FUNKCJE PODRĘCZNIKA SZKOLNEGO
PODZIAŁ WG CZESŁAWA KUPISIEWICZA:
-INFORMACYJNA - zawiera informacje z określonej dziedziny wiedzy reprezentowanej przez przedmiot szkolny, poza opisem obejmuje fotografie, rysunki, modele, schematy itp.
-BADAWCZA - treści ujęte w układ problemowy, zawierają pytania i problemy badawcze, inspiruje do badań własnych;
-SAMOKSZTAŁCENIOWA - zaciekawia i pobudza do samodzielnego zdobywania wiedzy (myślenia i działania), motywuje, rozwija zdolności poznawcze;
-TRANSFORMACYJNA - poprzez zawarte ćwiczenia przygotowanie do przetwarzania rzeczywistości, wyrabia sprawności, daje impuls do działań praktycznych;
-KONTROLNO-OCENIAJĄCA - sprawdzenie ilości i jakości wiedzy poprzez zadania i polecenia; samodzielna ocena wyników, powtórzenia i syntezy materiału.
-AUTOKREATYWNA - wymaga “zdolności” podręcznika do likwidowania luk w wyniesionych z niego wiadomościach (funkcja najtrudniejsza do spełnienia).
MODELE KSZTAŁCENIA JĘZYKOWEGO
Piotr Zbróg wyróżnił 5 modeli kształcenia językowego w podręcznikach do języka polskiego:
-model ściśle gramatyczny – buduje wiedzę o systemie języka. Uczniowie mają rozumieć terminy i posługiwać się nimi podczas ćwiczeń praktycznych. Ćwiczenia polegają głównie na dokonywaniu różnych operacji analityczno-opisowych na wybranym materiale językowym: głoskach, wyrazach, wypowiedzeniach. Przykładowe ćwiczenia: 1. W podanych zdaniach podkreśl różne formy przymiotnika. 2. Od podanych bezokoliczników utwórz imiesłowy przysłówkowe uprzednie. 3. Podkreśl czasowniki w formie osobowej, następnie wypisz je i określ ich formę.
-model gramatyczny z okazjonalną nauką używania języka – trzon stanowią ćwiczenia dotyczące budowy systemu języka. Pozostałą część stanowią ćwiczenia poświęcone nauce używania języka. Model ten pokazuje związki pomiędzy wiedzą o systemie językowym a rzeczywistością, np. ćwiczenia w skracaniu tekstu powiązano z pisaniem telegramu. Przykładowe ćwiczenia: nauczyciel odczytuje (pokazuje) uczniom ogłoszenie o zagubieniu psa, w którym brakuje przydawek. Dzieci najpierw redagują ogłoszenie bogate w szczegóły (wygląd psa, wielkość, umaszczenie), nauczyciel następnie tłumaczy rolę tych określeń i mówi, ze w zdaniu nazywane są przydawkami itd. W ten sposób uczniowie uczą się redagować krótką formę użytkową oraz dowiadują się o budowie zdania (dokładniej – jednym jego komponencie, jakim jest przydawka).
-model kształcący kompetencje używania języka z okazjonalną gramatyką – opiera się na proponowaniu uczniom różnorodnych ćwiczeń w pisaniu, mówieniu, czytaniu, tworzeniu, które rozwijają sprawność używania języka w różnych sytuacjach; zmarginalizowanie nauki o języku. Przykładowe ćwiczenia: 1. Lekarz zaleca: krople …… żołądek, krople ….. oczu, maść …. rany.
W tabelce poniżej znajdują się wyrazy do na od. Obok ćwiczenia znajduję się informacja o przyimku.)
