AUTYZM DZIECIĘCY - CHARAKTERYSTYKA ZABURZENIA i metody terapii.docx

1

AUTYZM DZIECIĘCY - CHARAKTERYSTYKA ZABURZENIA

I METODY TERAPII

Praca napisana pod kierunkiem

Spis treści

Wstęp 4 
Rozdział I. Autyzm - analiza teoretyczna 5 
1.1 Pojęcie autyzmu 5 
1.2 Autyzm według Kannera i Aspergera 7 
Rozdział II. Dziecko autystyczne - charakterystyka 12 2.1 Rozwój społeczny 12 
2.2 Komunikacja 14 
2.3 Rozwój poznawczy 16 
2.4 Spostrzeganie 17 2.4.1 Dotyk 18 2.4.2 Węch 19 2.4.3 Słuch 20 2.4.4 Smak 22 2.4.5 Wzrok 23 Rozdział III. Wybrane koncepcje uwarunkowań zjawiska autyzmu u dzieci 25 
3.1 Poglądy psychoanalityczne 25 
3.2 Przyczyny biologiczne 28 
Rozdział IV. Diagnoza w autyzmie dziecięcym - wybrane metody 31 4.1 CARS - Skala Oceny Autyzmu Dziecięcego 31 4.2 PEP - R - Profil Psychoedukacyjny 31 Rozdział V. Wybrane metody, techniki postępowania terapeutycznego z dzieckiem autystycznym 34 5.1 Pojęcie terapii 34 
5.2 Terapia behawioralna - terapia O. I. Lovaasa 35 
5.3 Muzykoterapia we wspomaganiu rozwoju dzieci z autyzmem 39 
5.4 Metoda integracji sensorycznej w terapii dzieci autystycznych 39 
5.5 Metoda Felicie Affolter na przykładzie kształtowania rozumnego działania dłoni 42 
5.6 Metoda wspomaganej komunikacji w usprawnianiu dzieci autystycznych 43 
5.7 Metoda M. Ch. Knill'ów w terapii dzieci autystycznych 44 
5.8 Metoda Weroniki Sherborne we wspomaganiu dzieci autystycznych 45 5.9 Metoda Ruchu Rozwijającego R. Labana w terapii dzieci autystycznych 46 
5.10 Metoda „Holding" w terapii dzieci autystycznych 47 
5.11 Elementy Metody Domana w pracy z dzieckiem autystycznym 48 5.12 Metoda Dobrego Startu w terapii dziecka z autyzmem 48 
5.13 Wykorzystanie niektórych elementów Metody Marii Montessori 49 5.14 Program kompleksowej pomocy TEACCH 52

Zakończenie 53 Bibliografia 54

Wstęp

„Obserwowanie dziecka, które raz po raz gryzie własną rękę, kręci popielniczką zupełnie jak w hipnotycznym transie, godzinami tępo gapi się na jakiś pyłek, ryczy jak ranne zwierzę kiedy się zbliżasz, bije się po twarzy lub rozmazuje na ciele swój kał - a na dodatek patrzy na ciebie, jakbyś był przezroczysty - to jest przerażające.

Takie jest właśnie dziecko autystyczne. Ignoruje cię, odrzuca kontakt, nie słucha cię, nie porozmawia, nie pozwoli się dotknąć. Nawet nie spojrzy na innego człowieka. Sprawia wrażenie, jakby jedyną przyjemność i nagrodę dawało mu ciągłe powtarzanie groteskowego, często autodestrukcyjnego zachowania. Woli rzeczy od ludzi. Jest samotne, zamknięte w sobie.

Jest wśród nas obce. [...] Jest dziwne i niepojęte." [1]

Wiele napisano na temat autyzmu, Ale chyba nikt poza cytowanym wyżej Carlem Delacato nie odważył się na tak bezpośredni a zarazem tak prawdziwy opis. Delacato prowadził swoje badania nad autyzmem począwszy od lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia. Obecnie w problematyce autyzmu przybywa wiele nowych informacji, koncepcji. Istnieje też wiele nowych hipotez, które nieustannie są weryfikowane. Nie mniej jednak uważam, że należy z dużą dozą krytycyzmu odnosić się do niektórych pozycji książkowych dotyczących tego zagadnienia. Badacze i praktycy ciągle spierają się o to, która metoda i jakie podejście są najskuteczniejsze w terapii dziecka autystycznego. W mojej pracy ujęłam podstawowe zagadnienia teoretyczne, od których należy zacząć poznawanie zaburzenia, jakim jest autyzm. Opisałam też wybrane metody terapii dziecka z autyzmem posługując się przy tym nie tylko literaturą ale i własnym doświadczeniem.

