Podróże po ejalecie rumelijskim i oczakowskim (1651-1653) f L] PODRÓŻ NASZA ZE ZDJĘTYM Z URZĘDU WIELKIEGO WEZYRA MELEtC AHMEDEM PASZĄ DO EJALETU OCZAKOWSKIEGO1 I GRANIC RUMELIP [MIASTECZKO CZEKMEDŻA MAŁA] Ze słowami "Bismillah!" wyruszyliśmy ze stambulskiej dzielnicy Topczyłar3 na południe, a przez ogrody i grunty kamieniste w Dawudpasza4 oraz inne piękne wsie dotarliśmy zrazu do miasteczka Czekmedża Mała5, gdzie siedzibę ma podsę-dek, a które we władzy domu mewlewitów w Ejjubie 6 zostaje. Zameczek tutejszy, który nad samym morzem leży, okrutnie jest zrujnowany. Miasto też całe na wybrzeżu morza & nad jeziorem jest położone, w połowie na równinie, w połowie zaś na wzgórzu. Posiada ono sześćset domów z sadami, ogrodami i źródłami wody życiodajnej, a wszystkie te domy gontami są kryte. Meczetów zaś jest tutaj siedem. Na szczycde wzgórza stoi kryty ołowiem meczet Tekke Dżamii7 z jednym minaretem, a przy nim medresa przez Abdussellama beja ufundowana. Czarszy Dżamii8 to meczet ołowiem kryty, niewielki i z jednym tylko minaretem, ale liczną gminę posiadający. W mieście tym znajduje się jedna łaźnia, siedem chanów murowanych, szkółka dla dzieci tudzież kramów ze trzysta. Rynek tutejszy, przez sułtanów założony, przy gościńcu leży, a wszystkie drogi są tu pięknie białym kamieniem wybrukowane. 17 Opis jeziora w Czekmedży Małej W pobliżu wybrzeży morza Marmara znajduje się jeziorko niewielkie, w obwodzie rnil siedem mierzące, o wodzie niezbyt słonej. W dawnych czasach, gdy Janko syn Madijana 9 powziął był zamysł zbudowania zamku stambulskiego, brat jego, kronikarz, król Junwan10, niezrównany budowniczy swych czasów, zamyślił rzekę Dunaj do Stambułu przetoczyć. Mając pięćkroć po sto tysięcy ludzi, kopał on kanał począwszy od tych miejsc nad Dunajem, gdzie Demirkapun oraz Tachtały12 leży, i w ciągu siedmiu lat doprowadził go aż do Azadły 13 pod Stambułem. Wtedy przyszedł on do brata swego Janka syna Madijana i tak do niego powiedział: - Ten oto Dunaj został doprowadzony tutaj niby kobieta jaka siłą za włosy wleczona!... Bóg dał, iż rzeka Dunaj potoczyła swe fale wtedy aż do Stambułu, ogrody Jenibagcze 14 przepłynęła i przy bramie Łanga15 z morzem się złączyła. Potem jednak we wspomnianej wsi Azadły wody Dunaju znikły i tylko odcinki jego pojawiają się w Jena-hisar 16 i w Pynarhisar 17 koło Kyrkkilise 18, oraz w Prowadii19 (gdzie nad nim młyny wzniesiono), tudzież w Czekmedży Wielkiej 20 i Małej *. Od morza jezioro oddalone jest o jedno strzelenie z łuku. Do jeziora tego wpada wiele strumyków, które nawet w zimie płyną, więc też z jeziora do morza woda bez przerwy się przelewa, toteż w tym miejscu most wielki się wznosi. Most ten budować zaczął sułtan Sulejman, ale ukończyć go miał sułtan Selim Drugi. Wspaniała to budowla, a każdy, kto tylko ze Stambułu do Rumelii zdąża, ten most przebyć musi *. OPIS CZEKMEDŻY WIELKIEJ Również i to miasteczko mewlewitom w Ejjubie podlega i nad brzegiem morza leży. Liczy ono tysiąc domów pięknych i bogatych z sadami, ogrodami, studniami wody życiodajnej, a wszystkie domy gontami są kryte d pokoje na parterze i na piętrze posiadają. Całe miasteczko muzułmańskiemu duchowieństwu na własność 18 jest zapisane. Urzęduje tu subaszy i jasakczy, a że Stambuł jest blisko, tedy kiahii sipahiów, and też