AKADEMIA MUZYCZNA im. Stanis�awa Moniuszki w Gda�sku Danuta Szlagowska KULTURA MUZYCZNA ANTYKU Wydanie trzecie SKRYPTY I PODR�CZNIKI 26 GDA�SK 1996 ISSN 0860-5750 WYDAWNICTWO AKADEMII MUZYCZNEJ im. St. Moniuszki w Gda�sku Redakcja: Janusz Rrassowski - redaktor naczelny Teresa B�aszkiewicz Barbara D�ugo�ska Helena Nowakowska Krzysztof Sperski Sk�ad i przygotowanie do druku: Zofia Warda Piotr St�pie� Druk: Drukarnia Wydawnictwa "Bernardinum" Pelplin, Plac Mariacki 7 Wydano z subwencji Ministerstwa Edukacji Narodowej ISSN 0860-5750 Copyright (c) by Wydawnictwo Akademii Muzycznej w Gda�sku 1996 SPIS TRE�CI OD WYDAWCY 3 OD AUTORKI 4 I. CHINY 6 1. HISTORIA 6 2. KULTURA 6 3. KULTURA MUZYCZNA 8 II. INDIE 13 1. HISTORIA 13 2. KULTURA 13 3. KULTURA MUZYCZNA 15 III. MEZOPOTAMIA 19 1. HISTORIA 19 2. KULTURA 19 3. KULTURA MUZYCZNA 20 IV EGIPT 23 1. HISTORIA 23 2. KULTURA 24 3. KULTURA MUZYCZNA 24 V IZRAEL 28 1. HISTORIA 28 2. KULTURA 28 3. KULTURA MUZYCZNA 29 VI. GRECJA 32 1. HISTORIA 32 2. KULTURA 32 3. KULTURA MUZYCZNA 36 VII. RZYM 42 1. HISTORIA 42 2. KULTURA 42 3. KULTURA MUZYCZNA 44 ZAKO�CZENIE 47 BIBLIOGRAFIA OG�LNA 49 SPIS RYSUNK�W 50 SPIS TABEL 50 SPIS PRZYK�AD�W NUTOWYCH 51 Od wydawcy W zamy�le wydawcy ksi��ka ta otwiera cykl podr�cznikowy, in statu nascendi, historycznej problematyki muzycznej - historii muzyki powszechnej w uj�ciu syntetycznym. Kolejne, nast�pne ogniwa - muzyka �redniowiecza, muzyka renesansu, baroku, klasycyzmu itd., a� po wsp�czesno�� - eksponuj�c zagadnienia w�a�ciwe danej epoce, b�d� mia�y m.in. zadanie dope�niaj�ce: jak gdyby dorysowa� do istniej�cego obrazu nowy fragment kszta�towanej panoramy, rozszerzaj�c j� i wzbogacaj�c strukturalnie. Historia muzyki w edycji cz�stkowej, w kt�rej nie dominuje w za�o�eniu jednolita koncepcja ca�o�ci, a realizacja nast�puje rozwojowo, cz�ciami, zobowi�zana jest na wst�pie tak�e sformu�owa� tez�: jaki by� jej pocz�tek, od czego i w jaki spos�b nale�y histori� muzyki zaczyna�. Odpowied� oczywi�cie nale�a�o skonkretyzowa�. Nie jest to proste. "Prehistoria muzyki" - kultura �wiata antycznego - wymaga, bowiem specyficznego podej�cia: uj�cia zakres�w, dobom (wyboru) tematyki, jej obj�to�ci i proporcji, sposobu wyk�adu. Sam przedmiot, a raczej jego kontury, dopiero si� wylania z panoramy zagadnie� og�lnych; zjawiska muzyczne nie tworz� tu jeszcze wyodr�bnionej linii rozwojowej. St�d w podr�cznikach historii muzyki jej pocz�tki ujmowane s� nader skr�towo, wycinkowo. Autorka "Kultury muzycznej antyku" mia�a szcz�liw� koncepcj� przedstawiaj�c swoj� wersj� podr�cznika odleg�ej epoki. �wiat staro�ytny zosta� tu zakre�lony mo�liwie szeroko: Chiny, Indie, Mezopotamia, Egipt, Izrael, Grecja, Rzym. Systematyk� wyk�adu wykre�laj� cyklicznie uj�te tematy: historia, kultura, kultura muzyczna. W ich obr�bie kszta�tuje si� specyfika tre�ci kultury omawianego czasu obszaru. Do ka�dego rozdzia�u autorka do��cza bibliografi�, opr�cz bibliografii og�lnej. Ponadto mapki, rysunki, tabele, nuty. Bogaty informacyjnie, zwi�z�y wyk�ad. Ksi��ka ta, wydana pierwotnie nader skromnie, spotka�a si� z �ywym zainteresowaniem �rodowisk akademickich - dwa nak�ady zosta�y wyczerpane. Niniejsze wydanie opiera si� w zasadzie na