Rozdział I

Autyzm - analiza teoretyczna

1. 1 Pojęcie autyzmu

Autyzm jest jednym z najcięższych zaburzeń rozwoju i zgodnie ze współczesną wiedzą, dzięki badaniom C. Delacato, zaliczany jest do problemów o podłożu neurobiologicznym. Biorąc pod uwagę ogromne zainteresowanie, jakie budzi, nadal pozostaje stosunkowo słabo poznany. Tajemnicze i odwołujące do świata magii i baśni określenia dzieci z autyzmem, opisywanych jako zamknięte we własnym świecie lub zamienione przez wróżki jeszcze do niedawna były odbiciem wiedzy na temat autyzmu.[2] W baśniach i dawnych mitach częsty jest motyw dziecka, które rozwijało się normalnie, a później zostało „odmienione" lub „zabrane" przez wróżkę. Lucyna Bobkowicz - Lewartowska przytacza w swojej książce przykłady podań ludowych, gdzie można napotkać opisy dzieci, które nie kontaktowały się z ludźmi i nie bały się żadnych niebezpieczeństw. Wśród legend o następcach świętego Franciszka z Asyżu znajduje się historia brata Junipera, którego charakteryzowały brak społecznej intuicji i skrajna naiwność. Współczesna literatura także opisuje bohaterów, których cechują zachowania podobne do spotykanych w autyzmie, choćby w „blaszanym bębenku" G. Grassa. [3]

Termin autyzm (z języka greckiego autos - sam) został wprowadzony już w 1911 roku przez E. Bleurera, jako jeden z osiowych objawów schizofrenii. Bleurer definiował autyzm, jako zamknięcie się we własnym świecie i rozluźnienie dyscypliny logicznego myślenia. [4] Nieco później, w 1943 roku austriacki pediatra Leo Kanner, jako pierwszy wprowadził autyzm do osobnej kategorii diagnostycznej. Dokonania badawcze L. Kannera zostaną opisane szerzej w kolejnym podrozdziale, gdzie porównam typy autyzmu. Wracając do rozważań terminologicznych, jeszcze do niedawna autyzm był traktowany jako niepełnosprawność. Digby Tantam z Uniwersytetu w Manchesterze opisał autyzm jako upośledzenie wynikające z wielu chorób łącznie z wirusowymi, które powodują uszkodzenia mózgu mające miejsce przy porodzie. Według artykułu Tantama napisanego w 1996 roku, autyzm występuje w powiązaniu z innymi upośledzającymi stanami - opóźnieniem umysłowym, nieporadnością ruchową i epilepsją. [5]

Przy obecnym stanie wiedzy trudno zgodzić się z powyższą definicją i założeniami autora, jednak daje ona obraz powszechnych kontrowersji, jakie były związane z definiowaniem autyzmu. Inna kontrowersja to pierwotne uznawanie autyzmu za psychozę. W dwóch pierwszych wydaniach systemu klasyfikacji zaburzeń umysłowych opracowanego przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, czyli DSM - I i DSM - II, zgodnie z koncepcją Bleurera charakteryzowano autyzm jako postać schizofrenii dziecięcej (1952 i 1968 rok). W 1980 roku w DSM - III wprowadzono termin - całościowe zaburzenie rozwoju, czyli odniesiono się do koncepcji Carla Delacato i uwzględniono szeroki i rozwojowy charakter zaburzeń podstawowych funkcji psychicznych, jak uwaga, percepcja, motoryka, które mają wpływ na rozwój zdolności społecznych oraz językowych dziecka. [6] Pojęcie całościowych zaburzeń rozwoju swym zakresem znaczeniowym obejmowało autyzm dziecięcy (podkreślone w klasycznej terminologii L. Kannera wczesne ujawnianie się zaburzenia), rozwijający się według dawniejszych kryteriów przed ukończeniem przez dziecko 30 miesiąca życia, jak całościowe zaburzenia rozwoju pojawiające się w dzieciństwie po 30 miesiącu życia. W kolejnych wydaniach prac Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, czyli DSM - III - R i DSM - IV z 1994 roku rozszerzono zakres całościowych zaburzeń rozwoju. Obecnie w ten zakres wchodzi pięć jednostek: zaburzenie autystyczne, zaburzenie Aspergera, zaburzenie Retta, dziecięce zaburzenie dezintegracyjne orz całościowe zaburzenie rozwoju nie ujęte w innych kategoriach diagnostycznych. [7] W mojej pracy szerzej opiszę i porównam dwie pierwsze jednostki.

