FINANSE PUBLICZNE
Spis treści:
1. Definicja finansów …………………………………………….. str. 2
2. Podział finansów …………………………………………….. str. 2
3. Podstawy prawne finansów publicznych ……………………… str. 3
4. Funkcje finansów publicznych ………………………………… str. 5
5. Funkcja alokacyjna …………………………………………….. str. 5
6. Funkcja redystrybucyjna ……………………………………….. str. 6
7. Funkcja stabilizacyjna ………………………………………….. str. 7
8. Problem sprzeczności między funkcjami finansów publicznych . str. 9
9. Jakie role powinien spełniać system finansów publicznych ……. str. 9
10. Kryzys finansowy na świecie a reforma finansów publicznych w Polsce str. 10
11. Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa za styczeń 2009 r. str. 12
Finanse obejmują procesy i instytucje publiczno-prawne, związane z procesami gromadzenia środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem i kontrolowaniem wydatkowania w szczególności:
Ø Z pobieraniem i gromadzeniem dochodów i przychodów publicznych
Ø Z wydatkowaniem środków publicznych
Ø Sfinansowaniem pożyczkowych potrzeb budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz sektora finansów publicznych jako całości
Ø Zaciągniecie zobowiązań angażujących środki publiczne
Ø Zarządzaniem środkami publicznymi
Ø Zarządzaniem długiem publicznym
Ø Z rozliczeniami z budżetem Unii Europejskiej
Finanse dzielimy na:
Ø Publiczne
Ø Prywatne
Ø Przedsiębiorstw
Ø Ubezpieczeń
Ø Bankowość
Gromadzeniu i rozdysponowaniu finansów prywatnych decydują osoby fizyczne czyli inne osoby prawne niż osoby publiczno-prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej. Podstawowa różnica między finansami publicznymi a finansami prywatnymi polega na tym, że o gromadzeniu i rozdysponowaniu finansów prywatnych decydują osoby fizyczne, inne osoby niż osoby publiczno-prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej.
Finanse publiczne – obejmują zasoby pieniężne związków publicznoprawnych tzn. państwa, samorządów terytorialnych, samorządów gospodarczych i zawodowych oraz zasoby pieniężne (budżety) ubezpieczeń społecznych, fundacji, związków wyznaniowych. Dochody ekonomiczne mają przede wszystkim charakter transferów występujących głównie w formie podatków i opłat publicznych obciążających przedsiębiorstwa, instytucje finansowe i ludności. Specyfiką dochodów publicznych jest dominacja płatności o charakterze transferów (w postaci dotacji, zasiłków, stypendiów, emerytur i rent) nad wydatkami ekwiwalentnymi.
Podstawy prawne finansów publicznych
Finanse publiczne tworzą złożony system w zakresie: podmiotowym,
organizacyjnym, prawnym, instytucjonalnym, instrumentalnym.
W znaczeniu podmiotowym najważniejszymi elementami systemu finansów publicznych są:
Ø Parlament, rady regionalne, rady gminne
Ø Władze wykonawcze-rządy, zarządy wymienionych wyżej szczebli
Ø Władze kontrolne-Najwyższa Izba Kontroli oraz Regionalne Izby Obrachunkowe
Ø Aparat skarbowy, zajmujący się na bieżąco realizacją dochodów i wydatków publicznych, ich kontrolą – np. policja skarbowa, zarządzaniem budżetem, funduszami ubezpieczeniowymi
Ø Jednostki, które są finansowane z funduszy publicznych, czyli szpitale, szkoły, jednostki wojskowe, jednostki sądownictwa, jednostki policji, jednostki administracji publicznej.
W znaczeniu prawnym system finansów publicznych tworzą:
Ø Konstytucja- zawierająca ogólne zasady tworzenie funduszy publicznych oraz obowiązki poszczególnych rodzajów władz publicznych w zakresie uchwalania, wykonywania i kontroli funduszy publicznych
Ø Prawo budżetowe-w randze ustawy, regulujące zasady budowy ustroju budżetowego
Ø Coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów
Ø Ustawy podatkowe
Ø Ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych
Ø Ustawy o finansach samorządowych
Ø Ustawy regulujące działalność ministra finansów i działalność aparatu skarbowego
Ø Ustawa karnoskarbowa
Ø Ustawa o zobowiązaniach podatkowych
Ø Akty normatywne regulujące działalność ministra finansów, rządu- w przypadku Polski-Rady Ministrów
W znaczeniu instytucjonalnym system finansów publicznych tworzą fundusze przyjmujące formę:
Ø Budżetu państwa
Ø Budżetów samorządowych szczebla podstawowego lub wyższego, np. powiaty samorządowe
Ø Funduszy ubezpieczeń społecznych
Ø Pozostałych funduszy publicznych
Ø Fundacji publicznych
W znaczeniu instrumentalnym wykorzystywane są następujące narzędzia:
Ø Podatki centralne
Ø Podatki lokalne
Ø Opłaty
Ø Cła
Ø Dochody z majątku publicznego- np. dywidendy, renty
Ø Składki na ubezpieczenia społeczne
Ø Subwencje
Ø Dotacje
Ø Kredyty państwowe i pożyczki publiczne
Sektor finansów publicznych tworzą:
Ø organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;
Ø gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej "jednostkami samorządu terytorialnego", oraz ich związki;
Ø jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych;
Ø państwowe i samorządowe fundusze celowe;
Ø uczelnie publiczne;
Ø jednostki badawczo-rozwojowe;
Ø samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
Ø państwowe i samorządowe instytucje kultury;
Ø Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze;
Ø Narodowy Fundusz Zdrowia;
Ø Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
Ø inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.