-model oddzielający naukę o języku i naukę używania języka – cechą tego modelu jest dość wyraźny podział na lekcje poświęcone klasycznemu niemal nauczaniu o języku ze wszystkimi działami, terminami, typowymi zadaniami obejmującymi analizę formalną zjawisk językowych oraz lekcje uwzględniające wyłącznie kształcenie sprawności w porozumiewaniu się. Obydwa rodzaje działań zwykle nie przenikają się wzajemnie, nie pokazują się istniejących zależności pomiędzy porozumiewaniem się a wiedzą o języku. Treści podręcznika reprezentującego ten model ułożone są rozdziałami np. w taki sposób: Stylistyczne odmiany języka, Składania, Słownictwo i słowotwórstwo, Fonetyka, Ortografia, Ćwiczenia w mówieniu i w pisaniu, Pisma użytkowe ( podręcznik Czytam świat)
-model eklektyczny – istota modelu polega na włączeniu do wybranej jednostki, która jest opatrzona wspólnym tematem lub tytułem, bardzo wielu treści i zadań – w niektórych przypadkach dość silnie zintegrowanych ze sobą, ale często nietworzących wspólnej całości. Odbiorca musi mieć wrażenie, że jeden temat lub tytuł łączy treści i zadania tak, że treści te wzajemnie się przenikają, służą lepszemu zrozumieniu zagadnienia głównego. Są to obrazowe jednostki (rozdziały w podręcznikach), które zawierają fragmenty tekstów literackich, zadania do ich interpretacji, treści gramatyczne, ortograficzne, stylistyczne. Proponuje się uczniom różne działania: czytanie, pisanie, analizowanie, mówienie. Rozdzielenie nauki o języku i nauki używanie języka, choć można odnieść wrażenie, podporządkowania treści nadrzędnemu celowi poprzez wspólną jednostkę tematyczną np. sposoby przedstawiania się i mówienia o sobie – tekst literacki na ten temat + pytania do tekstu (kto się przedstawia?, z jakich elementów składa się prezentacja?, do kogo jest skierowana?), polecenie stworzenia własnej autoprezentacji, np. wygłoszenie jej koledze z ławki, ćwiczenia językowe: wyjaśnij znaczenie słów…, wypisz wyrazy pokrewne do….., jaką funkcję pełnią wyrażenia… + ortografia
METODY KSZTAŁCENIA SPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ
Sprawność językowa to umiejętność logicznego i estetycznego wypowiadania się w mowie i w piśmie. Sposobami kształcenia sprawności językowej są metody oparte na działaniu, które wykorzystuję w swojej pracy aby zwiększyć skuteczność dydaktyczną. Sprawność językowa warunkuje prawidłowe komunikowanie każdego człowieka we współczesnym świecie. W nauczaniu zintegrowanym w zakresie edukacji polonistycznej realizujemy cztery nadrzędne cele: kształcenie umiejętności mówienia, słuchania, czytania i pisania poprzez kształcenie literackie i językowe. Sprawność językowa kształtuje się w wyniku oddziaływania różnorodnych czynników. Każdy człowiek wykazuje się dużym zróżnicowaniem pod względem uzdolnień i predyspozycji. Dlatego do rozwijania u uczniów sprawności językowej powinno się stosować różnorodne metody, które mają na celu zwiększenie skuteczności dydaktycznej. Sposobami kształcenia sprawności językowej są metody zaproponowane przez A. Dyduchową. Oparte są one na działaniu i preferują aktywny udział ucznia w procesie dochodzenia do umiejętności i nawyków.
*Metody rozwijania sprawności językowej:
1.Metoda analizy i twórczego naśladowania wzorów
Jest to metoda wykorzystująca walory utworów artystycznych do kształcenia sprawności językowej ucznia. Każdy utwór literacki może pełnić funkcję wzoru doskonałego posługiwania się językiem lub pewnymi środkami językowymi, może być wzorem harmonijnej i spójnej kompozycji tekstu lub wzorem jasności narracji. Czynności nauczyciela:
-Przygotowanie odpowiednio dobranego tekstu lub jego fragmentu.
-Zaprogramowanie zestawu poleceń i ćwiczeń kierujących analizą tekstu.
-Doprowadzenie do uogólnień natury teoretycznej (np. opowiadanie składa się z 3 części).
-Wykonanie praktycznych operacji językowych (np. układanie opowiadania przez dzieci).
-Porównanie wytworów dziecięcych z wcześniej obranym wzorem.
2.Metoda instrukcji i norm
Metoda ta ujmuje działanie dydaktyczne jako proces sterowania informacją. Uzyskanie
pożądanego efektu działania zależy od dopływu informacji i od ich jakości. Czynności nauczyciela:
-Wyposażenie uczniów w rzeczowe informacje o podstawach konstruowania
dłuższych wypowiedzi i o zasadach kompozycji tekstu. Instruktaż może dotyczyć zasad kompozycji określonych wiadomości bądź też wymaganej struktury zdań.