Różnicowanie w obrębie całościowych zaburzeń rozwoju sprawia wiele trudności i wiąże się z licznymi błędami. Bez wątpienia autyzm nie jest jednorodnym zespołem chorobowym, ale stanowi bardzo złożone zjawisko, na które składa się wiele problemów o skomplikowanej etiologii. Tak więc wokół kwestii definiowania autyzmu i ścisłego ujęcia jego istoty, a co za tym idzie także w jego rozpoznawaniu istnieje pewien problem. Spośród wielu wybrałam trzy definicje moim zdaniem najlepiej oddające charakter autyzmu. Jako pierwsza przytoczę definicję Tadeusza Gałkowskiego, według której „[...] autyzm dziecięcy jest rozległym zaburzeniem rozwojowym o charakterze kompleksowego syndromu z wieloma symptomami, nie w pełni jeszcze opisanymi. Zaburzenie to jest wysoce zróżnicowane i wielopostaciowe. Nie ma dwojga takich samych dzieci dotkniętych autyzmem." [8]

Amerykańskie Towarzystwo Autyzmu definiuje autyzm jako „[...] złożone upośledzenie rozwojowe, które typowo objawia się w pierwszych trzech latach życia i jest wynikiem zaburzenia neurologicznego wpływającego na rozwój w obszarach interakcji społecznej i zdolności komunikacyjnych. Zarówno dzieci jak i dorosłe osoby dotknięte autyzmem typowo przejawiają problemy w komunikacji werbalnej i niewerbalnej, interakcjach społecznych i zabawie." [9]

Joanna Kruk - Lasocka ujmuje istotę autyzmu jako: „[...] zespół poważnych zaburzeń rozwojowych dziecka manifestujących się do 30 miesiąca życia, związanych z wrodzonymi dysfunkcjami układu nerwowego." [10] Autorka uzupełnia definicję o przyjętą powszechnie tzw. triadę zaburzeń, czyli:

1. Zaburzenie więzi międzyludzkich przejawiające się niewystarczającą świadomością egzystencji czy uczuć innych ludzi, trudnością naśladowania innych, wchodzenia z nimi w kontakty i więzi oraz rozumienia konwencji w interakcjach społecznych.

2. Zaburzenie komunikacji i fantazji sprowadzające się do: braku porozumiewania się werbalnego i pozawerbalnego, trudności w odgrywaniu ról i zabaw fikcyjno - iluzyjnych, upośledzenia zdolności inicjowania i podtrzymywania rozmowy.

3. Ograniczony repertuar aktywności i zainteresowań wyrażający się stereotypiami ruchowymi, uporczywym zajmowaniem się tymi samymi przedmiotami czy sprawami, zawężeniem, zainteresowań i przejawami niepokoju przy nieznacznych już zmianach w otoczeniu. [11]

