rehabilitacja_artykul_2006_01_8541.pdf

Krioterapia

w praktyce klinicznej

Mianem krioterapii ogólnoustrojowej określa się krótkotrwałe bodźcowe

stosowanie temperatur kriogenicznych (poniżej -100ºC) na całą po-

wierzchnię ciała pacjenta. Ma ona wywołać fizjologiczną reakcję na zimno,

która jest wykorzystywana do wspomagania leczenia podstawowego i leczenia ruchem.

Krioterapia miejscowa wykorzystuje oddziaływanie niskich temperatur uzyskiwanych głównie

przy użyciu nawiewu schłodzonych gazów bezpośrednio na wybraną okolicę ciała pacjenta

dla uzyskania lokalnego efektu analgetycznego i zwiotczającego ułatwiających prowadzenie

rehabilitacji zajętych procesem chorobowym mięśni i stawów.

Krioterapia ogólnoustrojowa

ACTH, kortyzonu, adrenaliny i noradrenaliny (a u mężczyzn

również testosteronu), a także do pobudzenia odporności ko-

mórkowej i humoralnej. Ponadto wykazano istotny korzystny

wpływ krioterapii ogólnoustrojowej na psychikę pacjentów.

U chorych poddanych tej formie leczenia obserwowano m.in.

poprawę nastroju, uczucie relaksacji oraz zniwelowanie proble-

mów z zasypianiem i snem.

Krioterapia ogólnoustrojowa stanowi podstawowy element

tak zwanej kriorehabilitacji, w ramach której, w celu zwięk-

szenia i utrwalenia korzystnych efektów leczenia niskimi

temperaturami, po każdym zabiegu krioterapii wykonywana

jest kinezyterapia.

Ogólnoustrojowe działanie temperatur kriogenicznych wywołuje

w organizmie człowieka szereg korzystnych zjawisk fizjologicz-

nych, takich jak: efekt przeciwbólowy, nerwowo-mięśniowy, prze-

ciwobrzękowy, krążeniowy, odpornościowy oraz hormonalny.

Jednym z najistotniejszych skutków działania temperatur krio-

genicznych jest efekt przeciwbólowy związany z wpływem

krańcowo niskich temperatur na układ nerwowy (czynnościowe

wyłączenie przez zimno receptorów czuciowych i ich połączeń

z proprioreceptorami oraz zwolnienie przewodnictwa we

włóknach czuciowych), układ hormonalny (wzrost wydzielania

beta-endorfin) oraz działanie metaboliczne (obniżenie stężenia

mleczanów i histaminy w zmienionych zapalnie tkankach).

Temperatury kriogeniczne wpływają także na obniżenie napię-

cia mięśni poprzez zmniejszenie przewodnictwa nerwowego

i obniżenie reaktywności obwodowych zakończeń czuciowo-

-nerwowych.

Działanie przeciwobrzękowe krioterapii związane jest z prze-

krwieniem tętniczym w okolicy obrzęków okołostawowych

z równoczesnym zwiększeniem filtracji włośniczkowej oraz praw-

dopodobnie poprawą drożności naczyń chłonnych drenujących

przestrzeń międzykomórkową.

Z kolei wpływ niskich temperatur na układ krążenia dotyczy

głównie mikrokrążenia. W pierwszej fazie oddziaływania (trwa-

jącej od kilkunastu do kilkudziesięciu sekund) obkurczeniu lub

zamknięciu ulegają zwieracze przedwłośniczkowe w skórze, co

prowadzi do zmniejszenia lub zahamowania przepływu przed-

włośniczkowego i w konsekwencji utlenowana krew wraca przez

otwarte przetoki tętniczo-żylne do dużych naczyń żylnych i pra-

wego serca. W drugiej fazie następuje adaptacyjne rozszerzenie

naczyń krwionośnych mikrokrążenia oraz zamknięcie przetok

tętniczo-żylnych, czego efektem jest wzrost ukrwienia tkanek.

