożny Enej się użala, Amyka opłakuje i Lika" los srogi, Gijasa też z Kloantem, rycerzy bez trwogi. Już koniec był, gdy Jowisz, śledzący z przestworza Ziem okrąg, srebrem żagli mieniące się morza, Wybrzeża i lud mnogi, wśród niebios zatrzyma Swe kroki i w kraj Libii się wpatrzy oczyma. Gdy takich trosk nawała pierś ciężko mu tłoczy, Ze smutkiem, łzami wilżąc nadobne swe oczy, Rzecze Wenus doń: „Królu, co ludziom na ziemi I bogom władasz, gromy śląc, prawy wiecznemi! Jakież to mój Eneasz popełnić mógł zbrodnie Z Trojany, iż klęsk tyle cierpiącym, niegodnie Zamknięty został ziemic Italii krąg cały? Wszak sam to obiecałeś, że z laty, w dniu chwały
Z krwi Teukra — Romy wielcy powstaną mocarze, Co w morza i ziem wszystkich zawładną obszarze Potężnie; cóż dziś, ojcze, twe zdanie odmienia? W upadku smutnym Troi, wśród grozy zniszczenia Pocieszałam się myślą, że zmienna jest dola! Dziś tenże los pędzonych przez tylu klęsk pola Znów ściga. Królu wielki, gdzie koniec mozołu? Antenor wszystkie straże Achiwów pospołu Mógł zmylić, w illiryj skich mórz odmęt zbiec chmurny, Tymawa nurt, gdzie mają królestwo Liburny, Okiełzać, gdzie przez dziewięć jam, z wnętrza skaliska, Ze szumem wzdęte morze przez pola się ciska; Patawy gród on wielki założył w tej stronie Dla Teukrów, imię nadał ludowi, wbił bronie Trojańskie i dziś w błogim pokoju spoczywa; — My, ród twój, których nieba włość czeka szczęśliwa, Z gniewu jednej (wstyd!) łodzie straciwszy wśród fali, Zdradzeni, od Italii ziem błądzim w oddali. Takąż cześć ma nabożność? Tak tron nam stanowisz?" Rodzic ludzi i bogów uśmiechnął się Jowisz; Z licem, przed którym burzy moc pierzcha wichrowa, Całuje córę, potem w te ozwie się słowa: „Rzuć bojaźń, Cyterejko: trwa dla cię niezmienna Fortuna; gród zobaczysz obiecan i lenna Lawinium, Eneasza w gwiazd górną krainę Wprowadzisz; raz danego ci słowa nie minę. Dziś bowiem, gdy cię troska dręczy nadzwyczajnie, Szeroko przyszłych losów odsłonię ci tajnie: Bój będzie wieść Italia wielki, praw nieświadom Lud zwalczy, ład i grody da wiejskim gromadom; Gdy lat trzy władać będzie nad Lacjum krainą, Gdy od klęski Rutulów trzy zimy przeminą, Dziecię Askań, dziś Julem zwany, Askań młody (Ilem był, kiedy Ilium stało między grody),
W rządach swoich lat długich wypełni trzydzieści, Przeniesie tron z Lawinium i w Albie pomieści, Zwanej Długą, potężnie wzmacniając ją wały. Na trzysta lat tam pełnych odzierży tron chwały Hektora ród, aż Ilia, kapłanka-królowa, Poczętych z Marsa dwoje bliźniątek wychowa. Wilczycy płowej skórą odzian, karmicielki, Zawładnie Romul ludem, założy gród wielki, Swym mianem zwąc go: Romy marsową osadę. Ich władztwu granic w ziemi i w czasie nie kładę: Bezkresne maj ą berło — i Juno gniewliwa, Go morze, ziemię, niebo dziś waśnią rozrywa, Myśl w lepsze mieniąc, ze mną wraz świata mocarzy, Togami strojnych Rzymian, swą łaską obdarzy. Tak los chce. Assaraka potężny dom, z laty, Kraj Ftyji i Miceny, gród w sławę bogaty Podbije — ziemia Argos mu skłoni się stara. Z pięknego rodu Trojan świat ujrzy Cezara, Co sławą w gwiazdy, państwa krańcami w olbrzymie Sięgnie morza, od Jula wielkiego ma imię; Tego ty z łupem Wschodu do niebiańskich zacisz Bez trosk przyjmiesz, czcią boską i śluby zbogacisz. Złagodzą się zwyczaje, ustaną w krąg wojny, A siwa Wierność z Westą, z Remusem dostojny Da Kwiryn prawa; srogie żelaznym łańcuchem Wrzeciądze zawrą Wojen: w pomroczu ich głuchem, Na broni, ze skutymi stu więzy rękoma Na plecach, krwawą paszczą Złość ryknie łakoma". Tak rzekł i syna Mai z górnego śle nieba, By Teukrów — gród Kartagi nowy i jej gleba Przyjęły, by im Dydo, losów nieznająca, Nie broniła ziem. Szybko ów skrzydły roztrąca Powietrze i w libijskiej wnet staje krainie. Rozkazy spełnia; Penom ze serca złość ginie,