1. 2 Autyzm według Kannera i Aspergera

Zarówno Leo Kanner ,jak i Hans Asperger urodzili się w Austrii i kształcili się w Wiedniu, jednak nigdy się nie spotkali. Kanner wyemigrował w latach dwudziestych XX wieku do Stanów Zjednoczonych, gdzie został kierownikiem kliniki Johna Hopkinsa w Baltimore. Największa sławę temu badaczowi przyniosło „odkrycie" autyzmu. To on w 1943 roku wprowadził nazwę autyzm wczesnodziecięcy, opisując typ zaburzenia dotychczas nierozpoznanego jakojednostka kliniczna. Po publikacji Kannera w każdej dużej klinice natychmiast znajdowano przypadki pasujące do kategorii autyzmu wczesnodziecięcego.[12]

Leo Kanner wyodrębnił pięć charakterystycznych cech, które nazwał właśnie autyzmem wczesnodziecięcym. Były to:

1. Niezdolność do nawiązywania więzi oraz interakcji z ludźmi występująca od początku życia;

2. Niezdolność do porozumienia się z innymi za pomocą języka;

3. Obsesja na punkcie niezmienności otoczenia i opór przed zmianami;

4. Zaabsorbowanie rzeczami, przedmiotami a nie ludźmi;

5. Sporadyczne wykazywanie sporych możliwości intelektualnych.

Odkąd Kanner przedstawił pięć powyższych właściwości, przyjęto je powszechnie jako opisujące dzieci autystyczne. [13]

Kanner opisał także inne nieprawidłowości, które wyodrębnił ze złożonego obrazu klinicznego, ale nie włączył do listy osiowych kryteriów diagnostycznych. Te dodatkowe cechy są następujące:

1. Upośledzenia niewerbalnych aspektów komunikacji i reaktywności społecznej, manifestujące się brakiem mimiki twarzy, słabym kontaktem wzrokowym, monotonną lub osobliwą intonacją głosu, niewielką gestykulacją w celu uzupełnienia lub zastąpienia mowy lub jej brakiem. Dla autystycznych niemowląt i małych dzieci typowa jest nieumiejętność przyjęcia postawy ciała, wyrażającej gotowość i pragnienie, aby ktoś je wziął na ręce.

2. Chociaż niektóre dzieci z autyzmem wykazują zręczność w zakresie ruchów obszernych, a gdy uda im się wymknąć spod nadzoru, oddają się jeżącym włos na głowie wyczynom ekwilibrystycznym, takim jak chodzenie po szczycie dachu, inne są niezdarne, ich koordynacja motoryczna jest zła mimo zręcznej manipulacji przedmiotami i nawet najprostsze zadania ruchowe, takie jak schodzenie ze schodów, denerwują je.

3. Częste i stereotypowe ruchy kończyn i ciała, takie jak prztykanie palcami, machanie rękami, chodzenie na palcach, skakanie i złożone ruchy całego ciała.

4. U małych dzieci z autyzmem często występują osobliwe reakcje na bodźce zmysłowe, obejmujące np. silną niechęć do niektórych głośnych dźwięków lub strach przed nimi, fascynacje światłami lub wirującymi przedmiotami, obojętność na ból, zimno lub gorąco o dość dużym nasileniu.

5. U jednych dzieci zdolność naśladownictwa jest bardzo słaba lub nieobecna, inne jednak wykazują duży talent do naśladowania intonacji, akcentu, ruchów lub całych sekwencji czynności wykonywanych przez innych ludzi. Naśladowanie to nie sprawia wrażenia umyślnego przedrzeźniania - raczej automatycznej czynności bez rozumienia znaczenia tego, co jest powtarzane.

6. Chociaż niektóre dzieci z autyzmem zjadają wszystko, włącznie z przedmiotami niejadalnymi, u niektórych niemowląt i małych dzieci opisywano problemy z jedzeniem. Mogą one powodować niezwykłe ograniczenia akceptowanych rodzajów pożywienia, np. dziecko może jeść tylko banany, lub jedzenie w kolorze białym.