Temperatury kriogeniczne stosowane ogólnoustrojowo wpływają

również na układ hormonalny oraz odpornościowy. W organi-

zmie poddanym ich działaniu dochodzi do wzrostu produkcji

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2006

Krioterapia

praktyce klinicznej

FIZYKOTERAPIA

W codziennej praktyce klinicznej kriotera-

pia ogólnoustrojowa znajduje zastosowa-

nie przede wszystkim w leczeniu schorzeń

układu ruchu: zesztywniającego zapalenia

stawów kręgosłupa, reumatoidalnego zapa-

lenia stawów, choroby zwyrodnieniowej

stawów obwodowych i kręgosłupa, zmian

pourazowych narządu ruchu, osteoporozy

oraz fibromialgii

Wykazano również skuteczność kriote-

rapii ogólnoustrojowej w schorzeniach

układu nerwowego, takich jak: niedowłady

spastyczne, stwardnienie rozsiane, zespo-

ły korzeniowe oraz zespoły depresyjne

i nerwice wegetatywne. Krioterapia ogól-

noustrojowa wykorzystywana jest także

jako forma odnowy biologicznej.

Jako przeciwwskazania do stosowania

krioterapii ogólnoustrojowej obecnie

wymienia się: klaustrofobię, nietoleran-

cję zimna, krioglobulinemię, chorobę

Raynauda, niedoczynność tarczycy, ostre

schorzenia dróg oddechowych, choroby

układu sercowo-naczyniowego (niestabil-

na dusznica bolesna, wady aparatu zastaw-

kowego w postaci zwężenia lewego ujścia

tętniczego oraz lewego ujścia żylnego,

niewydolność krążenia, groźne zaburzenia

rytmu serca), zmiany skórne o charakterze

ropno-zgorzelinowym, neuropatie układu

współczulnego, miejscowe zaburzenia

ukrwienia i wychłodzenie organizmu.

Zabiegi krioterapii ogólnoustrojowej są

przez chorych dobrze tolerowane. Powikła-

nia przy dobrej weryfikacji pacjentów oraz

dokładnym przestrzeganiu czasu trwania

i techniki zabiegu występują niezwykle

rzadko. Niekiedy może wystąpić przej-

ściowe nasilenie dolegliwości bólowych

w początkowej fazie cyklu terapii, które

nie powinno jednak stanowić przyczyny

przerwania leczenia.

peutycznych krioterapii lub przebiegu

następującej po niej kinezyterapii, a tak-

że subiektywne odczucia pacjentów

oraz ewentualne powikłania i działania

uboczne zabiegów.

• Następnie, przed wejściem do krio-

komory chorzy są instruowani co do

sposobu zachowywania się w trakcie

zabiegów.

a) Przed wejściem do kriokomory

pacjenci powinni osuszyć skórę

ręcznikiem, aby usunąć pot, z któ-

rego pod wpływem oddziaływania

temperatur kriogenicznych powstają

kryształki lodu mogące powodować

powstawanie odmrożeń.

b) Pacjenci powinni stosować właściwy

sposób oddychania – wdech powi-

nien być dwukrotnie krótszy niż wy-

dech. Wynika to z faktu, że objętość

krańcowo schłodzonego powietrza

po dostaniu się do płuc i ociepleniu

wewnątrz ciała podwaja się, tym

samym, jeśli do płuc dostanie się zbyt

duża jego ilość, to może dojść do po-

ważnych zaburzeń oddechowych.

c) Przez cały czas trwania zabiegu

pacjenci powinni być w kontakcie

wzrokowym z lekarzem oraz ob-

sługą, którzy mogą interweniować

w przypadkach zasygnalizowania

wystąpienia reakcji niepożądanych.

d) W trakcie całego zabiegu pacjenci

powinni poruszać się wolno w koło,

jeden za drugim w celu zachowania

odpowiedniej przestrzeni i nie-

dopuszczenia do przypadkowego

kontaktu pomiędzy sobą.

e) Niedopuszczalne jest dotykanie in-

nych pacjentów, ścian pomieszczenia

oraz pocieranie własnej skóry i oczu.

f) Pacjenci w trakcie zabiegów krio-

terapii ogólnoustrojowej muszą

być odpowiednio ubrani – kobiety

w stroje kąpielowe, a mężczyźni

w spodenki. Szczególnego zabez-

pieczenia wymagają części ciała

najbardziej narażone na działanie

niskich temperatur. Ręce powinny

być chronione wełnianymi ręka-

wicami, podudzia – wełnianymi

skarpetami sięgającymi do kolan,

stopy – drewnianymi sabotami,

a małżowiny uszne – opaską lub

czapką. Niezbędna jest także ma-

ska chirurgiczna z gazą zakładana

na twarz.