-Dobór odpowiednich ćwiczeń składniowych bądź redakcyjnych prowadzących do skomponowania własnej wypowiedzi według poznanych zasad i norm.
-Korekta prac uczniowskich dokonywana przez nauczyciela oraz dalsze ćwiczenia zmierzające do całkowitego opanowania sprawności wypowiadania się (np. telegram, ogłoszenie, życzenia, zaproszenie).
3.Metoda praktyki pisarskiej
Metoda ta oparta jest na technice swobodnych tekstów Celestyna Freineta. Uczniowie mówią lub piszą w danym momencie to, co chcą przekazać swojemu otoczeniu, ich swobodne teksty po odpowiedniej korekcie są prezentowane.
-Czynności nauczyciela:
-Uczniowie piszą tekst.
-Teksty zostają odczytane w klasie.
-Następuje wybór najlepszych tekstów.
-Wybrane prace po wstępnej korekcie interpunkcyjnej zapisywane są na tablicy i poddawane wspólnej korekcie i ocenie.„Polowanie na słowa”– czyli korekta stylistyczna, kompozycyjna i redakcyjna odbywa się wyłącznie za zgodą i aprobatą autora.
-Poprawiony tekst zostaje wydrukowany lub przepisany.
-Prezentacja tekstu– można go zamieścić w pisemku szkolnym, na gazetce ściennej, w kronice klasowej, można wysłać w korespondencji do innej klasy lub szkoły, przedstawić na akademii. Wariantem tej metody może być ograniczenie tematyczne bądź kompozycyjne.
4.Metoda przekładu intersemiotycznego
Metoda ta wykorzystuje umiejętność przekodowywania języka na inne kody pozawerbalne np. linię, barwę, kształt czy obraz, dźwięk, mimikę, gest lub odwrotnie np. ilustrowanie przeczytanego tekstu lub opowiadanie ilustracji, formy pantomimiczne inscenizowane i improwizowane, czy też opisywanie przy pomocy słów wysłuchanej muzyki.
5.Metoda okazjonalnych ćwiczeń sprawnościowych
Metoda ta występuje na wszystkich lekcjach języka polskiego i obejmuje ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne, składniowe, stylistyczne, kompozycyjne bądź redakcyjne stosowane sporadycznie i przy okazji swobodnych wypowiedzi dzieci, pogadanek, rozmów nauczyciela z uczniami czy też dyskusji.
INTEGRACJA W NAUCZANIU
Integracja w nauczaniu języka polskiego to jeden z wymiarów zagadnienia funkcjonalności. (obok wewnątrzsystemowego i tekstowego). Integracja polega na łączeniu ze sobą różnorodnych treści. W obrębie języka polskiego możemy łączyć kształcenie językowe z kształceniem literackim i kulturalnym, a w samej nauce gramatyki scalać poszczególne działy ze sobą. Inną formą jest integracja jednego przedmiotu z innym, występującym w programie nauczania. Cele nauczania integrującego: merytoryczny – który polega na wzajemnym uzupełnianiu się zasadniczych działów przedmiotu, dydaktyczny – skupiony na wyzyskiwaniu wiadomości pochodzących z jednego działu nauczania w toku realizacji drugiego.