Jak bóg chce; nade wszystko życzliwa królowa Dla Teukrów myśl łaskawą i szczerą chęć chowa. Pobożny Enej, nocą wiele ważąc w duszy, Gdy błysnął ranek miły, wnet w drogę wyruszy: W jakie strony go zniosła fala, wichrem wzdęta, Jaki lud w nich (bo pustkę widzi) i zwierzęta, Chce zbadać, aby druhom to odnieść do łodzi. Pod wklęsłą skałę statki, pod leśny gąszcz wwodzi, Gdzie drzewa mrok igliwiem rzucaj ą bogatem Posępny; z jednym tylko sam rusza Achatem, Dwa w dłoni z ciężkim grotem wtrząsając oszczepy. Doń matka wyszła przeciw, przez lasu gąszcz ślepy: Twarz i szaty ma dziewy, w jej ręku broń lśni się Spartanki lub Harpalki, co konie w Treisie Prześciga i nad Hebru bystrzejsza jest fale; Łuk składny z barków na dół zwiesiła niedbale, Wiatr unosi jej włosy, nagie jej kolana, A lekka poła szaty węzłem przewiązana. Pierwsza ich: "0 młodzieńcy — spyta —czyście może Błądzących sióstr mych kędy nie spotkali w borze? Kołczan noszą, odzieżą ich rysia pstra skóra — Może z krzykiem w odyńca trop gnała tu która?" Tak Wenus; zaś syn rzecze: „W pustkowiu tem głuchem Nie wzięlim wieści o nich ni okiem, ni uchem. Jak zwać cię, dziewczę? Ziemskiej daleko królewnie Do twoich lic i głosu; bogini tyś pewnie, Siostrzyca Feba albo z plemienia nimf jedna! Kimkolwiek jesteś, witaj i dobądź nas ze dna Mozołów; pośród jakich tu błądzim niw? powiedz! Nie znając miejsc ni ludzi, w ten dziki manowiec Zabrnęlim, gniewem wichru i wzdętych fal gnani. Obiaty za to hojne złożymy ci w dani". Na to Wenus: „Nie godnam ja żadnej obiaty. Jest zwyczaj dziewic Tyru nieść kołczan bogaty
I górnie purpurowym koturnem kryć goleń. Pumickie widzisz państwo, gród Tyru pokoleń Libijskich, Agenora wojowie w nim dzicy; Nad grodem Dydo włada, co z Tyru stolicy Przed bratem uszła. Długa zawiłość jest w sprawie, Więc główne jeno rysy jej krzywdy wyjawię: Małżonkiem jej był Sychej, najbogatszy w łany Wśród Penów i przez biedną wielce miłowany. Jemu to j ą nietkniętą z wróżbami pierwszemi Dał rodzicie!. Lecz królem wśród tyryjskiej ziemi Pigmalion był, nad innych wylany na zbrodnie; Między nimi gniew wybuchł. Okrutnik niegodnie Niebacznego Sycheja przed ołtarza drewny Dla żądzy złota zabił żelazem — i pewny Małości siostry, długo ukrywał rzecz przed nią Łudząc smutną ze sztuką iście niepoślednią. Niepogrzebion mąż przecież jej zjawił się we śnie: Twarz bladą w dziwny sposób podnosząc boleśnie, Okropny ołtarz, piersi przebite żelazem Odsłania, tajną zbrodnię objaśnia jej razem, Potem radzi uciekać i rzucić swe łany, Na podróż zaś dobywa ze ziemi nieznany Skarb stary, wielkie srebra i złota brzemiona. Z druhami podróż Dydo gotuje strwożona. Wnet ci, których gniew srogi do tyrana bodzie Lub lęk pędzi, zebrani, porywaj ą łodzie, Znoszą skarby: skąpego Pigmaliona złoto Płynie morzem. Kobieta przewodzi nad flotą. Przybyli wreszcie w miejsce, gdzie wzgórza stok nagi Mur wieńczy dziś, potężny gród nowej Kartagi; Kupiwszy ziemi tyle, ile się zamyka — Byrsą zwą j ą stąd — skórą rozesłaną z byka... Lecz wy skąd? Z jakiej wreszcie przyszliście tu niwy? I jaką drogą?" — Na jej zapytań głos tkliwy,
Wzdychaj ąc ciężko, z piersi te rzucił on słowa:
„Bogini, jeśli słuchać mnie będziesz gotowa,
To zanim wszystkie nasze wyliczę mozoły,
Wprzód wieczór w niebie zgasi dnia uśmiech wesoły:
My z Troi starej; doszło cię może z oddali
To miano; długo gnanych po różnych mórz fali
Przypadkiem wicher w Libię nas rzucił, zły srodze:
Jam zbożny Enej: bogi wyrwane pożodze
Na flocie wiozę, sława ma niebios dosięga.