pierwowzorze, poprawionym i uzupe�nionym. Janusz Krassowski Od autorki Tematyka kultury muzycznej antyku stanowi istotny element w nauczaniu historii muzyki. Polskie opracowania historyczne, z kt�rych dotychczas korzystali studenci (J. W. Reiss: Ma�a historia muzyki; Historia muzyki powszechnej, red. J. M. Chomi�ski i Z. Lissa), przedstawiaj� interesuj�c� nas problematyk� w spos�b zbyt skr�towy, wymagaj�cy rozwini�cia, uzupe�nienia i aktualizacji. Uzasadnione wydawa�o si�, wi�c opracowanie podr�cznika, w kt�rym zosta�by przedstawiony aktualny stan wiedzy dotycz�cej kultury7 muzycznej staro�ytno�ci. Stosunkowo kr�tko trwaj�cy kurs historii muzyki (w uczelniach muzycznych) wyra�nie ogranicza czas, kt�ry mo�na przeznaczy� na zajmowanie si� staro�ytno�ci�. Nale�a�o, wi�c przyj�� mo�liwie najbardziej skondensowany spos�b przekazu informacji i przedstawi� jedynie dane o znaczeniu podstawowym. Mog� one stanowi� punkt wyj�cia do dalszego, samodzielnego poszerzania wiedzy zainteresowanych t� problematyk�. W tym celu w opracowaniu niniejszym podano obszern� bibliografi�, w kt�rej mo�na znale�� zar�wno �atwo dost�pne prace w j�zyku polskim, cz�sto o charakterze popularnym, jak i cenne prace specjalistyczne. Bardzo przydatnym �r�d�em do dalszych poszukiwa� bibliograficznych s� odpowiednie has�a w najnowszej encyklopedii muzycznej "The New Grove Dictionary of Music and Musi-cians" (London 1980). Ksi��ka "Kultura muzyczna antyku" sk�ada si� z siedmiu rozdzia��w, w kt�rych kolejno omawiana jest kultura muzyczna staro�ytnych Chin, Indii, Mezopotamii, Egiptu, Izraela, Grecji i Rzymu. Ograniczenie si� do wielkich centr�w kulturowych Azji i basenu Morza �r�dziemnego uwarunkowane jest silnymi zwi�zkami wyst�puj�cymi w niekt�rych przejawach kultury muzycznej tych o�rodk�w oraz wp�ywem na rozwijaj�c� si� p�niej muzyk� europejsk�. Pomini�ta zosta�a bogata i stara cywilizacja ira�ska (jej pocz�tki si�gaj� III ty�. p. n. e.) ze wzgl�du na wyj�tkowo sk�pe dane na temat muzyki a� do czas�w arabskich (od VII w. n.e.). Nic uwzgl�dniono tak�e rozwijaj�cej si� ju� w staro�ytno�ci muzyki starochrze�cija�skiej, gdy� stylistycznie wi��e si� ona raczej ze �redniowieczem, a ponadto dopiero od �redniowiecza posiada muzyczne udokumentowania. Zakres chronologiczny staro�ytno�ci zamykany jest w odniesieniu do omawianych terytori�w w granicach od oko�o roku 4000 p. n. e. do IV-V w. n.e., przy czym cz�sto za dat� zamykaj�c� uznaje si� rok 476 (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego). Data ta jest w zasadzie umowna, kres epoki staro�ytnej dla poszczeg�lnych o�rodk�w cywilizacyjnych wyznaczaj� lokalne uwarunkowania historyczne. W poszczeg�lnych rozdzia�ach przyj�to sta�y uk�ad prezentacji materia�u, przedstawiaj�c kolejno zarys dziej�w danej cywilizacji, charakterystyk� kultury duchowej z uwzgl�dnieniem tych jej przejaw�w, kt�re najsilniej oddzia�ywa�y na muzyk� (wierzenia religijne, pogl�dy filozoficzne, literatura) i wreszcie - kultur� muzyczn�. Zwi�zek muzyki z innymi dziedzinami kultury i �ycia spo�ecznego by� w antyku tak silny, jak w �adnej z nast�pnych epok historycznych i dlatego przedstawienie tych zagadnie�, cho�by w zarysie, jest niezb�dne. Przedstawianie kultury