• Przebieg zabiegu krioterapii ogólno-

ustrojowej.

Zabiegi krioterapii ogólnoustrojowej

wykonywane są w kriokomorach lub krio-

saunach. W zależności od ich typu jedno-

czasowo zabiegowi może być poddanych

do 7 osób. Osoby poddawane zabiegom

krioterapii wchodzą do przedsionka krio-

komory z terapeutą ubranym w specjalną

odzież ochronną zabezpieczającą przed

oddziaływaniem zimna. W przedsionku

o temperaturze -60ºC pacjenci przebywają

przez 30 sekund, aby zaadaptować się do

temperatur kriogenicznych, a następnie

sami przechodzą do części właściwej

komory. Jedynie chorzy mający trudności

w poruszaniu się wchodzą do części wła-

ściwej kriokomory pod opieką terapeuty.

Temperatura w komorze właściwej waha

się w zakresie od -110 do -160°C, a czas

trwania pojedynczego zabiegu wynosi od

1 do 3 minut. Czas zabiegu i temperatura

są ustalane przez lekarza w zależności

od indywidualnej reakcji pacjentów na

oddziaływanie zimna. Poniżej w tabeli

zestawiono parametry terapeutyczne sto-

sowane zwykle w trakcie cyklu zabiegów

krioterapii ogólnoustrojowej w poszczegól-

nych jednostkach chorobowych.

Metodyka zabiegów

krioterapii ogólnoustrojowej

Temperatura

w komorze właściwej

w trakcie zabiegu

Czas trwania

zabiegu

w minutach

Liczba

zabiegów

w cyklu

• Pacjenci powinni być kwalifikowani do

zabiegów krioterapii ogólnoustrojowej

przez lekarza. W trakcie wstępnego

badania lekarskiego na podstawie

zebranego wywiadu oraz badania

fizykalnego oceniane są ewentualne

przeciwwskazania dyskwalifikujące

chorego. U każdego zakwalifikowanego

do krioterapii ogólnoustrojowej usta-

lane są parametry terapeutyczne oraz

indywidualny program kinezyterapii.

• Przed każdym zabiegiem pacjenci

mają mierzone ciśnienie tętnicze krwi

z odnotowaniem wartości ciśnienia

w karcie zabiegowej, która stanowi nie-

zbędny element dokumentacji medycz-

nej cyklu terapeutycznego. W karcie

zabiegowej odnotowywane są ponadto

wartości ciśnienia po zakończeniu

każdego zabiegu, ilość i czas trwania

zabiegów, zmiany parametrów tera-

Jednostka chorobowa

Zesztywniające zapalenie stawów

kręgosłupa

-120 ÷ -130°C

2-3

10-20

Reumatoidalne zapalenie stawów

-120 ÷ -130°C

2-3

10-20

Choroba zwyrodnieniowa stawów

-120 ÷ -130°C

2-3

10-20

Fibromialgia

-120 ÷ -150°C

2-3

Pourazowe schorzenia narządu ruchu,

osteoporoza

-110 ÷ -130°C

2-3

Dyskopatia

-120 ÷ -130°C

2-3

Choroby ośrodkowego układu nerwowego

ze wzmożoną spastycznością

-110 ÷ -130°C

Stwardnienie rozsiane

-110 ÷ -150°C

2-3

Nerwice i depresje

-110 ÷ -130°C

2-3

Odnowa biologiczna i sport wyczynowy

-110 ÷ -150°C

Tab. 1.