Zalety metody integracyjnej:
- sprzyja zdobywaniu trwałej i operatywnej wiedzy, zapobiega jej szufladkowaniu
- wiąże wiadomości w system, ukazuje związki i zależności pomiędzy różnorodnymi dziedzinami edukacji polonistycznej
- wpływa na budzenie zainteresowania u uczniów zagadnieniami językowymi
- rozbudza samodzielność
- jest metodą twórczą, rozwija myślenie
- kształci sprawność językową i wpływa na przestronny rozwój ucznia
- podnosi atrakcyjność lekcji
Wady metody integracyjnej:
- konieczność dobrej znajomości zespołu klasowego
- pewne predyspozycje osobowościowe
- metoda ta nadaje się do poprowadzenia w klasach, które posiadają dostateczny zasób wiadomości i umiejętności
Rodzaje ćwiczeń:
*słownictwo w integracyjnym nauczaniu ortografii:
- grupowanie wyrazów wokół określonego tematu
- korzystanie ze słowników
- grupowanie wyrazów zawierających określoną trudność ortograficzną według ich znaczenia
- wyszukiwanie i stosowanie wyrazów o znaczeniu przeciwnym lub bliskoznacznym
- gromadzenie odpowiedniego słownictwa do określonych form wypowiedzi
- zastępowanie podanych wyrazów innymi
- rozpoznawanie najczęstszych oboczności rdzenia: wymiany samogłoskowe i spółgłoskowe
- układnie zdań z nowo poznanym wyrazem
*frazeologia w integracyjnym nauczaniu ortografii:
- zastępowanie zwrotów i fraz
- rozwijanie podanych zdań przez dodawanie stałych związków frazeologicznych
- wyszukiwanie i podkreślanie frazeologizmów
- przyswajanie pamięciowe utartych zwrotów i ich znaczeń
- sporządzanie słowniczków frazeologicznych
- gromadzenie frazeologizmów wokół wybranych pojęć
- grupowanie frazeologizmów wokół określonego tematu
- grupowanie frazeologizmów wg ich pochodzenia: biblijne, mitologiczne, literackie
DYSFUNKCJE
ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi lub zaburzeniami hiperkinetycznymi. Występuje bez względu na czynniki kulturalne i rasowe. Specjaliści nie umieją dokładnie wskazać przyczyn, bez wątpienia mają one jednak podłoże biologiczne. Jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością. Uważa się, że ADHD występuje u 4-8% dzieci w wieku wczesnoszkolnym (6–9 lat), głównie chłopców, niezależnie od rasy i kultury. Następnie częstość występowania zmniejsza się o 50% na każde 5 lat, jednakże u 60% dorosłych utrzymują się niektóre cechy zespołu (zwłaszcza dotyczące deficytów uwagi). Noszą wtedy nazwę AADD – ang. Adult attention-deficit disorder.
Objawy: niemożność pozostanie w bezruchu przez krótki okres czasu, bezcelowe chodzenie, wrażenie ciągłego pośpiechu, bieganie, trudności w skupieniu uwagi, pochopne podejmowanie decyzji, szybkie zmęczenie pracą intelektualną, brak zainteresowanie zadaniami, w których nie dostrzegają bezpośredniej korzyści, zwiększona wrażliwość emocjonalna, nagłe wybuchy złości, działanie pod wpływem impulsu, problemy w nauce towarzyszące jej dysfunkcje: dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia. Praca z dziećmi nadpobudliwymi:
- cel, do którego ma prowadzić działanie nie może zbyt odległy, gdyż możemy wywołać u takiej osoby zniecierpliwienie i w efekcie porzuci ona działanie
- konsekwencja w ukończeniu podjętego działania
- konieczność stałej kontroli przebiegu działań
- zakres obowiązków dostosowany do indywidualnych możliwości dziecka
- likwidacja dodatkowych bodźców
- unikanie sytuacji, które mogłyby wywołać agresję lub lęk
Pomoc w nauce:
- czytanie: wybór tekstów ciekawych, które zainteresują ucznia; opowiadanie przeczytanych tekstów przez dziecko
- ustalone pory odrabiania lekcji, zapewnienie spokoju i eliminacja dodatkowych bodźców, unikanie sytuacji stresowych
- wykonywanie prac zręcznościowych ( uczą cierpliwości i skrupulatności)
- kontrola nauki dziecka, odpowiednie motywowanie, pochwała zadań wykonanych przez dziecko
ADD - (Attention Deficit Disorder) zaburzenia uwagi i brak nadpobudliwości ruchowej.
DYSLEKSJA ROZWOJOWA (gr. dys – nie + lexis – wyraz, czytanie) czyli specyficzne trudności w nauce czytania i pisania. Zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania przy stosowaniu standardowych metod nauczania i inteligencji na poziomie co najmniej przeciętnym oraz sprzyjających warunkach społeczno-kulturowych.
Przyczyny dysleksji
Na rozwój dysleksji składa się wiele przyczyn. Obecnie wiadomo jest, że może mieć m.in. podłoże genetyczne. Dysleksja według badań Gerd Schulte-Körne jest dziedziczna. Prawdopodobieństwo odziedziczenia trudności w czytaniu szacuje na 60%, natomiast problemów z ortografią: 70 do 80%.