Italii szukam, kędy z Jowisza potęga
Mojego rodu. Z Frygii dwadzieścia jam łodzi
W nurt spychał, a bogini im, matka, przewodzi;
Z tych siedem Eur zostawił, zbitych przez bałwany,
Ja, nędzarz, wśród puszcz Libii tułam się nieznany,
Z Europy, z Azji wygnam..." Więcej Wenus tkliwa
Nie zniosła i tak skargę mu gorzką przerywa:
„Ktośkolwiek jest, nie wierzę, byś bogom niemiły
Wiódł żywot, gdy w gród Tyru cię losy 'zwróciły.
Dalej jeno, wstąp w progi królowej bez zwłoki,
Bo druhów twych i flotę (pewnymi wyroki
Wieść głoszę) wiatr w bezpieczną gna przystań w tej
Chyba, że próżno wróżyć mnie ojce uczyli! [chwili,
Patrz, leci sześć łabędzi par skrzydłem wesołem;
Przed chwilą ptak Jowisza złowieszczym je kołem
Z pełnego spłoszył nieba, związane w rząd długi —
Te opadły, te patrzą, gdzie opaść w pól smugi:
Jak skrzydły igrające te lotne łabędzie
Ze szumem, śpiew podnosząc, przez niebo mkną w pędzie:
Tak samo twoja flota, twojej hufiec młodzi
Osiąga port lub pełnym doń żaglem dochodzi;
Śpiesz się tędy iść drogą, gdzie wszystko ci sprzyja!"
Tak rzekłszy, skroń.odwróci — różowa jej szyja
Rozbłyśnie, woń ambrozji od włosów uderzy,
Czar boski; do stóp fałdy jej spłyną odzieży.
Boginię krok sam wydał. Poznawszy ją, wielce
Zasmucon, tak się zbiegłej skarżył rodzicielce
Eneasz: „Czemu srogość twa prawdę mi słoni
Złudnymi widmy? Czemu trzymając dłoń w dłoni,
Prawdziwymi się słowy rozmówić nie możem?"
Tak wini ją, wskazanym w gród dążąc wydrożem.
Idących ciemną chmurą troskliwa bogini
Otacza, ze mgły gęstej płaszcz wokół im czyni,
By nikt dostrzec ich nie mógł, ni czynić im szkody
Lub opóźniać, pytając o przyjścia powody.
Sama w Pafu dziedziny się wzbiła wesoła,
Gdzie z ołtarzy stu, kwieciem zwieńczonych dokoła.
Kadzideł Saby wonie najświeższe jej płyną.
Oni w drogę tymczasem dążąc za ścieżyną,
Wstąpili na najwyżej piętrzące się wzgórze
Nad miastem, skąd gród widać i zamek w lazurze.
Zadziwią wodza gmachy, przed laty rząd chałup;
Ścisk ludzi, bramy, bruki; z zapałem — jak na łup
Lud ciśnie się tyryjski: Ci mury ochoczo
Zamkowe wznoszą, tamci rękoma głaz toczą,
Tam rowem zamykaj ą obszar obran na dom,
Miejsca tyczą, służące senatu obradom;
Tu port kopią, podwalin teatru tam tłumny
Rój dogląda, a inni ogromne kolumny
Ze skał rąbią, ca będą ozdobą na scenie:
Tak wiosną na wsi kwietnej pszczół słychać brzęczenie
Rojących się na słońcu, gdy pełne swobody
Dojrzały płód wywodzą, lub płynne z ziół miody
Przynoszą, napełniając komórki słodyczą,
Pomagaj ą wnoszącym albo wojowniczo
Trutni ciżbę precz pędzą od miodowych tkanek:
„O szczęśni, którym mur już siedziby wyrasta!"