starszego janczarów tu nie ma. Stoi tu także na brzegu morza zamek, ale zrujnowany. Spośród meczetów tutejszych na uwagę zasługuje meczet Meh-meda paszy, przez budowniczego Sinana21 wystawiony. Miasto posiada jedenaście chanów, większych i mniejszych, które wszystkie ołowiem są kryte, a także przytułek dla ubogich, medresę i szkółkę dla dziatwy, targ oraz bazar, zaś na majdanie naprzeciwko chanów, koło przepięknego platanu, znajduje stię studnia z takim oto napisem: "Oto znów się wylały na świat wody źródła rajskiego Kewseru" 22. W mieście tym znajduje się wielka, czystym ołowiem kryta i w wielkim porządku utrzymana medresa Abdusselama, w której i uczniów, i nauczycieli liczba jest niemała, a ponadto kuchnia, w której każdy podróżny darmo posiłek dostanie, wiele łazien, szkółek dla dzieci tudzież bogatych i pięknie urządzonych kramów z wszelakim towarem. Koło sądu zaś stoi olbrzymi karawanseraj, gdzie tysiąc koni pomieścić się może *. Od tej Czekmedży do Czekmedży Małej, brzegiem morza podążając, będzie dwanaście mil, a zatem tyle, ile obwód tamecznego jeziora wynosi *. Jeziora owego specjalny urzędnik pilnuje. Oprócz niego przebywa tu stale oddział janczarów i celnik; ci u mostu stoją oraz towary każdego, co tędy przejeżdża, przetrząsają, niewolników i niewolnice od panów swych zbiegłe w .dyby zakuwają, a także myto pobierają od przewożonych tędy rzeczy. Jezioro to obfituje w znakomite płastugi i węgorze. W tym miejscu, gdzie woda z niego do morza uchodzi, wznosi się most niezwykły, którego budowę sułtan Sulejman rozpoczął, a sułtan Selim chan Drugi do końca doprowadził, a który jest dziełem wielkiego budowniczego Sinana. Most ten na dwudziestu sześciu łukach się wspiera, te zaś łuki są tak wysokie, że aż Drogi Mlecznej i niebio-sów sięgają, a kształtem swym przywodzą one na pamięć łuk tęczy. Ciągnie się ten most z północy ku południowi na długość całej mili, a most ci to potężny, cały z pięknie ciosanych, lśniących i gładkich głazów zbudowany *. Budowa jego kosztowała sto czternaście juków, siedemdziesiąt trzy tysiące Osiemset pięćdziesiąt akcza. 19 Jadąc stąd przez ludne i bogate wsie w kierunku południowo--zachodnim, dojechaliśmy do zamku Siliwri. ZAMEK SILIWRI23 k - Jako że piękny ten zamek założył Siliwri, syn Janka syna Madijanowego, przeto zamek tym jego greckim imieniem nazwany został. Zamek ten, nad brzegiem morza położony, wzięty został przez zdobywcę Adrianopola 24 - sułtana Murada25, który, już Adrianopol posiadłszy, nocy pewnej i na to miasto szturm przypuścił. Sułtan Murad pobił był następnie giaurów na Kosowym Polu26, ale gdy potem zwłoki ich bacznie oglądał, giaur jeden, Miłoszem Kobiliciem zwany, przyskoczył do niego i owego wojownika świetnego trupem położył (według innych opowieści ów Miłosz zadał sułtanowi śmierć, przyjechawszy do niego w poselstwie), a wtedy drużyna sułtańska potępieńca owego na strzępy rozszarpała 27. Po bitwie owej giaurzy w rzeczy samej już moc swą postradali, a tylko tu i tam miejsca słabe muzułmanów wykrywając, odbierali różne zamki, jakie się w ręku tych znajdowały. W ten sposób obiegli oni również i zdobyli zamek Siliwri. Atoli później, gdy sułtan Bajezid Piorun 28 na mocy układów połowę Stambułu już był zdobył i gdy w rękach muzułmanów znalazły się grunty tamtejszej