7. Częste są napady złości, agresja, działania destrukcyjne, bez wyraźnej świadomości ich wpływu na innych ludzi, pojawiające się zwłaszcza jako reakcja na ingerencję w stereotypowe czynności lub na zmiany w otoczeniu. U niektórych dzieci ten rodzaj zaburzeń zachowania wydaje się łączyć z wysokim poziomem lęku, stąd odniesienie Kannera do „pełnego niepokoju, obsesyjnego pragnienia zachowania niezmienności". Dzieci autystyczne często reagują negatywnie na każdą próbę kontaktu podejmowaną przez innych ludzi, z wyjątkiem tych, którzy rozumieją, jak uzyskać ich współpracę. [14]

W latach czterdziestych XX wieku wśród naukowców panowała powszechna zgodność, że Kanner opisał nową chorobę będącą rodzajem psychozy. Sam Kanner twierdził wówczas, że zaburzenie jest wywołane czynnikami psychologicznymi, głównie dystansem emocjonalnym ze strony rodziców i brakiem ciepła w stosunku do dziecka. W swych kolejnych artykułach opisujących autyzm, Kanner stwierdził, że jest on odpowiedzią na życie w „emocjonalnej lodówce". [15]

Asperger, młodszy od Kannera o dziesięć lat, zaczął karierę w medycynie, planując specjalizacje pediatrii. W wiedeńskiej klinice przygotowywał się do habilitacji; tematem jego drugiej pracy doktorskiej (1944 rok) było to, co nazywał psychopatią autystyczną. Tak więc Kanner i Asperger niezależnie opisali ten sam typ zaburzonego dziecka, na który nikt wcześniej nie zwracał uwagi. Obaj też użyli terminu „autystyczny". Pierwsi uznali, że autyzm jest ważnym zaburzeniem rozwojowym, a nie tylko rzadką i interesującą przypadłością dzieciństwa. Asperger od początku wyobrażał sobie, jakimi dorosłymi będą te dzieci; interesowały go subtelne i możliwie łagodne manifestacje autyzmu u zdolniejszych dzieci.. Podkreślał jednak, że autyzm może ujawniać się przy całym zakresie zdolności. W czasie pionierskich badań Aspergera i Kannera nie istniało zainteresowanie istnieniem podtypów. Obaj badacze zmierzali do jednego celu, mianowicie do przekonania kolegów o istnieniu wcześniej nie rozpoznanej jednostki, zaburzenia obiektywnie wyróżniającego się, występującego od wczesnego dzieciństwa i utrzymującego się wiele lat. Dopiero teraz, gdy autyzm stał się niemal powszechnie znany jako jednostka kliniczna, podział na kategorie zaczyna mieć sens. [16]

Termin Asperger's Syndrom po raz pierwszy użyła Lorna Wing w artykule opublikowanym w 1981 roku. Zainteresowało ją to, że niektóre dzieci miały klasyczne objawy autyzmu we wczesnym dzieciństwie ale charakteryzowały się dość dobrym rozwojem mowy i procesów poznawczych. Miały jednak znaczne trudności w motorycznym i społecznym rozwoju. Badaczka uznała więc, że maja one kliniczne rysy syndromu opisanego w 1944 roku przez Hansa Aspergera. Jako specyficzne objawy tego syndromu uznała:

1. Brak stanowczości.

2. Naiwność, nieodpowiednie, jednostronne zachowanie się.

3. Brak lub mała zdolność do nawiązywania przyjaźni.

4. Pedantyczna mowa z powtórzeniami.

5. Uboga niewerbalna komunikacja.

6. Intensywna koncentracja na danych przedmiotach.

7. Niezdarność i zaburzona koordynacja ruchów oraz nierówna asymetryczna postawa. [17]

Szczegółowo cechy dziecka z zespołem Aspergera zostaną opisane w rozdziale trzecim.

Zespół Aspergera został uznany jako podgrupa w obrębie autyzmu, mająca własne kryteria diagnostyczne. Zaburzenie to uznawane jest jako bardziej powszechne niż klasyczny autyzm i może występować u dzieci, które nie zostały uznane jako autystyczne. Dzieci z zespołem Aspergera różni od klasycznego autyzmu możność komunikowania się i postęp w rozwoju umysłowym. [18]