muzycznej antyku wi��e si� z zasadniczymi trudno�ciami wynikaj�cymi ze stanu materia��w �r�d�owych. Informacje o muzyce opieraj� si� bowiem g��wnie na �r�d�ach pisanych (literackich, traktatach filozoficznych, tekstach liturgicznych, kronikach itp.) oraz na �r�d�ach ikonograficznych (zabytki sztuk plastycznych). Zachowa�o si� stosunkowo ma�o instrument�w muzycznych, a niemal zupe�nie brakuje zapisanej muzyki. Z tego wzgl�du wiele stwierdze� ma charakter hipotetyczny, przy czym w znacznie wi�kszym stopniu dotyczy to samej muzyki ni� okre�lenia jej funkcji i znaczenia, jakie mia�a w �wczesnej kulturze. Przy opisie kultury muzycznej korzystano przede wszystkim z prac o charakterze syntetycznym, takich jak "Ancicnt and Oriental Musie" b�d�cej I tomem wielkiego cyklu prac historycznych "The New Oxford History of Musie" (red. E. Wellesz, t. I Londyn 1966), "Musik der Urgescilschafi und der friihen Klassenge-selischaften" (red. E. H. Meycr, Lipsk 1977), "Historii instrument�w muzycznych" C. Sachsa (t�um. polskie Warszawa 1975) oraz odpowiednich hase� z najnowszego wydania encyklopedii "The New Grove Dictionary of Musie and Musi-cians" (Londyn 1980). Rysunki instrument�w muzycznych zamieszczone w tek�cie opieraj� si� na ilustrowanej encyklopedii "Musikinstrumente der Welt" (Gutersioh 1979 A) oraz pracy A.Buchnera "Buntc Welt der Musikinstrumente" (Praga 1981). Przyk�ady muzyczne pochodz� z I tomu "Historical Anthology of Musie" (red. A. T. Davison i W. Apel, Cambridge 1946), a mapy - z "Historii sztuki w zarysie" K. Estreichera (Warszawa-Krak�w 1981). Przekazujemy zarys monograficzny problematyki kultury muzycznej antyku z nadziej�, i� stanie si� on zach�t� do dalszych, samodzielnych studi�w w tej dziedzinie. I. CHINY 1. HISTORIA Chi�czycy s�yn� z umi�owania historii, systematyczno�ci i precyzji utrwalenia fakt�w i dat. Wczesny i bujny rozkwit historiografii pozwala na wyj�tkowo �cis�e - w por�wnaniu z innymi cywilizacjami staro�ytno�ci - ustalenie chronologii Chin. Okres historyczny w dziejach Chin zapocz�tkowuje pa�stwo Szang {Wcze�niejszymi, archeologicznie udokumentowanymi s� kultura Jangszao (nad rzek� Huang-ho) i Lungszan (prowincja Szantung) datowane na ok. 3000-1750 r. p. n. e.} (XVIII-XII w. p. n. e.). W roku 1122 p. n. e. w�adz� obejmuje dynastia Czou, a czasy jej panowania - do roku 221 p. n. e. - okre�lane s� jako epoka klasyczna. Istnia�o w�wczas wiele ma�ych, niezale�nych pa�stewek prowadz�cych ze sob� ci�gli wojny. Ich nasilenie przypada na lata 480-221 p. n. e. R�wnocze�nie od III w. p. n. e. zwi�ksza si� intensywno�� najazd�w plemion barbarzy�skich, g��wnie Hun�w, dodatkowo os�abiaj�cych kr�lestwa Czou. Sytuacj� t� wykorzysta�o pa�stwo Cz'in, znajduj�ce si� dot�d na peryferiach kultur} chi�skiej. Podboje zapocz�tkowane w 256 r. p. n. e. przez Cz'in, nazwanych Asyryjczykami Azji Wschodniej ze wzgl�du na wyj�tkowo okrutne metody walki. uwie�czone zosta�y zaw�adni�ciem pa�stw Czou. W roku 221 p. n. e. przyw�dca zwyci�zc�w, Czeng, og�osi� si� Pierwszym Cesarzem Cz'in {Nazwa Chiny wywodzi si� od Cz'in.}. Jego dzie�em by�o zjednoczenie poszczeg�lnych pa�stw chi�skich i ustanowienie scentralizowanej monarchii. Sprawowa� w�adz� w opa...
MRUCZanka