28 REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2006

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2006

FIZYKOTERAPIA

• Niezbędnym elementem kriorehabili-

tacji jest kinezyterapia wykonywana

po każdym zabiegu krioterapii ogólno-

ustrojowej. Bezpośrednio po wyjściu

z kriokomory oraz zmianie stroju i obu-

wia (dres i obuwie sportowe) pacjenci

poddawani są godzinnej kinezyterapii

obejmującej gimnastykę indywidualną

(ćwiczenia czynne i bierne, a także

czynno-bierne – początkowo z odcią-

żeniem i izometryczne, a w dalszym

etapie rehabilitacji wspomagane, w tym

czynne właściwe i z oporem) oraz zbio-

rową ze szczególnym uwzględnieniem

stawów i poszczególnych grup mięśnio-

wych objętych procesem chorobowym,

a także ćwiczenia z wykorzystaniem

przyrządów – według indywidualnie

ustalonego programu uwzględniającego

wiek pacjenta, rozpoznanie i stopień

zaawansowania procesu chorobowego

oraz aktualną sprawnością układu

ruchu i wydolność pacjenta.

• Po zakończeniu cyklu zabiegów nie-

zbędne jest ponowne badanie lekarskie

z oceną uzyskanych efektów klinicz-

nych oraz rozważeniem ewentualnej

kontynuacji krioterapii.

w przypadku krioterapii ogólnoustrojowej

(za wyjątkiem klaustrofobii).

Krioterapia miejscowa znajduje szczególne

zastosowanie u chorych po wszczepieniu

stymulatorów serca, u których większość

zabiegów fizykalnych jest przeciwwskaza-

na ze względu na możliwość wywołania

zakłóceń czynności układu elektroniczne-

go tych urządzeń.

Do zabiegów krioterapii miejscowej wyko-

rzystywane są urządzenia, w których do

uzyskiwania krańcowo niskich temperatur

wykorzystuje się ciekły azot (temperatura

u wylotu dyszy -160 ÷ -196ºC), schłodzone

powietrze (temperatura do -35ºC) oraz

dwutlenek węgla (temperatura około

-78ºC), kierowane na zmiany chorobowe

za pomocą specjalnych dyszy umożli-

wiających regulację szybkości nawiewu

(zwykle w zakresie od 100 do 1500 ml na

minutę).

Ponadto do miejscowego leczenia zimnem

stosowane są tradycyjnie również inne

metody, nie będące krioterapią sensu

stricte zgodnie z nowoczesnym ujęciem

definicji tej formy fizjoterapii. Należą do

nich m.in.:

• okłady plastikowymi woreczkami

wypełnionymi kostkami lodu – tempe-

ratura około 0ºC, czas trwania pojedyn-

czego zabiegu od 1 do 60 minut,

• okłady woreczkami wypełnionymi

schłodzonym żelem silikonowym

– temperatura od -5 do 0ºC, czas trwania

pojedynczego zabiegu 20-30 minut,

• masaż kostką lodu – temperatura około

0ºC, czas trwania pojedynczego zabiegu

3-5 minut z 10 sekundowymi odstępami

pomiędzy kolejnymi zabiegami,

• kąpiele w śniegu ( ice slush ) polegają-

ce na zanurzaniu chorych kończyn

w pojemniku z częściowo roztopionym

śniegiem na okres 3-5 sekund,

• okłady ze schłodzonych ręczników

( ice towels ) polegające na układaniu

wilgotnych, dobrze wykręconych,

bawełnianych ręczników uprzednio

schłodzonych w specjalnych zamrażar-

kach bezpośrednio na skórze w okolicy

zmiany chorobowej. Czas trwania poje-

dynczego zabiegu – 5-10 minut,

• aerozole oziębiające – zraszanie po-

wierzchni skóry w okolicy zmiany

chorobowej przy użyciu substancji

lotnych (np. chlorek etylu). Czas trwa-

nia jednorazowej aplikacji wynosi

5 sekund, a w przypadku schładzania

kilku miejsc równocześnie – nie powi-

nien przekraczać 30 sekund,

• kompresy chłodzące – schładzanie

powierzchni skóry w okolicy zmiany

chorobowej za pomocą woreczków

zawierających substancje, które po

zmieszaniu (np. za pomocą uderzenia

dłonią w woreczek) wywołują reakcję

endotermiczną. Czas trwania zabiegu

to zwykle 30 minut.