Rozdział II

Dziecko autystyczne - charakterystyka

2.1 Rozwój społeczny

Rozwój dzieci z autyzmem jest nieharmonijny. Charakteryzują go dysfunkcje i deficyty w pewnych obszarach i dobry, a nawet nadzwyczaj dobry poziom rozwoju w innych obszarach. Często się zdarza, że dzieci z autyzmem nie potrafią sobie poradzić w sytuacjach, które ich rówieśnikom nie sprawiają najmniejszych trudności, a jednocześnie przejawiają wysoki poziom inteligencji i niezwykłe zdolności, rozwiązując skomplikowane problemy. Znane są wybitne zdolności pamięciowe, arytmetyczne, muzyczne, plastyczne i przestrzenne u niektórych z nich. Owe wysepkowe zdolności, ujawniające się w wąskich obszarach, występują tylko u około 5 - 15% osób z autyzmem. Nie ulega wątpliwości, że z autyzmem może wiązać się ogromny potencjał, choć jego wykorzystanie napotyka na wielkie trudności. [19]

Zgodnie z kryteriami diagnostycznymi autyzm charakteryzują jakościowe zaburzenia zdolności uczestniczenia w naprzemiennych interakcjach społecznych. Nie oznacza to jednak całkowitego braku kontaktów społecznych. Zdolności społeczne u poszczególnych autystów są bardzo zróżnicowane. Zaburzenia zdolności społecznych bywają widoczne bardzo wcześnie. Już w pierwszych miesiącach życia wiele zachowań dziecka świadczy o jego wrażliwości na bodźce społeczne oraz zdolności emitowania sygnałów o znaczeniu społecznym. Niektóre niemowlęta nie uspokajają się, gdy są brane na ręce, nie odpowiadają swoim zachowaniem na próby inicjowania kontaktu przez matki. Nie uśmiechają się do ludzi lub czynią to bardzo rzadko. Nie wyciągają rąk, ani nie zmieniają postawy ciała w oczekiwaniu na to, ze ktoś je przytuli. Przytulane czasem sztywnieją i odsuwają się od trzymającej je osoby. Tak więc już początki rozwoju mogą być zaburzone, chociaż tak mało o tym wiemy. Inne sygnały to zaburzenia zdolności monitorowania uwagi innej osoby i jej ukierunkowywania przez dziecko na określone obiekty. Widoczny jest brak zainteresowania ludźmi i ignorowanie ich obecności. Niektóre dzieci inicjują kontakt lub odpowiadają na próby podejmowane przez innych, zazwyczaj jednak przejawiają przy tym znaczne zaburzenia kontaktu wzrokowego. Inne, z kolei, nie zachowują dystansu w relacjach społecznych i traktują obcych tak, jak osoby dobrze sobie znane, czasem uparcie ich dotykając, szarpiąc i wykorzystując jak przedmioty.

Charakterystyczną cechą funkcjonowania dzieci z autyzmem jest brak zainteresowania rówieśnikami. Niektóre z nich całkowicie ignorują obecność innych dzieci. Nie podejmują żadnej wspólnej aktywności, nie rozumieją prostych zasad rządzących zabawami i grami. Bawią się „obok", pochłonięte własnymi zajęciami, zazwyczaj mało atrakcyjnymi dla innych. Nie okazują zainteresowania tym, czym zajmują się inni, i nie potrafią zaciekawić ich tym, co jest dla nich ważne i interesujące. Częściej szukają kontaktu z osobami dorosłymi lub dziećmi dużo starszymi albo młodszymi od siebie. [20]

Dzieci z zespołem Aspergera natomiast przejawiają małą zdolność do syntonii ze swoim otoczeniem społecznym. Trudno im nawiązać przyjaźnie , bo nie zdają sobie sprawy z różnych subtelności zachowania się wobec partnera. Dziwaczne zachowania (stereotypie) i impulsywność zniechęcają rówieśników do wstępowania z nimi w bliskie kontakty koleżeńskie. Niechęć wobec zmian i skłonność do stereotypowych zachowań, sprawiają, że dziecko unika włączania się w zajęcia grup rówieśniczych i izoluje się w swoim uporządkowanym świecie. Dzieci z zespołem Aspergera często nie potrafią odczytywać społecznych sygnałów i dlatego nie odreagowują prawidłowo. Są jednak dość wrażliwe na nastroje emocjonalne bliskich im osób, chociaż niezbyt adekwatnie okazują swoje emocje, jakby nie rozumiały stopnia nasilenia emocji u drugiej osoby. Oczekują od innych, że powinni znać ich myśli i mogą wpadać w złość gdy stwierdzą, że tak nie jest. W wieku młodzieńczym osoba z zespołem Aspergera może wycofywać się w swój własny świat, mówić do siebie i zaprzestać jakiegokolwiek kontaktu z otoczeniem a także zaniechać higieny osobistej. W wyniku doznanych frustracji młodzi mogą spostrzegać świat jako coraz bardziej nieprzyjazny i tym bardziej izolować się od niego, uciekając w samotność. Nadwrażliwość dzieci z zespołem Aspergera w wieku młodzieńczym prowadzi do skłonności depresyjnych czy nawet prób samobójczych, często do podejrzliwości wobec otoczenia czy wyobrażeń paranoidalnych. [21]