aż po bramy Dzebe Ali, Aja i Petra, tedy w tym samym roku, w którym dzisiejszy meczet Giął Dżamii w muzułmańską świątynię, a dzisiejszy klasztor derwiszów na Sirkedżi29 na nasz trybunał był obrócony, również i ten zamek syliwryjski dzięki księcia Alemszacha 30 pilnemu staraniu powtórnie zdobyty został. Wszelako potem ów zamek podstępem wydarto sułtanowi jegomości Bajezidowi Piorunowi. Cesarz stambulski przesiedlił stąd wówczas wszystkich muzułmanów do Brusy31 i Adrianopola, a Siliwri także oczyszczono wówczas od mahometan, bo ci się do Anatolii32 przenieśli. Po zdobyciu Siliwri Grecy się tu na dobre już usadowili, aż Ojciec Zwycięstwa, Mehmed chan święty, siłami swego Mahmuda paszy ponownie ten zamek syliwryjski opanował. Dziś miasto stanowi każę, które do kazy Ejjub przynależy, a kadi tamtejszy dostaje sto pięćdziesiąt akcza. Ma tu swą siedzibę 20 : Bitwa wojsk Mahometa z mekkańczykami subaszy, kiahia sipahiów, starszy janczarów i muhtesib. Muftiego ani marszałka szeryfów tam nie ma, ale ludu możnego i szeryfów jest tam niemało *. Meczetów w Siliwri jest osiemnaście *. Chanów wielkich i małych znajduje się tu szesnaście, a wszystkie dobrze utrzymane 21 i czerwoną dachówką kryte. Jeden z nich, chanem Kassama Cze-lebiego zwany, mieści we wnętrzu swoim targowisko, na którym sto kramów z wyrobami wszelkimi się znajduje. W chanie tym liczni podróżni się zatrzymują, przez co najlepiej tu kowal zarabia, który konie im podkuwa *. W mieście tym znajdują się ogrody chudawendigiarskie, przy których też bostandżowie i ogrodnicy mieszkają *. Na zachód od miasta, po drodze do Czorłu, znajduje się most długi, na trzydziestu trzech przęsłach wsparty, a przez sułtana Sulejmana zbudowany. Most to niziutki, o łukach niewysokich, ale miejsce pod budowę jego dobrze upatrzone zostało. Tuż przy moście, od strony miasta, wznosi się grobowiec Saadie-go Baby33. Ten na gruncie klasztoru bektaszytów jest pochowany, gdyż derwiszem z ich zgromadzenia on był. Na ziemi tegoż klasztoru, obok Saadiego Baby, spoczywa też wezyr Hajdaragazade 34. Ten, z domem Osmana zaszczytnie skoligacony będąc, urzędy agi janczarów, kapudana Bagdadu i Egiptu i kajmakama piastował, a wreszcie ejalet sylistryjski był mu darowany. Atoli gdy w owe strony jadąc, do tego miasta Siliwri przybył, Bojnu Egrd Mehmed pasza35 rozkazał zabić go, głowę jego do Porty Szczęśliwości odesłać, a tułów tutaj pogrzebać. Wyruszywszy z tej miejscowości, zdążaliśmy przez pięknie utrzymane d żyzne wsie ku zachodowi i tak dojechaliśmy do zamku Czorłu. OPIS STAREGO ZAMKU CZORŁU30 Powiadają, że zamek ten zbudował Janko syn Madijana. Zdobył go po raz pierwszy w roku 720 chudawendigiar ten sam, który Adrianopol zdobył, a potem zamek ów z ziemią zrównał i do cna zburzył37. Po śmierci jego na Kosowym Polu giaurzy znowu naprawili i odbudowali ten zamek oraz w ręce go swoje wzięli; atoli sułtan Bajezid Piorun odebrał go od nich, po czym wszystkie fortyfikacje tamtejsze zwalił (ślady owych budowli widać na północ od dzisiejszego miasta Czorłu). Na koniec został ów zamek zajęty przez Ojca Zwycięstwa - sułtana Mehmeda chana *. 22 W mieście tym ma swą siedzibę kiahia sipahiów, starszy janczarów i muhtesib; kwaterują tu też janczarowie i jasakczowie *. Miasto składa się z piętnastu ...
qwertych25