W dysleksji mogą wystąpić zaburzenia mowy, uwagi, koncentracji i pamięci. Pierwotną przyczynę dysleksji rozwojowej wielu badaczy upatruje w zakłóceniach pracy OUN (ośrodkowego układu nerwowego). Nie wyklucza się również roli czynnika genetycznego.
Częstość i występowanie
Objawy dysleksji występują u mniej więcej 10% uczniów, pięciokrotnie częściej u chłopców. Dysleksja może być sprzężona z chromosomem Y decydującym o płci męskiej i dlatego jest przekazywana po linii męskiej z pokolenia na pokolenie. Niektórzy wskazują na rolę hormonu męskiego – testosteronu. Jego nadprodukcja u chłopców, jeszcze w okresie prenatalnym modeluje rozwój mózgu, wywołując dysleksję. Są i tacy badacze, którzy przewagę chłopców w grupie dzieci dyslektycznych wyjaśniają mniejszą zdolnością osób płci męskiej do adaptacji i wyrównywania deficytów rozwojowych powstałych wskutek nieprawidłowego przebiegu okresu okołoporodowego. Niektórzy też wskazują na nadpobudliwość psychoruchową, agresywność i trudności wychowawcze, które powodują, że chłopcy są w centrum uwagi nauczyciela i z tych powodów są kierowani do psychologa, co sprzyja wczesnemu i częstszemu wykrywaniu tych trudności u chłopców.
Jak rozpoznać "ucznia dyslektycznego"?
U dzieci w wieku niemowlęcym, poniemowlęcym, przedszkolnym i częściowo wczesnoszkolnym (do ok. 9. r.ż.) nie można jeszcze zdiagnozować dysleksji rozwojowej. Jednak obserwuje się pewne objawy, które sygnalizują możliwość wystąpienia w przyszłości specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Nie determinują one jeszcze diagnozy (tej można dokonać na przełomie drugiej i trzeciej klasy szkoły podstawowej), jednak dzieci z poniższymi objawami zalicza się do tzw. grupy ryzyka dysleksji, gdyż bardzo często są to pierwsze sygnały nadchodzących trudności:
- pomijanie w rozwoju ruchowym raczkowania;
- opóźniony rozwój mowy;
- obniżona sprawność ruchowa w zakresie swojego ciała, tzw. duża motoryka: trudności z utrzymaniem równowagi, niezdarność ruchów; niechęć do zabaw ruchowych, kłopoty z łapaniem piłki, rzucanie do celu;
mała sprawność rąk, tzw. mała motoryka: niechęć w zapinaniu guzików, sznurowania butów, używanie widelca, nożyczek;
- słaba koordynacja wzrokowo–ruchowa,
- zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej, trudności z rysowaniem figur, odtwarzaniem figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków;
- trudności w różnicowaniu głosek podobnych dźwiękowych;
- zaburzenia analizy i syntezy wyrazów;
- problemy z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek, oraz miesięcy, trudności z wymową, wadliwa wymowa;
- przy pierwszych próbach czytania przekręca wyrazy, wolne tempo czytania;
-s łabe rozumienie tekstu;
- przy pierwszych próbach pisania – niestaranne, brzydkie pismo, popełnianie błędów przy przepisywaniu, mylenie liter, opuszczanie liter, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter.
Objawy trudności w nauce
1.W pisaniu
-trudności z utrzymaniem pisma w liniaturze zeszytu
-trudności w przepisywaniu
-trudności w pisaniu ze słuchu
-mylenie liter
-trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność
-nieróżnicowanie ę-en-e, ą-om
-opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów
-opuszczanie litery y
-przestawianie liter w wyrazach (inwersja dynamiczna)
-przestawianie szyku dyktowanych wyrazów
-błędy ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej
-zniekształcanie graficznej strony pisma
-wolne tempo pisania
-niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter
-trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. bułka – półka)
-złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni
-brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji
2.W czytaniu
-wolne tempo, niepewne, "wymęczone"
-błędy w czytaniu: zamiana liter, opuszczanie liter, zamiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów
-trudności we właściwej intonacji czytanej treści – zbytnia koncentracja na technice obniża rozumienie czytanej treści
-rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych – zgadywanie
-opuszczanie linii lub odczytanie jej ponownie, gubienie miejsca czytania
-opuszczanie całego wiersza
-zmiana kolejności liter i wyrazów...
Kaacha91