2.2 Komunikacja

Wielu autorów opisuje szeroko kwestię komunikacji u dzieci autystycznych. Badania wykazują, że połowa populacji osób autystycznych nie mówi, bądź nie komunikuje się w sposób jasny z punktu widzenia społecznej konwencji. Obecnie za jedną z najbardziej charakterystycznych cech autyzmu uważa się zaburzenia w społecznym używaniu języka mówionego i gestów. W DSM - IV akcentowane są jakościowe zaburzenia w komunikowaniu się, od opóźnionego lub całkowitego braku rozwoju mowy, poprzez zaburzoną zdolność do inicjowania i podtrzymywania konwersacji do stereotypowego użycia języka lub języka idiosynkratycznego.[22]

W tabeli zostały wyróżnione podstawowe deficyty językowe w komunikowaniu się dzieci autystycznych. [23] Poniżej scharakteryzuję bardziej szczegółowo najbardziej charakterystyczną cechę: echolalię.

Echolalia występuje jako jeden z objawów w niektórych chorobach, takich jak schizofrenia dziecięca, zespoły kataleptyczne, histeria. W zespołach tych echolalia poza powtarzaniem słów obejmuje także naśladowanie ruchów (echopraksja), lub mimiki (echomimia). W autyzmie te dwa ostatnie rodzaje naśladownictwa nie występują. Echolalię jedynie w przypadku autyzmu dzieli się na kategorie ze względu na czas oraz warunki, w jakich ona występuje. Są to:

1. echolalia bezpośrednia - powtórzenie dźwięków, wyrazów, zdań, fraz natychmiast po ich usłyszeniu;

2. echolalia pośrednia, odwleczona - po pewnym czasie zostaje powtórzona cała zasłyszana treść, np. reklam, wypowiedzi, czy melodii;

3. echolalia łagodna lub funkcjonalna - w mowie dziecka występuje dużo oddzielnych wyrazów, które są związane z poszczególnymi sytuacjami, zainteresowaniami dziecka. Jeżeli dziecko z autyzmem zdolne jest do użycia echolalii w sposób adekwatny i prowadzi prosty dialog, można uznać to za bardzo duży sukces w komunikacji.

W mowie dziecka autystycznego echolalię można określić jako przechowywanie elementów słuchowych z otoczenia, co umożliwia reaktywowanie odpowiednich fraz w dostosowaniu do sytuacji. [24]

Dzieci z zespołem Aspergera nie ujawniają zaburzeń rozwoju mowy we wczesnych fazach, wypowiadają się poprawnym gramatycznym językiem ale miewają skłonność do echolalii oraz do wielokrotnego wracania w swoich wypowiedziach do ulubionego tematu. Niektóre z tych dzieci mówią niestarannie, potokiem słów, często na temat, który tylko ich zajmuje, bez względu na brak zainteresowania ze strony słuchacza. Wykazują tendencję unikania zaimka „ja" i zastępowania go „ty" lub „on", „ona". Nadużywają słowa „przy", kiedy należałoby użyć słowa „do"; podają informacje zamiast kontynuować wymianę zdań na dany temat. Tematy, na których koncentrują się dzieci zmieniają się, ale każdy z nich zajmuje znaczną część czasu poświęconego konwersacji. Dzieci te przejawiają także tendencję do niezwykłej precyzji językowe...