Funkcje finansów publicznych
Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się:
Ø Funkcję alokacyjną
Ø Funkcję redystrybucyjną
Ø Funkcję stabilizacyjną
Funkcja alokacyjna
Funkcja alokacyjna polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Wynikiem alokacji tych zasobów jest dostarczenie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych, w związku z zadaniami stawianymi przed państwem. Zadania te, to zadania publiczne oraz społeczne. W przypadku, gdy powyższe zadania nie mogą być realizowane za pomocą mechanizmów rynkowych, rola państwa jest wówczas w tym zakresie bardzo istotna. Zadania publiczne to organizowanie obrony narodowej czy bezpieczeństwa publicznego, służby dyplomatycznej, administracji państwowej, a więc trudno w tych dziedzinach mówić o mechanizmach rynkowych.
Natomiast realizacja zadań społecznych państwa to zaspokojenie indywidualnych potrzeb obywateli. Zadania społeczne państwa mogłyby być realizowane za pomocą mechanizmów rynkowych, jednak mogą być one zakłócone poprzez niesprawność mechanizmów rynkowych. Mówiąc o niesprawności mechanizmów rynkowych, chodzi przede wszystkim chodzi o jego trzy rodzaje:
Ø Nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych obywateli, przyczyniło by się do ograniczenia ich dostępu do dóbr, gdyby były alokowane na zasadach rynkowych, chodzi tu np. o oświatę czy służbę zdrowia.
Ø W przypadku, gdyby wszystkie dobra były by realizowane przez rynek, nie było by gwarancji, że dany obywatel będzie skłonny zakupić określony rodzaj dóbr np. kupować usługi oświatowe czy usługi zdrowotne. Prawdopodobnie część społeczeństwa o niższych dochodach zrezygnowałyby z niektórych dóbr, ponieważ swoje dochody musieliby przeznaczyć na zaspokajanie podstawowych potrzeb. W takich przypadkach państwo oraz samorządy wymuszają pewna konsumpcję poprzez dostarczenie nieodpłatnie bądź za częściową odpłatnością dobra i usługi zapewniające prawidłową egzystencję i rozwój obywatela.
Ø Przedsiębiorstwa prywatne, które dominują w gospodarce rynkowej, nastawione są głownie na zysk. Ich działalność wywołuje bardzo często efekty uboczne w postaci zatrucia środowiska naturalnego, obciążenia sieci komunikacyjnej. Choć państwo stara się obciążyć przedsiębiorstwa kosztami przeciwdziałania np. zatruciu środowiska, to jednak z pewnych zasobów publicznych musi przeznaczyć środki na ochronę i regenerację środowiska naturalnego.
Funkcja redystrybucyjna
Funkcja redystrybucyjna związana jest redystrybucją dochodów społeczeństwa. Zachodzi ona między różnymi wspólnotami lokalnymi i regionalnymi, miedzy krajami. Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej i dokonuje się poprzez system transferów dochodów. Transfery te mają charakter przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem. Transfery o charakterze publicznym przebiegają jednokierunkowo. Jednokierunkowość przepływu pieniądza związana jest z podatkami czyli definitywne przejęcie przez władze publiczne części dochodów podatników. Z kolei władze publiczne dokonują – albo bezpośrednio, albo pośrednio – transferów na rzecz różnych podmiotów, w tym także na rzecz podatników, np. wówczas, gdy administracja publiczna dokonuje wypłat wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w sektorze publicznym, wypłat rent, emerytur, stypendiów itp.
System transferów do i od władz publicznych jest systemem bardzo skomplikowanym. W tym zakresie występują transfery nie związane z żadnym kontświadczeniem np. podatki, emerytury, renty. Natomiast transfery związane z kontrświadczeniami to np. praca lekarza, nauczyciela czy policjanta.
Osobną grupą transferów są transfery wewnątrz sektora publicznego: np.
...
jubas28