Rzekł Enej — i ogląda wyniosły szczyt miasta.
Zakryty mgłą (o dziwy!), przeciska się drogą
I w tłum miesza, niewidzian zgoła przez nikogo.
Był gaik w środku miasta pełen miłych cieni,
Gdzie Penowie, falami i burzą pędzeni,
Znak z ziemi wykopali, w miejscu od Junony
Wskazanym: łeb rumaka; tak w bojach ćwiczony
Miał być lud, co przez wieki zwycięstwy zasłynie.
Tu Junonie Dydona ogromną świątynię
Stawiała, znaczną dary i boską opieką:
Spiżowe stopnie progów jej błyszczą daleko,
Spiż belki spina, chrzęszczą podwoje ze spiżu.
W tym gaju najpierw Enej zobaczył w pobliżu
Rzecz nową, której widok złagodził bojaźnie
I w klęsce brzask wyzwoleń zwiastował wyraźnie..
Gdy się bowiem rozgląda w olbrzymiej świątyni,
Czekaj ąc na królową, gdy podziw mu czyni
Przepych miasta, artystów dłoń i ciężkie dzieła —
Iliackie widzi bitwy, które w kształt zaklęła
Rozgłośna sława, echem płynąca w świat cały:
Atrydów i Pryjama, i wroga ich chwały,
Achilla. Ze łzą stając: „Gdzież gród — rzekł —Achacie,
Gdzie naszych nieznające klęsk ziemi połacie?
Oto Pryjam! Zasługa bywa nagrodzona,
Są łzy rzeczy — i wzrusza człowieczy ból łona!
Rzuć bojaźń — i ta sława ochłody cień da ci!"
Tak rzekł i złudą niemych wzrok pasie postaci,
Ciężko j ęcząc i łzami zlewaj ąc swe lica.
Pergamu boje jego ogląda źrenica:
Tu Grecy uciekaj ą, młódź Troi naciska,
Tam Frygi z groźną kitą Achil pędzi z bliska
Rydwanem; ze łzą widzi namiotów rząd biały
Rezosa, w które nocą, gdy pierwszym snem spały,
Na rzeź krwawą Tydydy wtargnęła zasadzka
I w obóz dzielne konie uwiodła znienacka,
Nim Troi paszę jadły i Ksantu nurt piły; Ówdzie, zbroję straciwszy swoją, Troil miły, Biedny młodzian, niezdolen z Achillem biec w starcie, Niesion końmi, tkwi w wozie pochyły, uparcie Dzierżąc wodze — w kurzawie kędziory mu toną I kark, ziemię zaś orze włócznią odwróconą; Tymczasem z szatą w gniewnej świątynię Pallady, Włos rozwiawszy, Iliadek wyrusza tłum blady W łzach się korząc i w piersi się bijąc rękoma: Bogini wzrok utkwiła w ziemię — nieruchoma; Hektora trzykroć Achil w krąg Troi baszt oto Wlecze końmi i ciało sprzedaje za złoto. — Ze dna piersi mu jęki żal dobył głęboki, . Gdy łup ujrzał i rydwan z przyjaciela zwłoki — Pryjama, jak wyciąga bezbronne swe dłonie. Wśród wodzów greckich własna mu postać zapłonie, Ogląda wschodnie szyki, Memnona twarz czarną Amazonki z krągłymi tarczami się garną Z groźną Pentezileą, co w środku rycerstwa, Podpiąwszy złotem piersi, rumiana i czerstwa Z mężami, dziewką będąc, w bój śpieszy ochoczy. Gdy tymi obrazami Eneasz swe oczy Nasyca, podziwieniem zdjęty w głębi łona, Królowa sama, cudnej postaci Dydona, W świątyni z dziewic liczną pojawia się rzeszą. Jak nad brzegi Eurotu lub w Cyntu kraj śpieszą Dyjany tłumne chóry, rozbrzmiewa gór granit Pod pląsami tysiąca rzeźkich Oceanid — Ona, kołczan zwiesiwszy, nad cały tłum bogiń Wznosi się, w piersiach ma/tka szczęścia płonie ogień: Tak piękną była Dydo, tak raźnie się niosła W tłum ludzi, oglądając zaczęte rzemiosła. Wreszcie w głębi świątyni, pod cieniem jej pował Zajęła tron; rój zbrojnych w krąg szyki zgrupował,