Metodyka zabiegów

krioterapii miejscowej

z użyciem schłodzonych gazów

• Pacjenci do zabiegów krioterapii

miejscowej powinni być zawsze kwa-

lifikowani przez lekarza. W trakcie

wstępnego badania lekarskiego na

podstawie zebranego wywiadu oraz

badania fizykalnego oceniane są ewen-

tualne przeciwwskazania dyskwalifi-

kujące chorego. U każdego chorego

zakwalifikowanego do krioterapii

ogólnoustrojowej ustalane są parame-

try terapeutyczne oraz indywidualny

program kinezyterapii.

• Należy prowadzić kartę zabiegową

chorych, w której odnotowywane

są parametry czynnościowe układu

krążenia (ciśnienie tętnicze i tętno)

– każdorazowo przed zabiegiem oraz po

jego zakończeniu, liczba i czas trwania

zabiegów, zmiany parametrów terapeu-

tycznych krioterapii lub przebiegu na-

stępującej po niej kinezyterapii, a także

subiektywne odczucia pacjentów oraz

ewentualne powikłania i działania

uboczne zabiegów.

• Każdorazowo przed zabiegiem krio-

terapii miejscowej pacjenci powinni

starannie osuszyć ręcznikiem skórę

w okolicy poddawanej krioterapii.

• Przebieg zabiegu krioterapii miejscowej.

a. Odległość dyszy od powierzchni ciała

pacjenta nie powinna być mniejsza niż

15 cm.

W trakcie zabiegu terapeuta powinien

wykonywać okrężne ruchy dyszą, aby

nie wywoływać ciągłego schładzania

tego samego miejsca, co grozi powsta-

waniem odmrożeń.

Zabieg jednoczasowo nie powinien

obejmować więcej niż 5 stawów, przy

czym ręka, stopa oraz kręgosłup stano-

wią jeden zespół małych stawów.

b. Czas trwania zabiegu krioterapii miej-

scowej na jedną okolicę ciała wynosi od 30

s do 3 minut i jest zależny od indywidual-

nej wrażliwości pacjenta na działanie ni-

skich temperatur. Natomiast w przypadku

równoczesnego schładzania kilku miejsc

łączny czas trwania zabiegu nie powinien

przekraczać maksymalnie 12 minut.

c. Każdorazowo zabieg krioterapii miejsco-

wej wykonywany jest pod ścisłą kontrolą

wzroku terapeuty. W przypadku zblednię-

cia lub zasinienia skóry, a także pojawienia

się objawu „pomarańczowej skórki” oraz

uczucia pieczenia i bólu, wskazujących

na możliwość powstawania odmrożenia,

zabieg należy przerwać.

• Cykl terapeutyczny obejmuje zwykle

10-30 zabiegów wykonywanych 1-2 razy

dziennie. W przypadku wykonywania

zabiegów dwukrotnie w ciągu dnia

odstęp między nimi powinien wynosić

co najmniej 6 godzin.

Krioterapia miejscowa

W odróżnieniu od krioterapii ogólnoustro-

jowej krioterapia miejscowa wykorzystuje

oddziaływanie niskich temperatur uzy-

skiwanych głównie przy użyciu nawiewu

schłodzonych gazów bezpośrednio na

wybraną okolicę ciała pacjenta dla osią-

gnięcia lokalnego efektu analgetycznego

i zwiotczającego, ułatwiających prowa-

dzenie rehabilitacji zajętych procesem

chorobowym mięśni i stawów.

Zabiegi krioterapeutyczne stosowane lo-

kalnie na określony obszar ciała wywołują

jedynie efekty miejscowe: przeciwbólowy,

nerwowo-mięśniowy, przeciwobrzęko-

wy i krążeniowy. W tym przypadku nie

obserwuje się natomiast ogólnoustrojo-

wych efektów oddziaływania temperatur

kriogenicznych związanych między

innymi z wpływem na układ hormonalny

i odpornościowy oraz psychikę chorych

poddanych tej formie fizjoterapii.