Ona mężom wyroki ogłasza i prawa, Zajęcia słusznym działem lub losem rozdawa. Wtem Enej ujrzy z nagła, jak wśród zbiegowiska Antej, Sergest i dzielny Kloant idą z bliska Wraz z innymi Teukrami, których orkan siny Rozprószył w morzach, w obce unosząc krainy. Osłupiał wraz sam, razem Achata dreszcz zdejmie Radości i obawy; chcąc ścisnąć uprzejmie Braterską dłoń, lecz rzeczy niejasność ich wstrzyma. Spowici w obłok śledzą pilnymi oczyma, Jaki mężów los? W jakiej ich flota przystani? Bo co idą? Bo z wszystkich okrętów wybrani Szli błagać łaski, z krzykiem dążąc do świątyni. Gdy weszli w głąb i mówić im dała władczyni, Najstarszy Ilijonej kornymi rzekł słowy: „Królowo, której Jowisz dał stawiać gród nowy I hardy lud słusznością miarkować w zapędzie, Nędzarze z Troi, gnani przez morską toń wszędzie Orkanem, prosim, oddal pożogi złość chyżej Od łodzi, broń pobożnych, rzecz poznać chciej bliżej: Nie przyszlim, by pustoszyć libijski kraj mieczem, Ni łupów żadnych od was ku brzegom nie zwleczem. Nie mają pychy tyle i sił zwyciężeni. Jest ziemia, Hesperyją lud Grajów ją mieni, Kraj stary, bitwy wsławion, gdzie żyzny łan sieją Enotrzy; jak wieść niesie, ród młodszych dziś zwie ją Italią, swego wodza nadaj ąc jej imię. Tam dążylim.
Wtem Orion, wstając, fale z dna ruszy olbrzymie, Wichrami rzuci łodzie na mielizn głąb ślepy, Wzdętymi nurty kryje i w skalne wertepy Rozpędza. Co tu zbiegło, na palcach doliczaj! — Co za ród?! W jakim kraju tak chamski obyczaj Znoszon będzie? Od brzegów wstrzymują nas zgraj ą,
Bitwą grożą, na ziemi brzeg wstąpić nie daj ą! Gdy ludźmi i ich bronią gardzicie niegodnie, Pomnijcie: bogi widzą czyn dobry i zbrodnie! Eneasz był nam królem, na świecie nikt drugi Nie zrównał mu ni z cnoty, ni z miecza zasługi. Jeżeli los mu służy i dotąd oddycha Powietrzem, gdy go w cienie nie, wwiodła noc cicha, Bez trwogi my — i tobie żal pierwszej nie będzie Przysługi. Na Sycylii niejednych ziem piędzie I miasta mamy, Acest z krwi Trojan je grodzi. Na brzegi ściągnąć dozwól znękanych rząd łodzi, Wyrąbać z lasu belki, wystrugać w nim wiosła, By, gdyby druhów z- królem fortuna przyniosła I los dał, do Italii iść, na Lacjum niwy. Jeżeli zaś pochłonął cię, ojcze nasz tkliwy, Nurt Libii i nadziei nie staje nam, Jula, W Sycylii niech nas ziemia gotowa przytula, Skąd przyszlim: dozwól wtedy w kraj płynąć Acesty!" Tak Ilijonej; zawtórzą słów zgodnych szelesty Dardanidzi.
Natenczas Dydo krótko, skłaniaj ąc skroń, powie: „Oddalcie z serca bojaźń i troski, Teukrowie: Los twardy, nowość państwa, te dawać mi każą Zlecenia i szeroko obsadzać brzeg strażą, Któż nie zna Eneadów? Kto Troi? I komu Obcymi są ród, męstwo i groza pogromu? Nie takie twarde serca ta żywi kraina, Nie tak tu odwrócone słońce konie spina! Gzy Hesperii, Saturna wdzięk znęci was błoni, Czy w Eryksa kraj Acest król serce nakłoni, Bezpiecznie was wyprawię i mieniem wspomogę. Gdy ze mną zostać chcecie, tu kończąc swą drogę, Gród mój waszym — czas, byście okręty ściągali; Lud Trojan równo z Tyrem ja ważę na szali!
O, gdyby sam król Enej wszedł na to wybrzeże, Tymże wichrem gnan! Zaraz wytrawne rycerze Roześlę, krańce Libii niech bada straż czuła, Czy rzucon gdzie się w lesie lub w grodach nie tuła!" Poruszon słowy, Achat waleczny swą postać I ojciec Enej dawno już z chmury wydostać Pragnęli. Pierwszy Achat Eneja zagadnie: „Bogini synu, jakąż myśl w duszy masz na dnie? Bezpiecznym widzisz wszystko, flota, druhy z nami; Jednego brak, którego widzielim wprzód sami, Jak tonął, zresztą matki spełniły się słowa!" — Ledwie wyrzekł to, znagła prysnęła tęczowa Śreżoga chmurki; lekkiej wydarty obsłonce Promienny Enej w jasne podnosi skroń słońce, Z postaci rówien bogu, bo od swej macierzy Kędziory wziął prześliczne, rumieniec lic świeży, A z oczu wdzięk młodości mu tryska wesoły: Tak zdobią kość słoniową przemysłu mozoły, Tak w złocie srebro błyska lub z Paru lśni kamień. Królowej więc i wszystkim, wśród dziwu omamień, Rzekł z nagła: ,,Tutaj jestem! wywiadów nie stanów, Królowo! — Enej z Troi jam, z Libii bałwanów Wyrwan! 0 ty, co Trojan litujesz się jedna, Co nas, resztki Danaów, przez morskie bezedna I lądy gnanych klęską, nędzarzy — do zacisz Domowych swych przyjmujesz i grodem bogacisz, Dzięk godnych słać ci, Dydo, nasz język nie zdoła, Ni cały ród Dardanów, po świecie dokoła Rozprószon. Jeśli bogi czczą zbożnych, jeżeli Coś znaczy prawość, cnoty świadomość weseli. Bądź wszystkim nagrodzona! Jakiż, w szczęsnej chwili Wiek cię wydał i jacy ojcowie zrodzili? Póki rzeki biec będą w morza i gór stocza
Zwiedzać cienie, a niebo gwiazd trzódka urocza, Zawsze imię twe wdzięcznym pierwszeństwem zaszczycę, W jakikolwiek kraj pójdę!" To rzekłszy, prawicę Śle w stronę Ilioneja, lewą Sergestowi Dłoń poda, toż Gijasa, Kloanta pozdrowi I innych.
Zadziwiona widokiem królowa, A potem losem męża, w te ozwie się słowa: „Jakiż synu bogini, zawistny los gna cię Przez klęsk tyle? Co rzuca w tych pustek połacie?' Tyżeś Enej, którego.Anchizowi miła Nad falą Symoentu Wenera powiła? Pamiętam, Teucer przybył w sydońsikie zagony, Wypędzon z ziem ojczystych, by szukać korony Z pomocą Bela; rodzic mój, Belus, na popiół Obrócił Cypr bogaty i władzy tam dopiął Pogromem. Odtąd losy waszego znam grodu, Twe imię, wodzów greckich pamiętam od młodu,' I wrogów wielu — Teukrów nad inny lud ceni: Stąd mówią, że ze starych są Teukrów zrodzeni. Wstępujcie więc, młodzieńce, pod moje poddasza! I mnie również fortuna tak sroga jak wasza Po wielu trudach spocząć na ziemi tej każe. Nieobca klęsce, umiem wspomagać nędzarze!" Tak mówi i Eneja w królewskie wrzeciądza Prowadzi, razem bogom obiaty zarządza. Tymczasem na brzeg druhom śle wybór najlepszy: Dwadzieścia wołów, setkę szczeciastych da wieprzy Z grubym karkiem, sto tłustych z matkami jagniątek, Wesołe dnia podarki.
We wnętrzu domu suto ścian każdy zakątek Przystroją, stoły stawią pomiędzy kolumny, Szat szkarłat, sztucznie tkanych, połyska w krąg dumny,
Ogromne srebra świecą, w złocie bez usterek
Rzeźbione czyny ojców lśnią, długi dzieł szereg,
Przez tylu mężów wiedzion do rodu ich źródła.
Eneasz, bo ojcowska miłość nie wychłódła
W jego sercu, Achata śle szybko, by całą
Askaniowi rzecz odniósł i w miasto go śmiało
Sprowadził. Troska ojca w Askaniu jedynie!
Wraz dary też, iliackiej wyrwane ruinie,
Nieść każe: tkany złotem płaszcz sztywny, niesplamion
I akantem obszytą zasłonę dla ramion,
...
kiciaa84