Wskazania do stosowania zabiegów kriote-

rapii miejscowej obejmują przede wszyst-

kim zapalne, zwyrodnieniowe i pourazowe

schorzenia narządu ruchu, a także powi-

kłania spastyczne w przebiegu schorzeń

naczyniowych, pourazowych i degeneracyj-

nych układu nerwowego i w tym zakresie

są podobne jak w przypadku krioterapii

ogólnoustrojowej. Krioterapia miejscowa

nie wykazuje natomiast równie wysokiej

skuteczności w odnowie biologicznej i nie

jest stosowana w leczeniu nerwic wegeta-

tywnych oraz zespołów depresyjnych.

Przeciwwskazania do stosowania krio-

terapii miejscowej są identyczne jak

30 REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2006

FIZYKOTERAPIA

Poniżej w tabeli zestawiono parametry

terapeutyczne stosowane zwykle w trakcie

cyklu zabiegów krioterapii miejscowej w po-

szczególnych jednostkach chorobowych.

we leczenie zimnem stanowi element

kriorehabilitacji, po każdym zabiegu

krioterapii miejscowej wykonywana

jest kinezyterapia. Bezpośrednio po

zakończeniu zabiegu pacjenci podda-

wani są 30÷60-minutowej kinezyterapii

obejmującej ćwiczenia indywidualne

(początkowo ćwiczenia izometryczne

mięśni oraz ćwiczenia w odciążeniu za-

jętych procesem chorobowym stawów,

a następnie ćwiczenia czynne właściwe

i z oporem mięśni prostowników i zgi-

naczy tych stawów), a w wybranych

przypadkach, w których procesem cho-

robowych objętych jest wiele elemen-

tów narządu ruchu, także gimnastykę

zbiorową o charakterze ogólnouspraw-

niającym – według indywidualnie

ustalonego programu uwzględniającego

wiek pacjenta, rozpoznanie i stopień

zaawansowania procesu chorobowego

oraz aktualną sprawność leczonego

elementu układu ruchu.

• Po zakończeniu cyklu zabiegów nie-

zbędne jest ponowne badanie lekarskie

z oceną uzyskanych efektów klinicz-

nych oraz rozważeniem ewentualnej

kontynuacji krioterapii.

• Ponieważ podobnie jak w przypadku

krioterapii ogólnoustrojowej miejsco-

Jednostka chorobowa

Temperatura gazu

przy powierzchni

ciała pacjenta

Czas trwania

zabiegu

w minutach

Liczba

zabiegów

w cyklu

terapeutycznym

Zesztywniające zapalenie stawów

kręgosłupa

-130 ÷ -160°C

10-12*

10-20

Reumatoidalne zapalenie stawów

-160 ÷ -180°C

2-3

10-20

Choroba zwyrodnieniowa stawów

-160 ÷ -180°C

10-20

Fibromialgia

-130 ÷ -150°C

10*

10-20

Pourazowe schorzenia układu ruchu

-160 ÷ -180°C

Schorzenia ośrodkowego

układu nerwowego ze wzmożoną

spastycznością

-160 ÷ -180°C

3-8*

A GATA S TANEK , G RZEGORZ C IEŚLAR ,

J ANINA M ROWIEC , A LEKSANDER S IEROŃ .

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Angiologii

i Medycyny Fizykalnej

Śląskiej Akademii Medycznej.

41-902 Bytom, ul. Batorego 15

tel./fax 032 786 16 30

e-mail: cieslar@mediclub.pl

Dyskopatie

-130 ÷ -160°C

10-20

Schorzenia obwodowego

układu nerwowego np. neuralgia

nerwu trójdzielnego

-130°C

2-3

Tab. 2.

* Łączny czas trwania zabiegu przy jednoczasowym schładzaniu kilku (maksymalnie 5) grup stawów lub mięśni

zajętych procesem chorobowym

Piśmiennictwo u autorów i w „RwP+”

(www.elamed.com.pl/rehabilitacja)

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2006

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: